Μαθητευόμενοι μάγοι … και στα σκουπίδια!

ardin-rixi

Ειδικού συνεργάτη

Πριν από μερικές ημέρες η χώρα μας κατέβαλε πρόστιμο περίπου 11,4 εκατομμυρίων ευρώ εξαιτίας της παράνομης διάθεσης αστικών αποβλήτων σε μερικές δεκάδες «εν ενεργεία» χωματερές αλλά και για τη μη έγκαιρη περιβαλλοντική αποκατάσταση περίπου άλλων 170 κλειστών χωματερών. Το ίδιο θα κληθεί να πράξει –ενδεχομένως με κάποια μείωση της ποινής– και τον ερχόμενο Δεκέμβριο, μια και οι πιθανότητες πλήρους εξάλειψης αυτού του επαίσχυντου φαινομένου μέχρι τότε είναι μηδαμινές. Δεκάδες έργα αποκατάστασης Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) θα κατασκευάζονται –με εθνικούς πόρους– ακόμα και τον επόμενο χρόνο, ενώ θα υπάρχουν ΧΑΔΑ που θα εξακολουθούν να λειτουργούν (Πελοπόννησος, Νότιο Αιγαίο κ.α.), αφού στην ευρύτερη περιοχή δεν υφίστανται ακόμη νόμιμες εγκαταστάσεις διαχείρισης αστικών αποβλήτων και η ενδεχόμενη μεταφορά αποβλήτων σε απόμακρους ΧΥΤΑ (εφόσον βρεθούν) μεσοπρόθεσμα αντίκειται σε κάθε έννοια ορθολογικής οικονομικής διαχείρισης. Για δεκάδες μάλιστα από αυτές δεν έχουν ακόμα εκπονηθεί ούτε οι απαιτούμενες μελέτες, ενώ για περισσότερες από 130 δεν υπάρχει ακόμα η σύμβαση για την κατασκευή έργων αποκατάστασης[1]. Και όλα αυτά σε μια περίοδο που η Ελλάδα βρίσκεται σε συνθήκες πολύμορφης και βαθειάς κρίσης, με το ρεύμα της χρεωκοπίας να φουντώνει όλο και πιο επικίνδυνα και η απαξιωτική κριτική σε βάρος της πατρίδας μας να παραμένει σταθερά στη φαρέτρα εχθρών και εταίρων της.

Είναι γεγονός ότι μετά από δέκα χρόνια τεράστιας προσπάθειας, κυρίως υπηρεσιακών παραγόντων, αλλά και παλινωδιών, λαθών, αβλεψιών και παραλείψεων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τα αρμόδια Υπουργεία, αντικρουόμενων ισχυρών τοπικών συμφερόντων, γνωστικής ανεπάρκειας σε όλα τα επίπεδα και απίθανων κωλυμάτων, και αφού διατεθήκαν αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για σχετικά έργα, η Ελλάδα κατάφερε μέχρι το 2009 να περιορίσει τον αριθμό των μη αποκαταστημένων ΧΑΔΑ στους 396, από τους 3.100 που ήταν το 2004! Στη διάρκεια όμως της τελευταίας πενταετίας και παρά τις πιέσεις η πρόοδος σε επίπεδο αριθμού έργων αποκατάστασης επιβραδύνθηκε σημαντικά με το πρόβλημα να εντοπίζεται κυρίως σε μερικές μόνο Περιφέρειες και Νομούς με διαχρονικό διαχειριστικό πρόβλημα και έλλειψη νόμιμων υποδομών. Γι’ αυτό και τελικά η Ε.Ε. προχώρησε στα πρόστιμα, τα οποία ομολογουμένως άργησαν πολύ να επιβληθούν[2], καθώς η οφθαλμοφανής πρόοδος των ετών 2005-2009 δεν είχε μείνει απαρατήρητη.

