Νέα Πολιτική
του Σπύρου Λυγκούρη*
Ο Μάρτιος ως μήνας ιστορικής μνήμης είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την σύγχρονη πορεία του ελληνικού έθνους. Αναμφίβολα, η σκέψη όλων πηγαίνει στην επέτειο της Παλιγγενεσίας της 25ης Μαρτίου, η οποία με τον «Πόλεμο της Ανεξαρτησίας» οδήγησε στην ανακήρυξη του ελληνικού κράτους πάνω στα συντρίμια της οθωμανικής εξουσίας. Ο Μάρτιος, όμως, είναι σημαντικός και για ένα δεύτερο λόγο. Την ίδια ημέρα της εθνικής επετείου, το 1924 θα ανακηρυχθεί για πρώτη φορά στην σύγχρονή μας ιστορία το πολίτευμα της «Αβασίλευτης Δημοκρατίας», δύο χρόνια μετά τις στάχτες της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν τις καταβολές τους στον δραματικό Σεπτέμβριο του 1922. Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης, τα τμήματα του Στρατού που βρίσκονταν στην Χίο και την Μυτιλήνη επαναστάτησαν υπό την ηγεσία του Νικολάου Πλαστήρα και του Θεοδώρου Πάγκαλου. Η κάθοδός τους στην Αθήνα συνοδεύτηκε από την φυγή του Βασιλιά Κωνσταντίνου στο εξωτερικό, όπου πέθανε στα τέλη του ίδιου έτους, καθώς και από την σύλληψη της ηγεσίας της αντιβενιζελικής παράταξης, η οποία θεωρήθηκε υπεύθυνη για την Καταστροφή. Η επακόλουθη «Δίκη των Έξι» και η εκτέλεση των Δημητρίου Γούναρη, Νικόλαου Στράτου, Νικόλαου Θεοτόκη, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιου Μπαλτατζή και Γεώργιου Χατζηανέστη (ο τελευταίος αρχιστράτηγος της Μικράς Ασίας) θα έχει δύο σημαντικές συνέπειες: α) Θα στερήσει την αντιβενιζελική παράταξη από την φυσική της ηγεσία. Αυτό θα είναι ένα κενό που η παράταξη θα χρειαστεί περίπου μία δεκαετία για να το αναπληρώσει. β) Οι εκτελέσεις θα δώσουν την εικόνα ότι οι επαναστατημένοι αξιωματικοί λειτουργούσαν ως «ένοπλος βενιζελισμός» σε μία συνέχεια των παθογενειών του Εθνικού Διχασμού του 1915-1920. Εκείνες τις μέρες θα δημιουργηθεί μία τάση της βενιζελικής παράταξης, η οποία θα θελήσει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της όχι απλώς με το καθεστώς του «κωνσταντινισμού», αλλά με την ίδια την βασιλική εξουσία σε τέτοιο βαθμό, που ακόμη και ο ιδρυτής της Ελευθέριος Βενιζέλος δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει.
Τα πράγματα θα οξυνθούν ακόμη περισσότερο έναν χρόνο μετά. Στις 19 Οκτωβρίου 1923, η Επαναστατική Επιτροπή θα αναγγείλει την ημερομηνία των εκλογών, οι οποίες καθορίστηκαν για τις 16 Δεκεμβρίου 1923. Τρεις μέρες αργότερα, στις 22 Οκτωβρίου, θα ξεσπάσει Κίνημα από μερίδα αντιβενιζελικών αξιωματικών κάτω από την ηγεσία των υποστράτηγων Γαργαλίδη και Λεοναρδόπουλου. Η παρουσία ισχυρών δεσμών με μεγάλες μονάδες της περιφέρειας και οι διασυνδέσεις με τον Ιωάννη Μεταξά, σημαίνον στέλεχος του αντιβενιζελισμού, θα δείξει την καταλυτική σημασία της σύγκρουσης. Μπροστά στην δυναμικότητα του αντιπάλου ο βενιζελικός κόσμος θα συσπειρωθεί και μετά από ένα μικρό διάστημα αιφνιδιασμού θα περάσει στην αντεπίθεση. Στις 27 Οκτωβρίου το Κίνημα θα έχει καταπνιγεί με την φυγή ή την αιχμαλωσία των σημαντικότερων στελεχών του. Το κύμα αποστρατεύσεων κατά των αντιβενιζελικών αξιωματικών, που θα ακολουθήσει, θα επιβεβαιώσει την επιβίωση του κλίματος του Εθνικού Διχασμού και θα δώσει την ευκαιρία στον βενιζελικό κόσμο να κυριαρχήσει πλήρως σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα εξουσίας. Παράλληλα, το κίνημα των Γαργαλίδη-Λεοναρδόπουλου θα δώσει την ευκαιρία στην «σληροπυρηνική τάση» των βενιζελικών να προωθήσουν τις στρατηγικές τους κατά του μοναρχικού θεσμού.
