Κίνδυνος για μακροχρόνια στασιμότητα

ardin-rixi

Από τις κινήσεις των Ευρωπαίων και τις εξελίξεις στην Τουρκία θα κριθεί το μεσοπρόθεσμο μέλλον της Ελλάδας

Του Σταύρου Χριστακόπουλου από τη Ρήξη φ. 122

Τον περασμένο Νοέμβριο, όταν η δεύτερη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. ήταν ακόμη στα πρώτα βήματά της, σημειώναμε ότι η βιωσιμότητά της δεν θα κρινόταν στο πεδίο της εφαρμογής του μνημονίου, αλλά σε αυτό του μεταναστευτικού/προσφυγικού και των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο.

Στην πορεία των πραγμάτων οι κοινωνικές αντιδράσεις (κίνημα επαγγελματιών, αγρότες κ.λπ.) στο ασφαλιστικό και το φορολογικό «έσβησαν» σχετικά ομαλά. Το πολιτικό κόστος βεβαίως από τον έως τώρα λογαριασμό του τρίτου μνημονίου είναι μεγάλο, αλλά δεν πρόκειται να καταβληθεί εμπράκτως αν δεν γίνουν εκλογές.

Όμως το μεταναστευτικό/προσφυγικό έχει αρχίσει να παίρνει δραματικό χαρακτήρα και πολύ σύντομα θα πρέπει να υπάρξουν δραστικές κινήσεις πριν εξελιχθεί σε αποδομητικό της κοινωνικής συνοχής. Εξ άλλου, ακόμη και αν τα όσα γίνονται με το μνημόνιο είναι για πολύ κόσμο αναμενόμενα, η καταστροφή της καθημερινότητας και της οικονομικής δραστηριότητας ολόκληρων περιοχών, αλλά και η έξαρση των εντάσεων ενδέχεται να λειτουργήσουν καταστροφικά για την κυβέρνηση.

Στην αντίπερα όχθη, η Ν.Δ., παρότι έλυσε το πρόβλημα ηγεσίας και κατακτά σοβαρό δημοσκοπικό προβάδισμα, δεν φαίνεται ότι έχει τη διάθεση να διεκδικήσει την εξουσία. Ο Μητσοτάκης προτιμά προηγουμένως να ελέγξει το κόμμα του και να βεβαιωθεί ότι το νέο ακροδεξιό εγχείρημα Καρατζαφέρη, Μπαλτάκου κ.λπ. θα είναι ακίνδυνο για τη δική του επιρροή στην ευρύτερη Δεξιά. Ακόμη και το αίτημά του για εκλογές είναι κυρίως αμυντικό, αφού μάλλον προσπαθεί να είναι έτοιμος σε περίπτωση εκλογικού αιφνιδιασμού.

Ανεξάρτητα όμως από τους καβγάδες μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. αυτή την εποχή, το νέο περιβάλλον στο οποίο κινείται η χώρα τη φέρνει αντιμέτωπη με προβλήματα των οποίων η εξέλιξη ελάχιστα θα εξαρτηθεί από τις επιθυμίες των εγχώριων πολιτικών ηγεσιών.

Μνημόνιο και χρέος

Μεγάλο θέμα των ημερών υπήρξε η διαρροή των συνομιλιών μεταξύ των στελεχών του ΔΝΤ για τη διαπραγμάτευση με την ελληνική κυβέρνηση. Το ότι οι διάλογοι αυτοί δεν αποκαλύπτουν κάτι νέο, αλλά επαναλαμβάνουν τακτικές που εφαρμόστηκαν ήδη εις βάρος των πρόσφατων ελληνικών κυβερνήσεων, είναι ήδη γνωστό.

Τα όσα ακολούθησαν, όμως, μοιάζουν εν πολλοίς με… ντεζαβύ. Η σύγκρουση του Τσίπρα με το ΔΝΤ φέρνει στον νου τη σύγκρουση του Σαμαρά με τον ίδιο οργανισμό, όταν ο τέως πρωθυπουργός αποφάσισε ότι ο μόνος δρόμος που είχε ήταν αυτός της σύμπλευσης με τη Γερμανία. Ο Σαμαράς ήθελε, στα τελειώματα, να διώξει το ΔΝΤ προσδοκώντας μια αποκλειστική σχέση με τους Ευρωπαίους που θα τον οδηγούσε στις «αγορές» και στη ρύθμιση του χρέους με τον τρόπο που προέκριναν οι Ευρωπαίοι και δη οι Γερμανοί.