Πέρα όμως από τα πρόστιμα, αυτό που κάνει πλέον την κατάσταση ακόμη πιο ζοφερή είναι που ένα τμήμα της χώρας μας κινδυνεύει να εξακολουθήσει να πορεύεται κάτω από τον αστερισμό των χωματερών, όταν πριν μερικούς μήνες υπήρχε διάχυτη η άποψη ότι στην προγραμματική περίοδο 2014-2020, θα ξεκινούσε, επιτελούς, μια άλλη, πιο ελπιδοφόρα φάση διαχείρισης αποβλήτων στην Ελλάδα και θα καλύπτονταν όλοι οι νομικά δεσμευτικοί στόχοι(αύξηση ανακύκλωσης, διαλογή στη πηγή των βιοαποβλήτων, μείωση ταφής αποβλήτων κλπ), παρά τη στενότητα του χρόνου. Βασικά εργαλεία σε αυτή την προσπάθεια θα ήταν:

α) οι ρεαλιστικές και σύγχρονες, σύμφωνα με την κοινοτική και εθνική νομοθεσία, πολιτικές και στρατηγικές, οι σε βάθος μελετημένοι στόχοι και δράσεις και η ορθολογική κοστολόγηση των απαιτούμενων έργων και δράσεων στο αναθεωρημένο και συνεκτικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2014 και

β) τα περίπου 800 εκατομμύρια ευρώ (Δημόσια Δαπάνη) για έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων, που εγκρίθηκαν ήδη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα προγράμματα του ΕΣΠΑ 2014-2020.

Τα πράγματα όμως φαίνεται πως με τη νέα διακυβέρνηση άλλαξαν άρδην όσον αφορά κυρίως στον επιχειρησιακό και διαχειριστικό σχεδιασμό και στην προφανώς χρονικά ανέφικτη στοχοθεσία[3] του νέου ΕΣΔΑ, που προσφάτως αναμορφώθηκε από το ΥΠΑΠΕΝ, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος για νέες, πολύ μεγάλες καθυστερήσεις για τα απαιτούμενα έργα να είναι ήδη ορατός. Η επίμονη επίκληση του ήδη συνταγματικά κατοχυρωμένου «δημόσιου χαρακτήρα» της διαχείρισης των αστικών αποβλήτων-πόρων υποδηλώνει όχι μόνο ιδεολογικές αγκυλώσεις σχετικά με την επιχειρηματικότητα[4] και το διακριτό ρόλο του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αλλά και τεχνοκρατική και διαχειριστική άγνοια κινδύνου, που τελικά μπορεί να τορπιλίσει ακόμη και τους πόρους του ΕΣΠΑ 2014-2020 για τα έργα διαχείρισης αποβλήτων στην Ελλάδα.

Την ώρα που επικοινωνιακές κορώνες, βγαλμένες από κομματικά μανιφέστα περασμένων δεκαετιών, προστέθηκαν στο προοίμιο[5] του αναπροσαρμοσμένου ΕΣΔΑ με αναφορές για ταχύτατη μετάβαση της Ελλάδας «σε μια οικονομία των κοινωνικών αναγκών» και στον «οικολογικό μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου» της, εξαφανίζονται έννοιες που σχετίζονται με διαχείριση πόρων ή είναι φορείς καινοτομίας, όπως είναι για παράδειγμα ηεπιχειρηματικότητα. Προκειμένου μάλιστα να αποτυπωθεί το αριστερό «δημοκρατικό» προφίλ και ένα πρωτοποριακό «οικολογικό στίγμα» της νέας διακυβέρνησης στον αναμορφωμένο ΕΣΔΑ, ανακοινώθηκαν στόχοι πολλαπλάσιοι των ήδη «φιλόδοξων», που, μετά από ενδελεχή μελέτη (οκτώ τόμοι), είχαν προ τριμήνου αρμοδίως προταθεί στην πολιτική ηγεσία του ΥΠΑΠΕΝ. Έτσι:

α) παρουσιάζονται αυθαίρετα ως ρεαλιστικοί στόχοι, για τα επόμενα πέντε χρόνια, «γερμανικά» και «αυστριακά» νούμερα ανακύκλωσης και κομποστοποίησης, και μάλιστα χωρίς το αναγκαίο για αυτές τις «νέες» πολιτικές θεσμικό πλαίσιο και την απαραίτητη ενημέρωση των πολιτών, χωρίς να υπάρχουν αξιόπιστες αγορές δευτερογενών υλικών, αλλά και χωρίς την οποιαδήποτε μελετητική ωριμότητα των ακόμα απροσδιόριστων έργων, που πρέπει να εξειδικευτούν σε περιφερειακά σχέδια (ΠΕΣΔΑ) …. μέχρι τον ερχόμενο «Σεπτέμβρη» (sic), και

β) παρερμηνεύονται περιβαλλοντικές πολιτικές του κοινοτικού κεκτημένου, όπως για παράδειγμα η διευρυμένη ευθύνη των παραγωγών προϊόντων, χωρίς να υπάρχει η απαραίτητη τεχνοκρατική διάγνωση του οικονομικού-επενδυτικού περιβάλλοντος και αγνοείται μια βασική αρχή της Ε. Ε. ότι η προώθηση της κυκλικής οικονομίας με «μια νέα σειρά κινήτρων για νέα επιχειρηματικά μοντέλα μπορεί να βοηθήσει να περάσουμε από την πώληση προϊόντων στην πώληση επιδόσεων».

