Το Grexit και οι φόβοι εξάπλωσης της κρίσης - analyst

analyst

Η ελληνική κρίση ανέδειξε την Ευρώπη στη χειρότερη μορφή της. Και αυτό δημιούργησε μια μόνιμη και ριζική ουλή, γιατί ακόμη και αν καταφέρει να ξεπεράσει τα τεράστια προβλήματα και να διατηρήσει την Ευρωζώνη συμπαγή, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.

Στις αρχές του Ιούλη 2015, η Ελλάδα, η Ευρωζώνη και ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήλθε σε «αχαρτογράφητα νερά». Η Ελλάδα δεν είχε καταφέρει να αποπληρώσει τη δόση των €1.6 δις στο ΔΝΤ, πυροδοτώντας μια σειρά πρωτοφανών εξελίξεων και τραντάζοντας τα θεμέλια της ΕΕ. Οι αναφορές στο Grexit εντάθηκαν μέρα με την ημέρα, με ηγέτες και αρχηγούς κρατών να διακηρύσσουν ότι η προοπτική να βγει η Ελλάδα εκτός της ζώνης του ευρώ φαίνεται πιο πιθανή από ποτέ.

Αλλά όλο αυτό έφερε στην επιφάνεια ακόμη μια μεγάλη ανησυχία. Το ερώτημα του ποιος θα ακολουθήσει, αν τελικά γινόταν το Grexit.

Καθ’όλη τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας, υπήρξαν αντικρουόμενες φωνές ως προς το τι θα κόστιζε ένα Grexit, κυρίως για όλους τους άλλους. Δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι οι οικονομίες της Ευρωζώνης έσπευσαν να διαβεβαιώσουν τους πολίτες τους ότι δεν θα επηρεαστούν από μια τέτοια προοπτική. Έτσι κι αλλιώς, λένε, η Ελλάδα αντιπροσωπεύει μόνο το 1,8% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ το 2014, ποσοστό το οποίο μπορεί να θεωρηθεί σχεδόν αμελητέο. Παρόλα αυτά όμως, μια πιθανή έξοδο της συγκεκριμένης χώρας από το κοινό νόμισμα θα είναι περισσότερο επιβλαβής από ό,τι αρχικά φαίνεται.

Το ελληνικό χρέος είναι περίπου €330 δις και συνεχώς αυξάνεται. Με τα €9.2 δις να οφείλονται στο ΔΝΤ, τα περισσότερα από τα υπόλοιπα οφείλονται στα άλλα θεσμικά όργανα – την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα οποία στην ουσία χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, στην περίπτωση ενός Grexit, η Γερμανία θα επωμιστεί τις περισσότερες απώλειες, αφού είναι η μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ και συνεπώς ο μεγαλύτερος πιστωτής, έχοντας δανείσει €56,5 δις. Ομοίως, για παράδειγμα, το κόστος για την Γαλλία θα είναι €42,4 δις, την Ιταλία €37,3 δις, και την Ισπανία  €24,8 δις. Μπορεί συγκριτικά με το μέγεθος της κάθε οικονομίας να μην ακούγονται πολλά, αλλά πολλές δεξαμενές σκέψης έχουν ήδη υποστηρίξει ότι το εκτιμώμενο κόστος των €250 δις ενός Grexit θα ακρωτηριάσει την Ευρωζώνη και θα καθυστερήσει την ανάκαμψη για τουλάχιστον μια δεκαετία.

Συνεπώς, τόσο οι οικονομολόγοι όσο και οι ηγέτες προσπαθούν να διαβεβαιώσουν ότι «δεν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης», ή εξάπλωσης της κρίσης, διότι, όπως πρόσφατα υποστήριξε ο Έβαλντ Νοβότνι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, «η Ευρώπη είναι πλέον καλύτερα προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κρίσης» και αυτή τη φορά δεν θα έχει συνέπειες, επιτρέποντας περισσότερη ελευθερία κινήσεων για την ΕΚΤ και την ΕΕ. Μάλιστα το πρόγραμμα της Ποσοτικής Χαλάρωσης της ΕΚΤ που συμπεριλαμβάνει την αγορά κυβερνητικών ομολόγων που ξεκίνησε το Μάρτιο του 2015, και η Τραπεζική Ένωση της ΕΕ είναι συγκεκριμένα στοχευμένα μέτρα ώστε να προστατευτεί το όλο οικοδόμημα από μελλοντικές κρίσεις.

Αλλά με τις γειτονικές χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία να εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τεράστια ανεργία, υπερβολικά υψηλά χρέη και ασφυκτικές οικονομίες, οι πολίτες τους πανικοβάλλονται ότι η κρίση σύντομα θα κατρακυλήσει και στη δική τους πλευρά. Οι οικονομολόγοι, ωστόσο, τονίζουν ότι οι οικονομίες αυτών των χωρών βελτιώνονται αργά, κατέχοντας μια πιο σταθερή υποστήριξη των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών, ενώ η πτώση της αξίας του ευρώ έχει θέσει τις εξαγωγές τους σε πιο ανταγωνιστικό επίπεδο παγκοσμίως. Επιπλέον, οι οικονομολόγοι λένε ότι η Ελλάδα είναι ουσιαστικά «πολύ μικρή για να έχει σημασία» οικονομικά, υπογραμμίζοντας ότι τώρα η Ευρωζώνη είναι σε πολύ καλύτερη θέση ώστε να αντιμετωπίσει την κρίση, γιατί οι τράπεζες έχουν μειώσει δραστικά την έκθεσή τους στην Ελλάδα. Στις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία) η έκθεση των τραπεζών στην Ελλάδα μειώθηκε από περίπου $104 δις το 2010 σε $34 δις, ποσά που αγγίζουν λιγότερο από 1% του ΑΕΠ των χωρών αυτών, μειώνοντας έτσι σημαντικά τον κίνδυνο ότι μια ελληνική χρεοκοπία θα προκαλέσει σαρωτικές ζημίες σε όλη την Ευρωζώνη και στις αγορές.

Ίσως λοιπόν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και η Ευρωζώνη να είναι όντως καλύτερα προετοιμασμένα ώστε να απορροφήσουν τις απώλειες ενός Grexit. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι αυτό μπορεί και να ενισχύσει τη ζώνη του ευρώ, καθώς θα αφαιρεθεί ο «πιο αδύναμος κρίκος», βελτιώνοντας ουσιαστικά τις οικονομίες της ΕΕ κατά μέσο όρο.

Αλλά αν η Ευρωζώνη είναι τόσο καλά θωρακισμένη, τότε γιατί το Grexit χρησιμοποιείται τόσο σθεναρά ως απειλή;