Τώρα ο Τσίπρας επιχειρεί ακριβώς το ίδιο, καθώς «ανακαλύπτει» και αυτός ότι μια σύγκρουση με τη Γερμανία, με τον ίδιο στην πλευρά του ΔΝΤ, μπορεί να αποβεί καταστροφική. Ήδη την έπαθε άσχημα μια φορά το πρώτο επτάμηνο του 2015 και θα ήταν τουλάχιστον… ύποπτο το να συμβούν τα ίδια.

Το γερμανικό μήνυμα είχε έρθει μερικές μέρες νωρίτερα από τη διαρροή των συζητήσεων Τόμσεν και Βελκουλέσκου στο WikiLeaks και μάλιστα από τον ίδιο τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο οποίος είχε δώσει το πράσινο φως στην ελληνική κυβέρνηση να «μην κόψει συντάξεις» σε αυτή την φάση, αν αυτό είναι δύσκολο, αλλά να βρει «ισοδύναμα» – δηλαδή… νέους φόρους – και, κυρίως, ότι δεν είναι η κατάλληλη ώρα για την αντιμετώπιση του χρέους.

Λίγο μετά, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Μορίς Όμπστφελντ «υποδείκνυε» ότι «βραχυπρόθεσμα μπορεί να υπάρξει χαλάρωση των δημοσιονομικών στόχων (της Ελλάδας) λόγω προσφυγικού».

Αμέσως μετά τον «καβγά» μεταξύ κυβέρνησης και ΔΝΤ, ο οποίος έφερε ως επίσημη συζήτηση το χρέος –εν όψει μάλιστα και της εαρινής συνόδου του Ταμείου τις επόμενες μέρες– ο Μάρτιν Γιέγκερ, εκπρόσωπος του Σόιμπλε, επανέλαβε ότι δεν είναι ώρα να συζητηθεί το χρέος.

Ο πραγματικός λόγος της γερμανικής άρνησης είναι ο ίδιος για τον οποίο, παρά το πρωτογενές πλεόνασμα, η Γερμανία αρνήθηκε στον Σαμαρά την ίδια συζήτηση, παρότι του την είχε υποσχεθεί με τη συμφωνία του φθινοπώρου του 2012: η εφαρμογή «αξιόπιστων μεταρρυθμίσεων», με πρώτη και καλύτερη το βαθύ κούρεμα των συντάξεων!

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι ο Τσίπρας κινδυνεύει να βρεθεί σήμερα στη θέση του Σαμαρά, ο οποίος επίσης είχε επιδιώξει μια πολιτική συμφωνία για χαλαρή αξιολόγηση ώστε να κερδίσει πολιτικό χρόνο, αλλά στο τέλος βρέθηκε επί ξύλου κρεμάμενος και κατηγορούμενος για «εγκατάλειψη των μεταρρυθμίσεων». Στο σημείο αυτό εγκαταλείφθηκε ο ίδιος από τους Γερμανούς, οι οποίοι πέρασαν με άνεση στον επόμενο.

Βεβαίως, όποια και αν είναι η εξέλιξη στο θέμα του χρέους, την οποία πιθανότατα δεν θα δούμε –αν τη δούμε..– πριν περάσουν μήνες ή και χρόνια, δεν πρόκειται να είναι πολιτικά αναίμακτη για την ελληνική κυβέρνηση. Άλλωστε όλοι συμφωνούν ότι, για να πάρει η Ελλάδα μια όντως συμφέρουσα αναδιάρθρωση, θα πρέπει να κάνει όλα όσα δεν έγιναν τα προηγούμενα χρόνια. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να εκπληρωθούν οι βασικοί στόχοι των μνημονίων:

• Η κάθετη πτώση της αξίας εισοδημάτων και περιουσιών.
• Η προλεταριοποίηση της «μεσαίας τάξης».
• Η πλήρης ιδιωτικοποίηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των λειτουργιών του κοινωνικού κράτους.
• Η υπαλληλοποίηση των ελευθέρων επαγγελματιών.

Κοινώς, όλα όσα άπασες οι μνημονιακές κυβερνήσεις αρνήθηκαν ή απέφυγαν να κάνουν.

Τέλος, να σημειωθεί ότι ο Σόιμπλε έχει εκφράσει, σε χρόνο άσχετο, την πρόθεσή του να εξετάσει το θέμα του χρέους σταδιακά –δηλαδή ανάλογα με τον ρυθμό εφαρμογής των μνημονιακών μεταρρυθμίσεων. Και ας μην ξεχνάμε ότι ο βασικός δανειστής –κοινώς οι Ευρωπαίοι και δη οι Γερμανοί– είναι αυτός που θα ορίσει την τύχη του χρέους. Επειδή, όμως, ούτε κάποια ελληνική κυβέρνηση φαίνεται πρόθυμη να προχωρήσει στην πλήρη επίτευξη των παραπάνω επιδιώξεων ούτε κάποια από τις πλευρές των δανειστών φαίνεται πρόθυμη να υπαναχωρήσει από τους βασικούς στόχους των μνημονίων, ο κίνδυνος μιας μακράς και επικίνδυνης στασιμότητας είναι παρών και ισχυρός.

Προσφυγικό και Τουρκία

Το δεύτερο πεδίο στο οποίο θα κριθεί το μεσοπρόθεσμο μέλλον της Ελλάδας σχετίζεται με το προσφυγικό/μεταναστευτικό και την Τουρκία. Οι ροές ανθρώπων δεν είναι γνωστό ποια έκταση θα λάβουν, καθώς η Τουρκία τορπιλίζει κάθε απόπειρα για την εφαρμογή μιας, ούτως ή άλλως, βαθιά προβληματικής συμφωνίας, ενώ επιπλέον έχει κάθε λόγο να συνεχίσει την προώθηση προσφύγων και μεταναστών προς τη χώρα μας εφόσον αυτή η τακτική προκαλεί των εσωτερική μας αποσταθεροποίηση, την οποία πολύ δύσκολα θα αποφύγουμε αν το επόμενο διάστημα υπάρξει μια ακόμη έκρηξη στους αριθμούς των εισόδων.

Στις ανησυχίες που υπάρχουν στην Ελλάδα για ένα σοβαρό ελληνοτουρκικό επεισόδιο, το οποίο θα δημιουργούσε νέα δεδομένα στο Αιγαίο, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα προκύψει σε αυτή τη φάση. Κανείς όμως δεν μπορεί να αποκρύψει ότι:

• Το Αιγαίο βρίσκεται υπό άτυπη συνδιαχείριση λόγω προσφυγικού.
• Η χώρα ολόκληρη βρίσκεται υπό ένα οικονομικό και ένα μεταναστευτικό/προσφυγικό μνημόνιο με κλειστά τα σύνορά της, άρα αποτελεί με δύο τρόπους «υγειονομική ζώνη», ώστε να μη μεταδίδονται «ασθένειες» στην υπόλοιπη Ευρώπη.
• Η Τουρκία, συγκλονιζόμενη από την εσωτερική κρίση του Κουρδικού, το οποίο έχει περάσει σε μια εντελώς νέα –και πιο επικίνδυνη για την Τουρκία– περίοδο, πιθανότατα δεν είναι σε θέση για μια «μεγάλη» κίνηση προς τα δυτικά της. Όμως αυτό δεν την εμποδίζει να αναβαθμίσει εμπράκτως την ατζέντα των διεκδικήσεών της, καθώς διαπιστώνει ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί πια το σύνορο της Ευρώπης, αλλά το hotspot επιλογής φθηνού εργατικού δυναμικού.

Καθώς, λοιπόν, ούτε η τουρκική κρίση θα τελειώσει σύντομα ούτε η Ελλάδα αναμένεται να απαλλαγεί από τις παρενέργειες του μεταναστευτικού/προσφυγικού, ένα ακόμη πεδίο μακράς και επικίνδυνης στασιμότητας ανοίγει.

Και εδώ ο αποφασιστικός παράγοντας θα είναι η Γερμανία, καθώς η ελληνική κυβέρνηση, κάνοντας το «σέρβις» της Ευρώπης, έναν ρόλο που δεν αρνήθηκε λόγω της τραγικής διαπραγματευτικής της θέσης, έχει ήδη χάσει κάθε περιθώριο για αυτόνομη πολιτική. Συνεπώς θα εξαρτάται για πολύ καιρό από τις διαθέσεις των Γερμανών, οι οποίοι θα πετάνε ψίχουλα εν είδει ενοικίου για τη χρήση του ελληνικού οικοπέδου ως καταυλισμού προσφύγων και μεταναστών.

Το μεγαλύτερο από όλα τα προβλήματα; Ότι η Ελλάδα δεν προβλέπεται, στο ορατό μέλλον, να ανακτήσει τη δυνατότητα αποφάσεων και πιθανότατα θα παραμείνει δέσμια εξελίξεων που θα παράγονται έξω από αυτήν. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος…