Α.Η φύση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και η ελληνική απογείωση.
- Το ζήτημα της ελληνικής απογείωσης που ολοκληρώνεται κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, γνωστή ως «νεοελληνικός διαφωτισμός», εγείρει ένα μείζον πρόβλημα ταυτότητας. Εχει πράγματι αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης ως αυτοτελές φαινόμενο, έχουν αποδελτιωθεί και αναδειχτεί ορισμένες σημαντικές πτυχές του. Εχει τέλος αντιμετωπισθεί, ως ένα βαθμό, η σχέση του με τις ευρύτερες ευρωπαϊκές εξελίξεις και συγκεκριμένα με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό ενώ οι ειδικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ελληνική «εκδοχή» του αποτέλεσε ένα είδος οχήματος για τη μετακένωση της ευρωπαϊκής δυναμικής στη ζωτική περιοχή του ελληνισμού, δηλαδή στη Βαλκανική, τη Μικρασία και τις παρευξείνιες ακτές.
Η προσέγγιση αυτή, ωστόσο, εμφανίζει την ελληνική περίπτωση περίπου ως δημιούργημα εν κενώ, ως απόρροια της στιγμής και κυρίως ως απλό γέννημα και προέκταση της ευρωπαϊκής διαδικασίας. Απουσιάζει πλήρως η αναδρομική αναφορά δηλαδή η προβληματική για την προέλευση και την εξέλιξη των δύο αυτών κόσμων, του δυτικοευρωπαϊκού και του ελληνικού, και οπωσδήποτε η επισήμανση των ιδιαιτεροτήτων της ελληνικής κοινωνίας. Συμβαίνει μάλιστα οι διαφοροποιήσεις, όπου καταγράφονται, της ελληνικής κοινωνίας από το ευρωπαϊκό «πρότυπο», να αξιολογούνται ως συναφές μειονέκτημα που καλείται να εξηγήσει αυτό καθ’εαυτό τις όποιες αποκλίσεις του νεότερου ελληνισμού από την ευρύτερη ευρωπαϊκή δυναμική. Διαπιστώνεται, επομένως, ότι απουσιάζει το συστατικό εκείνο εγχείρημα που θα αποκωδικοποιούσε τη θεμελιώδη ιδιοσυστασία της νεοελληνικής απογείωσης και θα αποκαθιστούσε την αιτιώδη συνάφειά της με την εν γένει εξέλιξη του κόσμου και του ελληνισμού.