Πώς οι off-shore απομυζούν τον εθνικό πλούτο*

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Στις 9 Μαρτίου, λίγες εβδομάδες πριν σκάσει το σκάνδαλο των Panama Papers, ο ΟΟΣΑ προειδοποίησε για ανησυχητική επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Νωρίτερα, στις 21 Φεβρουαρίου, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Οργανισμού Πιερ Κάρλο Παντοάν είχε κάνει δραματική έκκληση στους υπουργούς Οικονομικών του G20 να βρουν τρόπους για να ενισχύσουν την παραγωγικότητα.

Σύμφωνα με τον Παντοάν, «η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης επενδύσεων. Τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες οι επενδύσεις δεν είναι επαρκείς για να στηρίξουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης». Πώς, όμως, να υπάρξει ευημερία των εθνικών οικονομιών και ενίσχυση του επενδυτικού κλίματος όταν πλούτος που παράγεται εντός των κρατών «διαφεύγει» σε φορολογικούς παραδείσους τύπου Παναμά; Το αφορολόγητο «υπερεθνικό» χρήμα, όταν αποθηκεύεται σε off-shore και «παγώνει», ουσιαστικά στερεί κολοσσιαία ποσά και θέσεις εργασίας από τις εγχώριες οικονομίες.

Έτσι ρευστότητα αφαιρείται από τις εγχώριες αγορές, το χρήμα δεν γεννάει χρήμα για τις οικονομίες που το παράγουν, η κατανάλωση πέφτει, επενδύσεις δεν γίνονται, ο πλούτος συσσωρεύεται στα χέρια όλο και λιγότερων, ενώ οι κρατικοί προϋπολογισμοί κλονίζονται λόγω έλλειψης φορολογικών εσόδων, τα οποία καλούνται να πληρώσουν πάντα οι ασθενέστερες οικονομικά τάξεις. Τα επίσημα στοιχεία δίνουν πλήρη εικόνα για όσα συμβαίνουν:

1 Στους φορολογικούς παραδείσους σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι βρίσκονται «κρυμμένα» τουλάχιστον 11 τρισ. δολ. (2,7 τρισ. στην Ελβετία, 1,3 τρισ. στη Βρετανία, 800 δισ. στις ΗΠΑ, 1,3 τρισ. στην Καραϊβική και τον Παναμά, 600 δισ. στο Λουξεμβούργο, 1,1 τρισ. στη Σινγκαπούρη, 1,4 τρισ. στα Νησιά της Μάγχης και το Δουβλίνο κ.α.). 

2 Αν τα κεφάλαια αυτά φορολογούνταν με τον μέσο συντελεστή που ισχύει στις χώρες του ΟΟΣΑ, θα απέφεραν αμέσως οφέλη στα δημόσια ταμεία των κρατών ύψους 3,5 τρισ. δολ. Το ασύλληπτο αυτό ποσό θα αρκούσε από μόνο του για να τονώσει την ασθμαίνουσα παγκόσμια ανάπτυξη, να προσφέρει ανάσες στα πιο ευάλωτα οικονομικά στρώματα που καλούνται να πληρώνουν υψηλότερους φόρους, να δώσει ώθηση στις επενδύσεις και κατά συνέπεια να αυξήσει τις θέσεις εργασίας. 

3 Σύμφωνα με την Credit Suisse, «το 71% του παγκόσμιου πληθυσμού μοιράζεται μόλις 7,4 τρισ. δολ.». Αυτό σημαίνει ότι το «φυλασσόμενο» χρήμα στις off-shore, το οποίο έχει αφαιρεθεί από τις οικονομίες των κρατών όπου παρήχθη, είναι περίπου μιάμιση φορά ο πλούτος των τριών τετάρτων του παγκόσμιου πληθυσμού. 

4 Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, «το 0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 45,2% του παγκόσμιου πλούτου! Ελέγχει, δηλαδή, περιουσιακά στοιχεία, σε ακίνητη ή κινητή μορφή, αξίας 113 τρισ. δολ.». Απ’ αυτά τα χρήματα το 10%, δηλαδή 11 τρισ., είναι «αόρατα». Τοποθετημένα σε off-shore εταιρείες, δηλαδή εκτός εθνικών οικονομιών, αλλά ουσιαστικά εκτός και του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. 

5 Το εμπόριο, οι επενδύσεις και η αύξηση των μισθών παραμένουν πολύ αδύναμα, προειδοποίησε πρόσφατα ο ΟΟΣΑ. Όσο ο παγκόσμιος πλούτος, όμως, συσσωρεύεται σε όλο και λιγότερα χέρια, με το χρήμα απλώς να φυλάσσεται αφορολόγητο σε off-shore, οι επενδύσεις αναπόφευκτα ατονούν. Το μεγάλο κεφάλαιο αναζητά ασφαλή καταφύγια ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η οικονομική κρίση βαθαίνει λόγω αιμορραγίας κεφαλαίων κι έλλειψης επενδύσεων και ο φαύλος κύκλος επιδεινώνει διαρκώς την κατάσταση. 