Οι αναμενόμενες εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου, με απόντες του οπαδούς της μοναρχίας, ανέδειξαν θριαμβευτές τους Φιλελεύθερους του Ελευθερίου Βενιζέλου. Συγκεκριμένα, οι Φιλελεύθεροι θα καταλάβουν 250 έδρες. Σημαντική δύναμη θα αποτελέσει και η Δημοκρατική Ένωση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου με 120 έδρες, η οποία θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις επερχόμενες εξελίξεις. Προτού η Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα παραδώσει την εξουσία στον πολιτικό κόσμο (2 Ιανουαρίου 1924) προέτρεψε τον διάδοχο του θρόνου, Γεώργιο Β΄, να μετακινηθεί στο εξωτερικό μέχρις ότου αποσαφηνιστεί η τύχη του θεσμού. Μετά από αυτό ορίστηκε αντιβασιλέας ο Παύλος Κουντουριώτης. Ακολούθησε η συγκρότηση της Δ’ Εθνοσυνέλευσης ή Δ’ Συντακτικής (Ιανουάριος 1924- Σεπτέμβριος 1925) μόνο από εκπροσώπους των βενιζελικών. Πρωταρχικό θέμα ενασχόλησης της Εθνοσυνέλευσης αποτέλεσε το πολιτειακό.
Δύο σχολές σκέψεις αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο: Η πρώτη έλεγε να αποφασίσει η Εθνοσυνέλευση πάνω στο ζήτημα και μετά να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα για την τελική επικύρωση από το λαό. Η δεύτερη πίστευε, ότι το ερώτημα για την τύχη του θεσμού έπρεπε να υπαχθεί κατευθείαν στην λαϊκή ετυμηγορία. Μέσα στις θυελλώδεις συζητήσεις της Εθνοσυνέλευσης θα προκύψει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, οπαδό της πρώτης άποψης, και στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος δεν μπορούσε να ακολουθήσει την λογική της άμεσης σύγκρουσης. Τελικά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα αναγγείλει την παραίτηση του από την πρωθυπουργία, με αποτέλεσμα στις 6 Φεβρουαρίου 1924 να ορκιστεί νέα κυβέρνηση υπό τον Γ. Καφαντάρη. Οι ραγδαίες εξελίξεις, όμως, θα οδηγήσουν σε διάσπαση το κόμμα των Φιλελευθέρων και θα φέρουν τελικά τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου στην εξουσία και ουσιαστικά στην ηγεσία του αντι-βασιλικού κόσμου. Η κυβέρνηση Παπαναστασίου ανέγνωσε τις προγραμματικές της δηλώσεις στις 24 Μαρτίου του 1924. Σε εκείνη την συνεδρία θα φέρει προς έγκριση ένα ψήφισμα, με το οποίο κηρύσσεται έκπτωτη η βασιλική δυναστεία και εγκαθιδρύεται στη χώρα αβασίλευτο κοινοβουλευτικό πολίτευμα.
Η Εθνοσυνέλευση συζήτησε το ψήφισμα της κυβέρνησης Παπαναστασίου την επόμενη ημέρα, 25 Μαρτίου 1924. Κατά την ψηφοφορία, που ακολούθησε, η πλειοψηφία των βουλευτών (283 παρόντες) ψήφισαν άπαντες υπέρ της Αβασίλευτης βάζοντας έτσι ένα τέλος στην σύγκρουση που είχε ξεκινήσει από την εποχή του Διχασμού. Με το ψήφισμα της 25ης Μαρτίου όχι μόνο κηρύχθηκε έκπτωτη η δυναστεία, αλλά επίσης τα μέλη της απαγορεύθηκε να κατοικούν σε έδαφος εντός της επικράτειας. Η απόφαση έπρεπε να περάσει και από την έγκριση του δημοψηφίσματος, όπως είχε προαναγγελθεί. Πράγματι, αυτό πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1924. Το αποτέλεσμα ήταν θριαμβευτικό υπέρ της Αβασίλευτης. Συγκεκριμένα το 69,95% του εκλογικού σώματος επικύρωσε την απόφαση της Δ’ Εθνοσυνέλευσης και την εγκαθίδρυση της Α’ Αβασίλευτης κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας στην Ελλάδα, ένα καθεστώς που θα διατηρηθεί μέχρι και τα γεγονότα του 1935. Τότε μέσα από προβληματικές διαδικασίες και σε ένα καθεστώς επαναφοράς του Εθνικού Διχασμού θα πραγματοποιηθεί η παλινόρθωση της Βασιλευομένης και η επιστροφή στην Ελλάδα του Γεωργίου του Β’ ως βασιλέας των Ελλήνων.
*Μεταπτυχιακός φοιτητής Νεώτερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου