Πανικός σε Βρυξέλλες, Βερολίνο, αγορές

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Οι δραματικές εξελίξεις σε Ιταλία και Ισπανία συνταράσσουν εκ νέου την ευρωζώνη

Οι Βρυξέλλες, οι αγορές αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη κρατάνε την ανάσα τους μπροστά στις καταιγιστικές εξελίξεις στην Ιταλία και ελπίζουν ότι τελικά η Ρώμη... δεν θα καεί. Η ακυβερνησία, ο γενικευμένος πανικός των τελευταίων ημερών, το πολιτικό προφίλ των λαϊκιστών που θέλουν να αναλάβουν την εξουσία και η εντολή Ματαρέλα στον Κοταρέλι, πρώην στέλεχος του ΔΝΤ, για σχηματισμό κυβέρνησης, ώστε να οδηγηθεί η χώρα σε πρόωρες εκλογές, δημιουργούν σκηνικό χάους και επηρεάζουν την Ε.Ε. στο σύνολό της.

Σαν να μην αρκούσε αυτό, τα σύννεφα κυβερνητικής αστάθειας και στην Ισπανία προκαλούν, συνδυαστικά, σοβαρούς πονοκεφάλους σε Βερολίνο και Βρυξέλλες. Η νέα εμπλοκή στον σχηματισμό κυβέρνησης την Κυριακή, μετά το βέτο του Προέδρου Ματαρέλα στην «υποψηφιότητα» του Πάολο Σαβόνα για το υπουργείο Οικονομικών, και οι εξελίξεις της Δευτέρας με την εντολή στον Κοταρέλι επιδείνωσαν ακόμα περισσότερο το κλίμα. Έτσι:

● Η προέλαση των ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων εκτόξευσε πάλι τα ιταλικά σπρεντ στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 14 μηνών.

● Μετά την πολιτική αναταραχή στην Ισπανία, το χρηματιστήριο της Μαδρίτης υποχώρησε κατά 1,8% μέσα σε λίγες ώρες από την είδηση περί μομφής στον Ραχόι.

Οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης, και ειδικά οι υπέρμαχοι της δημοσιονομικής πειθαρχίας, βρίσκονται στα πρόθυρα νευρικής κρίσης. Ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρινό Λεμέρ δήλωσε από τις Βρυξέλλες ότι «η Ιταλία είναι ένας εταίρος αποφασιστικής σημασίας στην ευρωζώνη και στην Ευρώπη», ενώ ο Ολλανδός ομόλογός του Βόπκε Χούκστρα... ευχήθηκε στους Ιταλούς «να έχουν μία κυβέρνηση που να προωθεί την ανάπτυξη, να υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις και να σέβεται τη δημοσιονομική πειθαρχία».

Η Κομισιόν κάλεσε την Ιταλία να επιδείξει μία «αξιόπιστη» πολιτική, ενώ συγκρατημένος ήταν ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Όλαφ Σολτς.

Οι λόγοι της ανησυχίας

Ο κίνδυνος ένα από τα πιο σημαντικά κράτη της Ε.Ε. να έχει μια εχθρική προς το ευρώ και ρωσόφιλη κυβέρνηση τρομοκρατεί τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Οι βασικοί λόγοι για τη γενικευμένη ανησυχία είναι:

1. Τα δύο λαϊκίστικα κόμματα που πήραν τις περισσότερες ψήφους, η ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά (που εσχάτως άλλαξε το όνομα σε Λέγκα για να ψαρέψει, σημειολογικά ανενόχλητη, ψήφους και από τον Νότο) και το αλλοπρόσαλλο Κίνημα Πέντε Αστέρων, έχουν αλληλοσυγκρουόμενες πολιτικές.

● Η Λέγκα υποσχέθηκε έναν σταθερό φορολογικό συντελεστή στο 15%, κάτι που (αν φυσικά εφαρμοστεί) θα μειώσει σημαντικά τα έσοδα.

● Το Κίνημα Πέντε Αστέρων, που ευαγγελίζεται ότι είναι πέρα από τον διαχωρισμό μεταξύ Δεξιάς - Αριστεράς, υποσχέθηκε ένα βασικό εισόδημα για όλους στα 780 ευρώ τον μήνα, κάτι που θα απαιτούσε τεράστιες δαπάνες.

Ακόμα και οι πιο μετριοπαθείς και έμπειροι πολιτικοί θα δυσκολεύονταν να γεφυρώσουν τις διαφορές μεταξύ των δύο αυτών κομμάτων, πόσο μάλλον ο «θερμόαιμος» ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι και ο «αρτηριοσκληρωτικός», αν και μόλις 31 ετών, Λουίτζι Ντι Μάιο των Πέντε Αστέρων, γνωστός για την τάση του στις γραμματικές - λεκτικές «πατάτες».

2. Ο δεύτερος λόγος πανικού είναι τα προγράμματα των δύο κομμάτων. Ο βαθύς ευρωσκεπτικισμός και των δύο απειλεί ανοιχτά την ακεραιότητα της ευρωζώνης.

● Το Κίνημα Πέντε Αστέρων μόλις πρόσφατα έκανε πίσω από την πρόθεση να διοργανώσει δημοψήφισμα για την έξοδο της Ιταλίας από το κοινό νόμισμα.

● Η Λέγκα προχωράει πολύ πιο μακριά από τη λογική ανησυχία γύρω από το μεταναστευτικό υιοθετώντας ξενοφοβικές και πρακτικά ανέφικτες πολιτικές απελάσεων.

Και τα δύο κόμματα «καίγονται» να καταργήσουν τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία απειλώντας να διαλύσουν την ευρωπαϊκή ενότητα στο συγκεκριμένο θέμα. Εντός της Ιταλίας διαφημίζουν ότι θα αναιρέσουν σχεδόν το σύνολο των μεταρρυθμίσεων και θα μειώσουν δραστικά την ηλικία συνταξιοδότησης σε μια χώρα με γερασμένο πληθυσμό και υπογεννητικότητα. Επιπρόσθετα υιοθετούν διάφορες άλλες «παλαβές» διακηρύξεις και τάσεις, όπως η συμπάθεια των Πέντε Αστέρων για το κίνημα κατά των εμβολιασμών.

Οι πολιτικές αυτών των δύο κομμάτων, επικίνδυνες για τις Βρυξέλλες η κάθε μία χωριστά, θα μπορούσαν συνδυαστικά να εξελιχθούν σε τεράστια απειλή. Ένας προϋπολογισμός σύμφωνα με τις προτεραιότητες των Σαλβίνι και Ντι Μάιο θα ήταν εξαιρετικά ανεύθυνος, αν όχι ανέφικτος, δημοσιονομικά, σύμφωνα με το Βερολίνο.

Η υλοποίηση του γενικού φορολογικού συντελεστή, το βασικό εισόδημα για όλους και η μείωση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης (ανατροπή της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης) θα κόστιζαν δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο και θα αύξαναν το έλλειμμα από 2,3% σε πάνω από 3% του ΑΕΠ, παραβιάζοντας έτσι τους ευρωπαϊκούς κανόνες και προκαλώντας ισχυρή σύγκρουση με τις άλλες χώρες.

Η εταιρεία συμβούλων Oxford Economics υπολόγισε ότι μόνο η μείωση της συνταξιοδοτικής ηλικίας θα κοστίσει 15 δισ. ευρώ τον χρόνο. Οι οίκοι αξιολόγησης Moody’s και Fitch ήδη προειδοποίησαν ότι με βάση την προγραμματική συμφωνία Λέγκας και Πέντε Αστέρων η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης κινδυνεύει με υποβάθμιση.

Τρομοκρατημένες οι αγορές

Οι αγορές έχουν τρομοκρατηθεί διότι το οικονομικό πρόγραμμα των δύο κομμάτων βασίζει ουσιαστικά τη χρηματοδότησή του σε ευσεβείς πόθους. Στην πρώτη του «έκδοση» περιλαμβάνει την απαίτηση να σβήσει η ΕΚΤ 250 δισ. ευρώ από το ιταλικό χρέος και να στείλει η Ευρώπη «καραβιές» χρημάτων για να χρηματοδοτήσει την εξαγγελία των Πέντε Αστέρων για το βασικό εισόδημα. Επίσης το πρόγραμμα υποδήλωνε έξοδο από το ευρώ και επαναφορά της λιρέτας.

Μετά τον σάλο των τελευταίων ημερών, τα δυο κόμματα έσπευσαν να εγκαταλείψουν, όχι ιδιαίτερα πειστικά, τις πιο ξέφρενες προτάσεις τους, αλλά συνεχίζουν να διατηρούν πολλές ακόμη ιδιαιτέρως ανησυχητικές. Οι δύο ηγέτες προέβησαν και σε κοινή δήλωση, με την οποία ανακοίνωσαν πως «αποφασίσαμε να μην θέσουμε υπό αμφισβήτηση το κοινό νόμισμα». Όμως μόλις δυο μέρες νωρίτερα ζητούσαν τη δημιουργία διαδικασιών για την έξοδο κρατών από το ευρώ.

Αγκάθι το χρέος

3. Ο τρίτος λόγος ανησυχίας είναι η εύθραυστη κατάσταση της Ιταλίας. Με ένα χρέος πάνω από 130% του ΑΕΠ, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης είναι υπερβολικά μεγάλη για να διασωθεί. Ακόμη και σε περίπτωση που το ίδιο το κοινό νόμισμα κινδυνέψει. Δυστυχώς ούτε η Λέγκα ούτε το Κίνημα Πέντε Αστέρων προσφέρουν κάποια λύση για την κεντρική αδυναμία της ιταλικής οικονομίας, τη στάσιμη παραγωγικότητα.