6 Συγκεκριμένα, το 2000 οι άμεσες ξένες επενδύσεις σε όλο τον κόσμο έκαναν ρεκόρ 1,4 τρισ. δολ. Καλές ήταν και οι επόμενες χρονιές, αφού το 2005 σημειώθηκε η δεύτερη καλύτερη επίδοση όλων των εποχών, με 1 τρισ. δολ. Η Ευρώπη, μάλιστα, κέρδιζε τη μερίδα του λέοντος με 422 δισ. Το 2012 οι άμεσες ξένες επενδύσεις δεν ξεπέρασαν τα 1,3 τρισ. Το 2013 ανέβηκαν λίγο κι άγγιξαν τα επίπεδα του... 2000. 

Το εξωφρενικό είναι ότι παρουσιάζονται ως άμεσες επενδύσεις και 92 δισ. δολάρια που παρκαρίστηκαν το 2013 στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, έναν εκ των κορυφαίων φορολογικών παραδείσων. Αποτελεί, μάλιστα, τον τέταρτο προορισμό διεθνώς για... επενδύσεις (ύστερα από ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία), με συνολικό πληθυσμό 150.000 κατοίκους και δίχως να παράγει κάτι άλλο εκτός από... off-shore!

Στην περίπτωση των Βρετανικών Παρθένων Νήσων, ειδικά, οι ξένες εταιρίες απαλλάσσονται από κάθε φορολογική υποχρέωση μόνο με μια προϋπόθεση: Αν δεν αναπτύσσουν καμία εγχώρια δραστηριότητα! 

Ο μυστικός κόσμος του 1%

Για πολλούς τα Panama Papers αποκαλύπτουν τον μυστικό κόσμο του 1%. Η επική σε μέγεθος διαρροή των εμπιστευτικών αρχείων δείχνει πώς η νομική εταιρεία Mossack Fonseca, με υποκαταστήματα σε ολόκληρο τον κόσμο, βοήθησε αρχηγούς κρατών, ολιγάρχες και πολυεκατομμυριούχους να ξεπλύνουν χρήμα, να φοροδιαφύγουν και να αποφύγουν οικονομικές κυρώσεις. 

Αν και το να εμφανίζεται απλώς ένα όνομα στα έγγραφα δεν αποτελεί απόδειξη παρανομίας, οι αποκαλύψεις ήδη εξοργίζουν όλο και περισσότερο κόσμο, που πιστεύει ότι πολιτικοί ηγέτες και μεγιστάνες έχουν συνδιαμορφώσει ένα σύστημα για να εξυπηρετεί αποκλειστικά τα δικά τους συμφέροντα, που συν τοις άλλοις αφήνει τις πόρτες ανοιχτές ώστε το «βρόμικο» χρήμα να κυκλοφορεί απρόσκοπτα ανά την υφήλιο.

Τα Panama Papers καταδεικνύουν ότι στην πράξη το κεφάλαιο των πλουσίων μπορεί να ταξιδεύει πολύ πιο ελεύθερα από το κεφάλαιο όλων των υπολοίπων. Το 1% μπορεί να πηγαίνει όπου θέλει και να επωφελείται από τη μετακίνηση, αλλά το υπόλοιπο 99% ξεμένει με τις παρενέργειες: την ύφεση, τις διαλυμένες οικονομίες, τις χρεοκοπίες, την αυξημένη φορολόγηση, την ανεργία και τη στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Τα αποτελέσματα αυτής της συνταγής είναι εξαιρετικά δυσάρεστα. Η εταιρεία συμβούλων Global Financial Integrity με έδρα την Ουάσιγκτον ανακοίνωσε πρόσφατα ότι οι αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες έχασαν 7,8 τρισ. δολάρια σε ρευστό το διάστημα 2004 - 2013 λόγω ακριβώς τέτοιων κόλπων τύπου Mossack. Οι παράνομες εκροές αυξάνονται με ρυθμό 6,5% ετησίως, δηλαδή ρυθμό διπλάσιο από αυτόν της ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η κρυπτογράφηση της Mossack

Πριν από τρία χρόνια, ομάδα δημοσιογράφων δημοσίευσε μια σειρά από άρθρα σχετικά με φορολογικούς παραδείσους βασισμένα σε διαρροές εμπιστευτικών εγγράφων. 