Και όλα αυτά γιατί έπρεπε, για καθαρά πολιτικούς λόγους, να αναδειχτούν ακόμα περισσότερο τα «Πράσινα Σημεία» και τα «ΚΟΙΝΣΕΠ»[6] – λες κι αυτά μπορούν από μόνα τους να αντιμετωπίσουν την ολοκληρωμένη διαχείριση ποσοτήτων αστικών αποβλήτων της τάξης των 5,7 εκατ. τόνων ανά έτος. Κυρίως όμως γιατί «έπρεπε» να στιγματιστούν και να δαιμονοποιηθούν χρηματοδοτικά μέσα (π.χ. ΣΔΙΤ), που στην παρούσα φάση των περιορισμένων κονδυλίων είναι απαραίτητα για τη μόχλευση ιδιωτικών πόρων και ενώ υπάρχουν ευρωπαϊκοί κανονισμοί προκειμένου αυτά τα μέσα να μην καταστούν «αντιλαϊκά» ή/και «αντιπεριβαλλοντικά», όπως διατείνεται η νέα ηγεσία του ΥΠΑΠΕΝ – υπό τον φόβο προφανώς των γνωστών «νταβατζήδων» και διαφόρων άλλων μικρών και μεγάλων «συμφερόντων» (εργολάβοι, μελετητές, Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης κλπ).

Η εχθρότητα όμως για κάθε τι το «ιδιωτικό» είναι τέτοια που στο στόχαστρο βρίσκονται ακόμη και οι μόνοι, σχετικά επιτυχημένοι Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) που έχουν τη μορφή Α.Ε. με μετόχους Δήμους (ΔΙΑΔΥΜΑ, ΔΕΔΙΣΑ, ΔΕΠΟΔΑΘ κ.α.) και δεν αποτελούν ΝΠΔΔ, όπως σκοπεύει να μετατρέψει τους φορείς διαχείρισης η νέα διακυβέρνηση.

Αφού, για μερικές δεκαετίες, ζήσαμε τις ποικίλες νεοφιλελεύθερες αμαρτίες στον ζοφερό και δύσοσμο κόσμο της διαχείρισης των αποβλήτων, σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της επικράτησης ενός ανεδαφικού, επιδερμικού και με πολλές παιδικές ασθένειες οικολογικού προτάγματος, συνεπικουρουμένου από έναν σκληρό, παρεμβατικό κρατισμό, που εκπορεύεται από ελάχιστους, ευπροσάρμοστους (παντός καιρού) ιππότες της δήθεν λαϊκής και οικολογικής πρωτοπορίας. Ανθρώπων που αδυνατούν, λόγω εμφανούς γνωστικής ανεπάρκειας και έκδηλης ιδεοληψίας να συλλάβουν την πολύ σκληρή και πολύπλοκη διαχειριστική-επιχειρησιακη πραγματικότητα, αλλά και να κατανοήσουν :

α) τί ακριβώς σημαίνει ένα εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (που εν προκειμένω επαναδιατυπώθηκε με προχειρότητα σε υπουργικά γραφεία, «πατώντας» χωρίς αιδώ πάνω σε υφιστάμενα κείμενα που είχαν μια άλλη φιλοσοφία) και

β) τι είναι ένα προς εφαρμογή περιφερειακό επιχειρησιακό σχέδιο, το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, δεν μπορεί να ανατραπεί –εφόσον αυτό ικανοποιεί τους νομικά δεσμευτικούς στόχους– χωρίς προηγούμενη συνεργασία, διαβούλευση, και εν γένει δημοκρατικές διαδικασίες θεσμοθέτησης.

Ήδη, η πρόσφατη, τηλεοπτική αναμέτρηση πολύ υψηλών τόνων μεταξύ των κκ Τσιρώνη-Τατούλη και η δηκτική παρέμβαση του Περιφερειάρχη Ηπείρου στον ίδιο τον Πρωθυπουργό δείχνουν το αναμενόμενο κλίμα αχειραφέτητης «συνεργασίας» Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ΥΠΑΠΕΝ, που δυστυχώς μπορεί να εξελιχτεί σε θέατρο του παραλόγου με σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις και βέβαιο θύμα το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την οικονομία της χώρας.