Αυτή η αρνητική προοπτική δεν έχει μόνο οικονομικές επιπτώσεις. Η Βουλγαρία έχει ήδη αισθανθεί το βάρος της ελληνικής κρίσης, έχοντας δει τις πόλεις της, που άλλοτε έσφυζαν από Έλληνες τουρίστες και καταναλωτές, τώρα να έχουν ερημωθεί. Αλλά είναι και πέρα από αυτό. Υπάρχουν και πολιτικές προεκτάσεις που αφορούν την διάχυση αυτής της αβεβαιότητας και σε άλλες χώρες οι οποίες μπορούν να ξεσηκωθούν και να πιέσουν για παρόμοια μεταχείριση και παραχωρήσεις ή μπορεί και να δημιουργηθεί ένα πρότυπο για να εξέρχονται οι χώρες από την νομισματική ένωση. Αυτό αυξάνει το ψυχολογικό αντίκτυπο της συνειδητοποίησης ότι η Ευρωζώνη – το σύμβολο της νομισματικής ενότητας και συνοχής ως όχημα για μια στενότερη πολιτική ένωση – δεν είναι άθραυστη. Ούτε είναι μη αναστρέψιμη. Αν μια τέτοια κρίση μπορεί να αποδείξει ότι η Ένωση μπορεί να καταρρεύσει, θα ήταν ένα σημαντικό πλήγμα για το ίδιο το όραμα ενότητας που η ΕΕ προσπαθεί να εφαρμόσει και σίγουρα θα καταστήσει πιο δύσκολη την προώθηση περαιτέρω ολοκλήρωσης. Εξάλλου, ποιος Ευρωπαίος ηγέτης θα ήθελε να συνδέσει το όνομά του με την κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Αλλά πέρα ​​από αυτό, η κρίση του ευρώ θα συνέβαλε στην ενίσχυση των λαϊκών κομμάτων, που διαδηλώνουν ενάντια στα «ανελέητα μέτρα λιτότητας και τα μνημόνια» και έναντι στην κυριαρχία της Γερμανίας σε μια Ένωση που περιφρονεί τη βούληση των πολιτών της. Κόμματα όπως το Podemos στην Ισπανία και το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία θα ακμάσουν από μια τέτοια κρίση. Δεν αποτελεί έκπληξη γιατί οι (δεξιοί) ηγέτες της ΕΕ είχαν παρέμβει τόσο απροκάλυπτα στην ελληνική εκστρατεία για το δημοψήφισμα της 5^ης Ιουλίου, τονίζοντας ότι η Ελλάδα είναι μια εξαιρετική περίπτωση και απευθύνοντας έκκληση για ένα «Ναι στην Ευρώπη», σε μια προσπάθεια να παραδειγματίσουν τους υπόλοιπους από τις αποτυχίες μιας αριστερής κυβέρνησης που ανέβηκε στην εξουσία με εντολή να εναντιωθεί στη λιτότητα και να αλλάξει την Ευρώπη. Ένα σύντομο βίντεο του κρατικού γερμανικού καναλιού ARD καταδεικνύει ακριβώς αυτό, με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σούλτζ, να παραδέχεται ότι «θα στηρίξει τον ελληνικό λαό, αλλά όχι την ελληνική κυβέρνηση».  Αν υπάρχει ένα πράγμα που αυτή η κρίση μας απέδειξε, είναι ότι η πολιτική είναι μια ανελέητη επιδίωξη για περισσότερη εξουσία. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ έχει διχαστεί τόσο πολύ για το ελληνικό ζήτημα, και ιδιαίτερα για την ανάγκη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Παρά τις εμπεριστατωμένες ενδείξεις ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο χωρίς κούρεμα, η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ παραμένει αταλάντευτη ότι αυτό δεν θα συμβεί, καθώς κυριαρχεί ο φόβος του να αποξενώσει τους δικούς της ψηφοφόρους που «θέλουν τα χρήματά τους πίσω».

Ωστόσο, ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τζέικομπ Λιού δήλωσε πρόσφατα ότι μια ανεξέλεγκτη κρίση στην Ελλάδα είναι «ένα γεωπολιτικό λάθος». Με την Ευρώπη να αποσκοπεί να αναδειχτεί δυνατή στη διεθνή σκηνή μαζί με τις ΗΠΑ και την Κίνα, η αποτυχία της να επιλύσει μια εσωτερική κρίση καταγράφει μια αρνητική εικόνα και ζημιώνει την αξιοπιστία της. Πώς μπορεί στη συνέχεια να ληφθεί σοβαρά υπόψη για την επίλυση του μεταναστευτικού προβλήματος, για την κρίση στην Ουκρανία ή για την τρομοκρατική απειλή του ISIS; Οι διαπληκτισμοί μεταξύ των πολιτικών και οι φαινομενικά ατελείωτες διαπραγματεύσεις έχουν ήδη κουράσει ακόμη και τους πιο φιλο-ευρωπαϊστές, ανοίγοντας τον δρόμο για άλλους, όπως τη Ρωσία, να παρέμβουν και να διεκδικήσουν ισχυρότερες στρατηγικές σχέσεις με την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου για τα δικά τους συμφέροντα.

Δεν είναι εύκολο να διασπαστεί μια ένωση κρατών-μελών. Και σίγουρα δεν θα είναι ανώδυνο. Η ελληνική κρίση ανέδειξε την Ευρώπη στη χειρότερη μορφή της. Και αυτό δημιούργησε μια μόνιμη και ριζική ουλή, γιατί ακόμη και αν καταφέρει να ξεπεράσει τα τεράστια προβλήματα και να διατηρήσει την Ευρωζώνη συμπαγή, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.

 Μαρίας-Χριστίνας Δουλάμη, Δημοσιογράφος, Σύμβουλος Επικοινωνίας