Τότε, αρκετοί πελάτες της Mossack Fonseca, της διαβόητης πια νομικής εταιρείας με έδρα τον Παναμά, που ειδικεύεται στη δημιουργία off-shore εταιρειών, τη ρωτούσαν ανήσυχοι αν είναι ασφαλείς. Η εταιρεία τούς απάντησε ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να πανικοβάλλονται και ότι ο αλγόριθμος κρυπτογράφησης που διέθετε ήταν «παγκόσμιας κλάσης». Την προηγούμενη εβδομάδα έσκασε το μεγάλο κανόνι από την ίδια δημοσιογραφική ομάδα ICIJ.

Η παναμέζικη εταιρεία αρνείται κάθε κατηγορία περί παρανομίας. Στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, άλλωστε, υπάρχουν πολλοί νόμιμοι λόγοι για να χρησιμοποιήσει κανείς off-shore λογαριασμούς ή εταιρείες. Όταν, π.χ., δυο εταιρείες δημιουργούν ένα κοινό διασυνοριακό εγχείρημα και επιλέγουν να το συγκροτήσουν σε ουδέτερο έδαφος. Ή όταν οι πολίτες ασταθών χωρών συχνά ψάχνουν ασφαλή καταφύγια για τις περιουσίες τους. 

Όμως οι off-shore συχνά χρησιμοποιούνται για να κρυφτεί παράνομος πλούτος. Η διαφθορά αυτή κάνει τον κόσμο φτωχότερο μεγαλώνοντας τις ανισότητες. Όταν οι πολιτικοί κλέβουν, μειώνουν το δημόσιο χρήμα που απομένει για τις ανάγκες των πολιτών των κρατών τους για δρόμους και νοσοκομεία. Όταν δίνουν χαριστικά συμβόλαια και χαριστικές διευκολύνσεις στους «δικούς τους φίλους», διαπράττουν σοβαρότατη απάτη εις βάρος των φορολογουμένων και ταυτόχρονα διώχνουν κάθε έντιμη εταιρεία από το να επενδύσει στη χώρα τους. 

Όταν ολιγάρχες και μεγιστάνες απομυζούν χρήμα που παρήχθη σε μια χώρα και το μεταφέρουν με διάφορα τερτίπια αφορολόγητο για να το αποθηκεύσουν σε off-shore, τότε τινάζουν στον αέρα εθνικές οικονομίες, με αποτέλεσμα κοινωνικές παρενέργειες. Όπως και όταν από παράνομες δραστηριότητες επιτήδειων ξεπλένονται τεράστια ποσά ή παρακάμπτονται οικονομικές κυρώσεις με νομιμοφανείς τρόπους, τότε προκαλείται επίσης μεγάλο πλήγμα. 

Όλοι οι μεσάζοντες που συνεργάζονταν με τη Mossack αναμένεται να υποστούν εξονυχιστικούς ελέγχους. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η εταιρεία συνεργαζόταν με πάνω από 14.000 νομικές εταιρείες, τράπεζες, αντιπροσώπους και άλλους ενδιάμεσους για να στήσει τις off-shore, τα καταπιστεύματα και τα ιδρύματα των πελατών της. Περί τις 500 τράπεζες έχουν καταχωρίσει εταιρίες με τη Mossack.

Η βιβλικών διαστάσεων διαρροή αναμένεται να πιέσει τον Παναμά να υιοθετήσει μεταρρυθμίσεις διαφάνειας που έχουν άλλα οικονομικά κέντρα. Η κυβέρνηση της χώρας είχε αρνηθεί να δεχθεί τα διεθνή στάνταρ του ΟΟΣΑ πάνω στην ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών. Και τα υπερπόντια εδάφη της Βρετανίας, όμως, βρίσκονται στο μικροσκόπιο. Από τις πάνω από 200.000 εταιρείες που αναφέρονται στα αρχεία, οι μισές έχουν έδρα σε έναν από τους πιο δημοφιλείς φορολογικούς παραδείσους, όπως ήδη αναφέραμε, στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους. 

Και υπάρχουν πολλά άπλυτα ακόμα, πέρα από αυτά της Mossack, που δυνητικά μπορούν κάποια στιγμή κι αυτά να διαρρεύσουν. Στη συγκεκριμένη εταιρεία αναλογεί μόνο το 5% - 10% της παγκόσμιας αγοράς για off-shore εταιρείες. Όπως, μάλιστα, αναφέρει το «Economist», σύμβουλοι διαχείρισης κεφαλαίων προειδοποιούν τώρα πια τους πελάτες τους ότι θα πρέπει να λειτουργούν με την υπόθεση πως οποιαδήποτε off-shore δραστηριότητά τους μπορεί να δημοσιοποιηθεί ανά πάσα στιγμή. Συνεπώς, για παν ενδεχόμενο, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι με επαρκείς δικαιολογίες για την προέλευση των χρημάτων.

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1912 στις 14-04-2016