Το φάντασμα του νεοφιλελευθερισμού

analyst

του Βασίλη Βιλιάρδου

Πρόκειται για μία αρρώστια του καπιταλιστικού συστήματος που έχει εξελιχθεί σε μία θανατηφόρα επιδημία – ενώ η δύναμη του είναι το ότι προσποιείται πως δεν υπάρχει, κυριαρχώντας ως μία εξευγενισμένη κοινή λογική.

Η λέξη «φιλελευθερισμός» χωρίς την προσθήκη «νέο» εφευρέθηκε αρχικά από αυτούς που αρνούνταν να αποδεχθούν την καταπίεση των βασιλέων και των λοιπών ηγεμόνων – διεκδικώντας εκείνες τις συνθήκες που θα τους έδιναν τη δυνατότητα να εξελίσσονται ελεύθερα, να μαθαίνουν ότι θέλουν, να συνεργάζονται με όποιον προτιμούν, να επιλέγουν την εργασία που τους ικανοποιεί, καθώς επίσης να ιδρύουν εταιρείες όπου και όποτε τους ταιριάζει.

Εν τούτοις, μετά από ένα χρονικό διάστημα όπου εφαρμόσθηκε πρακτικά η συγκεκριμένη ιδεολογία, προέκυψε ένα σημαντικό πρόβλημα: ορισμένες επιχειρήσεις έγιναν πολύ μεγάλες, οπότε δεν μπορούσαν να ελεγχθούν – με αποτέλεσμα να ασκούν αθέμιτο ανταγωνισμό στις υπόλοιπες, να τις οδηγούν στη χρεοκοπία ή να τις εξαγοράζουν, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο.

Με τον τρόπο αυτό έγιναν ακόμη πιο ισχυρές, εις βάρος των εργαζομένων τους, των πελατών τους, καθώς επίσης ολόκληρης της κοινωνίας – ενώ άρχισαν να μην αυξάνουν τους μισθούς των υπαλλήλων τους ανάλογα με την παραγωγικότητα τους. Την ίδια στιγμή κέρδιζαν τεράστια ποσά επενδύοντας όλο και λιγότερα στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας – αυξάνοντας την ανεργία και δημιουργώντας στρατιές δούλων.

Κατά συνέπεια, οι αρχικά ελεύθερες κοινωνίες σκλαβώθηκαν ξανά – αυτή τη φορά όμως όχι σε βασιλείς και ηγεμόνες, αλλά σε μία πανίσχυρη επιχειρηματική ελίτ. Ως εκ τούτου πριν από 70 περίπου χρόνια εφευρέθηκε μία νέα ορολογία: ο νεοφιλελευθερισμός, στόχος του οποίου ήταν ανάκτηση της ελευθερίας των ανθρώπων.

Ειδικότερα, το κράτος φρόντιζε έτσι ώστε ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων να είναι δίκαιος – να μην γίνονται υπερβολικά ισχυρές ορισμένες από αυτές, καθώς επίσης να μην καταστρέφουν τις νέες επιχειρήσεις που προωθούσαν καινούργιες ιδέες. Εκτός αυτού, το κράτος κατασκεύασε ένα σταθερό, προστατευτικό δίχτυ για τους ανέργους, τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους – φροντίζοντας επί πλέον να αμείβονται οι εργαζόμενοι ανάλογα με την παραγωγικότητα τους και να μη γίνονται οι πλούσιοι πλουσιότεροι, χωρίς να επενδύουν στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Η κατάσταση όμως αυτή άλλαξε ραγδαία μετά το 1980, όπου άρχισε να απελευθερώνεται το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ περιορίσθηκε δραστικά ο έλεγχος των ομίλων από τα κράτη – με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να μην αυξάνουν τους μισθούς των εργαζομένων τους ανάλογα με την παραγωγικότητα τους, οπότε οι εργαζόμενοι αναγκάζονταν να χρεωθούν για να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο κοκ.

Τελικά οι τοκογλυφικές αγορές ανέλαβαν τα ηνία, κατασκευάζοντας σταδιακά ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που ωφελεί μόνο το 1% των ανθρώπων – ενώ παράγει συνεχώς σκλάβους χρέους (ανάλυση). Σφετερίσθηκαν δε το όνομα νεοφιλελευθερισμός, με στόχο να κρύψουν τις δραστηριότητες τους πίσω από αυτό – το οποίο στην Ευρώπη ήταν αρχικά συνώνυμο με το κοινωνικό κράτος σε περιβάλλον Δημοκρατίας και ελευθέρων αγορών.

Έτσι φτάσαμε σήμερα να αναφερόμαστε στο φάντασμα του νεοφιλελευθερισμού, το οποίο καλύπτει απειλητικά τον ουρανό όχι μόνο της Ευρώπης, αλλά του μεγαλυτέρου μέρους του πλανήτη. Στα πλαίσια αυτά, ο φόβος μπροστά στην ηγεμονική θέση της οικονομίας, σε συνδυασμό με την υπερχρέωση, καθώς επίσης με τις συνεχείς κρίσεις, έχει οδηγήσει έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να θεωρεί το νεοφιλελευθερισμό ένοχο για τα πάντα:

για τη συμφωνία ΤΤΙΡ που καθιστά τους επιχειρηματικούς ομίλους κυρίαρχους με τα κράτη υποτελείς τους, για την ασύστολη κερδοσκοπία στις χρηματοπιστωτικές αγορές, για την εξτρεμιστική ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων, για τη ριζική μείωση του κοινωνικού κράτους, για τις ιδιωτικοποιήσεις των κοινωφελών κρατικών υποδομών, για αυτούς που πουλούν τον ίδιο τους τον εαυτό ως ανθρώπινο πόρο στους κυρίαρχους του σύμπαντος, για τις ληστρικές επιδρομές του ΔΝΤ κοκ.  

Ολοκληρώνοντας, ο κατάλογος των καταστροφικών συνεπειών που του αποδίδονται είναι τόσο μεγάλος, ώστε είτε ο νεοφιλελευθερισμός είναι πράγματι ένα κακό φάντασμα που έχει καταλάβει τον πλανήτη και όχι η φαντασίωση κάποιων αριστερών κινημάτων, είτε μία βαριά αρρώστια του καπιταλιστικού συστήματος που έχει εξελιχθεί σε μία θανατηφόρα επιδημία – στην οποία δώσαμε αυθαίρετα ένα όνομα, απλά και μόνο για να μπορούμε να την περιγράφουμε.

Σε κάθε περίπτωση, η μεγαλύτερη πνευματική δύναμη του νεοφιλελευθερισμού είναι το ότι, προσποιείται πως δεν υπάρχει – ενώ κυριαρχεί ως μία εξευγενισμένη κοινή λογική. Δεν εκπροσωπείται από κανένα συγκεκριμένο κόμμα και οι πνευματικοί πατέρες του δεν είχαν καμία απολύτως ανάγκη να συντάξουν κάποιο «νεοφιλελεύθερο μανιφέστο» – αφού τους αρκούσε ανέκαθεν η επίκληση της κοινής λογικής (ανάλυση).