Είναι σαφές πως οι υπέρμετρα οραματικές οικολογικές ευαισθησίες όντως «καλών ανθρώπων», σε συνδυασμό με απαράδεκτες ιδεοληψίες ορισμένων ανανηψάντων κρατικιστών και η αιφνίδια ανάδυση του άσηπτου κρατισμού προσπερνούν μακαρίως την έτσι κι αλλιώς ασθμαίνουσα πραγματικότητα των –κατά γενική ομολογία– υπό κατάρρευση Δήμων της χώρας, που αναδεικνύονται πλέον σε κυρίαρχο, «δημοκρατικό» διαχειριστή αποβλήτων – όταν το ίδιο το κράτος τους θεωρεί και «πρωταθλητές της διαφθοράς». Επιπλέον, αναγορεύουν a priori τον ιδιώτη και επίδοξο επιχειρηματία σε εν δυνάμει απατεώνα, που σχεδόν απαγορεύεται να ασχοληθεί με πόρους «δημόσιου χαρακτήρα».

Εξυπακούεται ότι όλα αυτά συντελούνται με επικοινωνιακή επιτηδειότητα και με τον μανδύα της «δημοκρατικής αποκέντρωσης», της συστηματικής απαξίωσης για ότι έχει ήδη επιτευχθεί στο παρελθόν αλλά και της κατά κόρονεπίκλησης απροσδιόριστων «μικρών» και πολλών έργων (και ασφαλώς μικρών και πολλών εργολάβων) που, ως γνωστόν, είναι και «ωραία».

Σε όλα αυτά όμως παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα, αφού ακόμα κανείς δεν ρώτησε τον «ξενοδόχο», δηλαδή την Ε.Ε. που, ως γνωστόν, προωθεί ως κεντρική αναπτυξιακή και περιβαλλοντική πολιτική την κυκλική οικονομία και την αποδοτικότητα της διαχείρισης των πόρων προς όφελος της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Στο πλαίσιο αυτό έχει εκδώσει ήδη μια σειρά από σχετικές κατευθύνσεις, οδηγίες και ανακοινώσεις (π.χ. «Ευρώπη 2020. Στρατηγικές για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη»), που προφανώς κάποιοι νεόκοποι διαχειριστές της εξουσίας τις αγνοούν ή τις παρακάμπτουν με έπαρση χιλίων καρδιναλίων.

Σημειώσεις

[1] Βλ. Απάντηση σε Επίκαιρη Ερώτηση Βουλής, 266/26-5-2015.

[2] Η πρώτη καταδικαστική απόφαση του ΔΕΚ για τους ΧΑΔΑ κατά της Ελλάδας ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 2005.

[3] Ενδεικτικά αναφέρονται: α) χωριστή συλλογή του 40% των βιοαποβλήτων το 2020 από 2% που είναι σήμερα, β) μείωση της υγειονομικής ταφής αστικών αποβλήτων από το σημερινό 81% στο 26% το 2020.

[4] Σε άρθρο του πρώτου αντιπροέδρου της ΕΕ Frans Timmermans, του αντιπροέδρου της ΕΕ Jyrki Katainen και των επιτρόπων Karmenu Vella και Elżbieta Bieńkowska αναφέρεται: «Σήμερα, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις είναι οι πράσινοι οικονομικοί ηγέτες του κόσμου. Μαζί καλύπτουν το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγοράς για πράσινες τεχνολογίες, αξίας ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ που αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2020». (www.in.gr , 3-6-2015).

[5] Κατά τ’ άλλα το προοίμιο (σελ. 3) παραμένει ακριβώς ως είχε στο αρχικό κείμενο (!), όπως και περίπου το 90% του υπόλοιπου κειμένου του ΕΣΔΑ!

[6] Στον υπό διαβούλευση ΕΣΔΑ επαναλαμβάνεται συνεχώς, ως η μεγάλη καινοτομία, «η δημιουργία πανελλαδικά Πράσινων Σημείων (τουλάχιστον ένα ανά δήμο με χωροταξικά και πληθυσμιακά κριτήρια)…», τα οποία όμως εμπεριέχονταν ήδη στο αρχικό κείμενο ΕΣΔΑ και οι σχετικές δαπάνες συμπεριλήφθησαν ήδη στην επόμενη προγραμματική περίοδο.