Από το 2001 η παραγωγικότητα στη χώρα δεν έχει ανέβει παρά απειροελάχιστα, την ίδια στιγμή που π.χ. στη Γερμανία έχει αυξηθεί κατά 16% και στη Ρουμανία κατά... 134%. Για να έχει μια ελπίδα και η Ιταλία, κατά τις Βρυξέλλες, θα χρειαζόταν να επιτεθεί στη διαφθορά, να μεταρρυθμίσει το δικαστικό σύστημα και το εργατικό δίκαιο και να επενδύσει στην εκπαίδευση και τις υποδομές.

Τα δύο λαϊκίστικα κόμματα που θέλουν να αναλάβουν τα ηνία της χώρας ελάχιστα ενδιαφέρονται γι’ αυτά τα ζητήματα. Το βασικό τους σχέδιο δεν είναι τίποτε άλλο από φορολογικές περικοπές και παροχές, η χρηματοδότηση των οποίων βασίζεται σε ευσεβείς πόθους. Τα δύο κόμματα πάντως ήδη άρχισαν να βάζουν νερό στις οικονομικές τους εξαγγελίες. Η προεκλογική υπόσχεση της Λέγκας για ενιαίο φόρο εισοδήματος 15% ξαφνικά μετατράπηκε σε 20%. Επιπρόσθετα άρχισαν να λένε ότι θα εφαρμοστεί εν μέρει και σταδιακά.

Τα Πέντε Αστέρια, που υποσχέθηκαν βασικό μηνιαίο εισόδημα 780 ευρώ για όλους, τώρα δηλώνουν ότι αυτό θα διατεθεί μόνο στους ανέργους και στους απόρους και όχι πριν από το 2019. Παρ’ όλα αυτά, και τα δυο κόμματα εμφανίζονται αποφασισμένα να αναιρέσουν τις συνταξιοδοτικές περικοπές του 2011.

Οι τρόποι που Λέγκα και Πέντε Αστέρια ισχυρίζονται ότι θα χρηματοδοτήσουν τις προτάσεις τους είναι το λιγότερο επισφαλείς: από μια περίπλοκη ιδέα πώλησης ταμειακών διαθεσίμων μέχρι εμπορία δημόσιας περιουσίας. Στο μεταξύ, με τις θέσεις τους να παλαντζάρουν διαρκώς, έκαναν πίσω στην αξίωσή τους να υποχρεωθεί η ΕΚΤ να χαρίσει ουσιαστικά 250 δισ. ευρώ σε ιταλικά ομόλογα που αποκτήθηκαν μέσω του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης.

Αναλυτές της τράπεζας Unicredit εκτιμούν ότι οι κανόνες της Ε.Ε. και ο φόβος των αγορών είναι ένας παράγοντας που θα αποτρέψει τις ριζοσπαστικές αλλαγές στη Ρώμη. Χρησιμοποιούν, μάλιστα, ως παράδειγμα την Ελλάδα. Όμως μια νέα κυβέρνηση της Ιταλίας, ειδικά αν προκύψει μετά τις πρόωρες εκλογές, μπορεί να αποτελέσει την εξαίρεση. Ο Κόντε δεν διαθέτει καμιά απολύτως πείρα στην πολιτική. Παρ’ όλα αυτά φιλοδοξεί να είναι αυτός που θα διαπραγματεύεται για τη χώρα του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά και με άλλους μεγάλους παίκτες, όπως ο Τραμπ και ο Πούτιν.

Το 2013 το Κίνημα Πέντε Αστέρων είχε προσεγγίσει τον Κόντε για να αναλάβει την εκπροσώπηση του κόμματος. Τότε ο Κόντε είχε απαντήσει ότι «δεν σας ψήφισα και δεν είμαι υποστηρικτής σας». Το μόνο προσόν του Κόντε είναι ότι γίνεται αποδεκτός και από τη Λέγκα. Βέβαια ο Κόντε είχε δηλώσει στο παρελθόν ότι η καρδιά του ανέκαθεν χτυπούσε στα αριστερά και ότι ο Σαλβίνι είναι φιλικά προσκείμενος στη Μαρίν Λεπέν. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς θα εξελιχθεί η σχέση του ηγέτη της Λέγκας με τον Κόντε όταν ο πρώτος θα απαιτήσει μεγαλύτερο λόγο στις πολιτικές αποφάσεις.

