Ποσοτική θεωρία χρήματος και κατοχικός υπερπληθωρισμός 1941-1944 (Β΄ μέρος)

Πώς υλοποιήθηκε η νομισματική λεηλασία με την δραχμή να καταρρέει;

Ήταν σημαντικό για την επιτυχία του εγχειρήματος, οι επιτάξεις των ελληνικών εμπορευμάτων—διότι περί επιτάξεων επρόκειτο—να γίνονται ομαλά, με τους παραγωγούς και τους εμπόρους να θεωρούν ότι πρόκειται περί συνήθους εμπορίου. Στο πρώτο διάστημα (Απρίλιος-Ιούλιος 1941) οι κατοχικές δυνάμεις χρησιμοποιούσαν δικά τους πιστωτικά γραμμάτια για τις πληρωμές τους, τα οποία οι έμποροι εν συνεχεία αντάλλασσαν έναντι φρέσκων δραχμών στην ΤτΕ.

Από τον Αύγουστο του 41, οι δυνάμεις κατοχής συμφώνησαν να χρησιμοποιούν απευθείας την δραχμή για τον σκοπό αυτό. Κατέληξαν δε να «παραγγέλνουν» δραχμές από την ΤτΕ, και όταν η προμήθεια εξαντλήθηκε, να επιστρατεύσουν ιδιωτικά τυπογραφεία (Παπαχρυσάνθου, Ασπιώτη-ΕΛΚΑ, Καρύδη, Πεχλιβανίδη).

Καθώς λοιπόν η δραχμή συνέχιζε να χάνει την αξία της και οι τιμές να ανεβαίνουν, οι Γερμανοί χρειάζονταν ολοένα και περισσότερες δραχμές για να υλοποιούν το «εμπόριο» τους. Προέβαιναν δε σε ολοένα μεγαλύτερες αναλήψεις από την ΤτΕ, αυξάνοντας την νομισματική κυκλοφορία. Όπως μαρτυρεί και ο Χρηστίδης: «οι αναλήψεις αυξαίνουν από μήνα σε μήνα, όσο αυξάνονται όλα τα είδη, που άλλωστε υψώνονται γοργότερα» (Χρηστίδης 1971, 306, έμφαση δική μου).

Δηλαδή η αύξηση της κυκλοφορίας ήταν αποτέλεσμα και όχι αίτιο της ανόδου των τιμών. Τον Χρηστίδη επιβεβαιώνουν και τα στατιστικά στοιχεία, που δείχνουν τις αυξήσεις στην ισοτιμία της χρυσής λίρας και στον δείκτη τιμών καταναλωτή να προπορεύονται της αύξησης της κυκλοφορίας.

Την άποψη αυτή επιβεβαιώνουν και οι προσπάθειες του Hermann Neubacher, ειδικού οικονομικού πληρεξουσίου του Ράιχ, να στηρίξει την δραχμή στο χρηματιστήριο Αθηνών, προβαίνοντας σε πωλήσεις χρυσού (περίπου 1,3 εκ. χρυσές λίρες μετά τον Νοέμβριο του ’43).

Η τακτική αυτή προδίδει την σημασία που απέδιδαν οι κατοχικές αρχές στην αγοραστική δύναμη της δραχμής, όχι βεβαίως από ενδιαφέρον για την ελληνική οικονομία, αλλά διότι τους ενδιέφερε να κρατήσουν την αγελάδα ζωντανή λίγο ακόμα όσο την χρειάζονταν για να την αρμέγουν.

Πέρα από την επίδραση του ισοζυγίου πληρωμών στην ζήτηση ενός νομίσματος, η ποσοτική θεωρία αδυνατεί να λάβει υπόψη και τις ψυχολογικές παραμέτρους του προβλήματος που επηρέαζαν την σχετική ζήτηση δραχμής, χρυσής λίρας και εμπορευμάτων. Η τάση φυγής προ της δραχμής αναστρεφόταν με θετικά νέα από το πολεμικό μέτωπο, όπως φαίνεται και στην μείωση της τιμής της χρυσής λίρας μεταξύ Νοεμβρίου 1942 και Φεβρουαρίου 1943, με τις συμμαχικές επιτυχίες στην Αφρική.

Με την συμμαχική νίκη π.χ. στο Ελ Αλαμέιν η λίρα έπεσε από τις 480.000 στις 370.000 δρχ (Χρηστίδης 1971, 311). Όσο οι μαυραγορίτες οσμίζονταν τον κίνδυνο επιστροφής σε μια στοιχειώδη νομισματική ομαλότητα και υλική επάρκεια, η χρυσή λίρα έπαυε να είναι τόσο ελκυστική «επένδυση». Όταν στις 28/11/1942 το BBC έστειλε κωδικοποιημένο μήνυμα σχετικά με άφιξη στο Σούνιο «έπιασε την αγορά πανικός προς τα κάτω».

Η λίρα έπεσε από τις 155.000 στις 130.000 δρχ, ενώ έπεσαν και οι τιμές των τροφίμων. Χιουμοριστικές αφίσες και συνθήματα εμφανίσθηκαν την επομένη στους δρόμους του Πειραιά: «Τηλεγράφημα—Στρατηγόν Αλεξάντερ—Παρακαλούμεν αργοπορήσατε προέλασίν σας—Καταστρεφόμεθα! Υπογρ. Μαυραγορίται Πειραιώς». Επίσης: «Βάστα Ρόμμελ και χαθήκαμε» (Χρηστίδης 1971, 322–323). Και όλα αυτά με την κυκλοφορία να συνεχίζει να αυξάνει εκθετικά.

Συμπερασματικά, την δραχμή δεν την κατέστρεψε κάποια αλόγιστα επεκτατική νομισματική πολιτική που υλοποίησε η εθνική κυβέρνηση υπερεκδίδοντας χρήμα. Την δραχμή κατέστρεψε μια ξένη δύναμη κατοχής, που στόχευε στην απομύζηση κάθε στοιχείου ενεργητικού από την ελληνική οικονομία για να στηρίξει την πολεμική της προσπάθεια.

Η συνεπαγόμενη κατάρρευση του εμπορικού ισοζυγίου, σε συνδυασμό με την ψυχολογία του ελληνικού κοινού, καταβαράθρωσαν την ζήτηση δραχμών, και εκτόξευσαν την ζήτηση αγαθών. Η αξία της δραχμής εκμηδενίσθηκε.

Τα πιεστήρια απλώς ακολούθησαν.

Γράφει ο Αθανάσιος Μπούνταλης

Παρατήρηση:

Τα στατιστικά δεδομένα προέρχονται από εκθέσεις του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου, της Joint Relief Committee (Delivanis and Cleveland 1949),από Εκθέσεις των Διοικητών της ΤτΕ και Εκθέσεις της ΕΣΥΕ. Η στατιστική επεξεργασία έγινε από τον συγγραφέα (Μπούνταλης 2016).

Βιβλιογραφία

• Μπούνταλης, Αθανασιος. 2016. Το Χρήμα στην Ελλάδα, 1821-2001. Η ιστορία ενός θεσμού, Αθήνα: MIG Publishing.
• Delivanis, Demetrios, and Willian C. Cleveland. 1949. Greek Monetary Developments 1939-1948. Bloomington Indiana: Indiana Univeristy Publications.
• Χρηστίδης, Χριστόφορος. 1971. Χρόνια Κατοχής, 1941-1944: Μαρτυρίες Ημερολογίου. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Ποσοτική θεωρία και κατοχικός υπερπληθωρισμός (Α’ Μέρος) (δημοσίευση 14 Απριλίου 2016

fekyou.info