«Γερμανικό κλουβί»

Οι ανησυχίες έγιναν ακόμη μεγαλύτερες μετά την ανακοίνωση της επιλογής για το υπουργείο Οικονομικών. Οι δύο επίδοξοι εταίροι πρότειναν τον 82χρονο Πάολο Σαβόνα, φανατικό εχθρό του ευρώ. Ο 82χρονος οικονομολόγος είχε διατελέσει υπουργός Βιομηχανίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στην αυτοβιογραφία του, που αναμένεται να κυκλοφορήσει, ο Σαβόνα περιγράφει το ευρώ ως «ένα γερμανικό κλουβί». Ο ευρωσκεπτικισμός του συγχρονίζεται τέλεια με τα Πέντε Αστέρια, που δηλώνουν δύσπιστα προς το ευρώ, και με τη Λέγκα, που είναι κατηγορηματικά αντίθετη στο ευρώ.

Το βράδυ της Κυριακής ο Πρόεδρος της Ιταλίας Σέρτζιο Ματαρέλα απέρριψε την υποψηφιότητα του Σαβόνα για το υπουργείο των Οικονομικών παρά τις πιέσεις της Λέγκας. Ένας εξαγριωμένος Ματέο Σαλβίνι, ο ηγέτης της Λέγκας, δήλωσε στο Reuters ότι ο συνασπισμός πρέπει να μπορεί να ορίσει τους υπουργούς που θέλει και απείλησε με νέες εκλογές. «Τώρα οι ψηφοφόροι έχουν και πάλι τον λόγο»... Λίγα λεπτά αργότερα ο Κόντε επέστρεψε την εντολή κυβέρνησης στον Ματαρέλα. Τη Δευτέρα δόθηκε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κοταρέλι, που είναι υπέρ της μείωσης του δημόσιου χρέους, ενώ πρόσφατα εκφράσθηκε αρνητικά σχετικά με τη συνεργασία των Πέντε Αστέρων με τη Λέγκα.

Βλέποντας εδώ και μέρες το ενδεχόμενο να ναυαγήσει οριστικά ο επίδοξος συνασπισμός των δύο λαϊκιστών, ο Σαλβίνι είχε αρχίσει ήδη να πιέζει για πρόωρες εκλογές. Προφανώς επειδή οι δημοσκοπήσεις μετά τις εκλογές δείχνουν ότι η υποστήριξη για τη Λέγκα έχει μεγαλώσει και τώρα ο Σαλβίνι είναι ο πιο δημοφιλής αρχηγός κόμματος στην Ιταλία.

Προειδοποιήσεις

Ο επίδοξος κυβερνητικός συνασπισμός της Ιταλίας, πάντως, είχε ήδη δεχθεί προειδοποιήσεις και από το εσωτερικό και εκτός της χώρας. Ο Βιτσένζο Μπόκια, πρόεδρος της Confindustria (των βιομηχάνων της Ιταλίας), δήλωσε ότι οι συμπατριώτες του δεν θα πρέπει να θεωρούν πως «η θέση της χώρας στο κλαμπ των ανεπτυγμένων οικονομιών θα παραμείνει απαράλλαχτη ανεξάρτητα από τις επιλογές που κάνουμε».

Και ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, αντιπρόεδρος της Κομισιόν, τόνισε ότι ο δανεισμός της Ιταλίας είναι, αναλογικά, ο μεγαλύτερος της ευρωζώνης, με εξαίρεση την Ελλάδα.

Παράλληλο νόμισμα;

Κάτι που δημιουργεί ιδιαίτερη ανησυχία είναι μια «πονηρή» καινοτομία που παραμένει στο πρόγραμμα της συμμαχίας. Πρόκειται για την έκδοση των λεγόμενων mini-bots. Αυτά τα χρεόγραφα υποτίθεται ότι θα αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα που επί μακρόν έχει ταλαιπωρήσει τις ιταλικές επιχειρήσεις και έχει οδηγήσει κάποιες και στη χρεοκοπία, την αδυναμία του κράτους να πληρώνει τους προμηθευτές του. Στα τέλη του 2016 το ιταλικό κράτος είχε 33 δισ. ευρώ ληξιπρόθεσμες οφειλές.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα του επίδοξου συνασπισμού, τα mini-bots θα χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή αυτών των οφειλών, αλλά και θα μπορούν να δοθούν πίσω στο κράτος για την εκκαθάριση φορολογικών υποχρεώσεων. Στο μεταξύ όμως τα χρεόγραφα θα είναι εμπορεύσιμα, πιθανώς σε χαμηλότερη τιμή. Το πρακτικό αποτέλεσμα θα ήταν η δημιουργία ενός παράλληλου νομίσματος, πέρα από τον έλεγχο της ΕΚΤ, που θα απειλούσε το ευρώ με σημαντική αποδυνάμωση...

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 2023 στις 30-5-2018