Ιουλιανός, Ρωμαίος Αυτοκράτορας

Νέα Κρήτη

Μερικές φορές αποδίδουμε δικαιοσύνη πολύ αργά. Ένας ή δύο συγγραφείς, είτε αργυρώνητοι είτε φανατισμένοι, αναφέρονται στο βάρβαρο και θηλυπρεπή Κωνσταντίνο σαν να ήταν θεός, ενώ θεωρούν αλιτήριο τον δίκαιο, τον σοφό, τον μέγα Ιουλιανό. Όλοι οι άλλοι, αντιγραφείς των πρώτων, επαναλαμβάνουν τη συκοφαντία και την κολακεία που γίνονται σχεδόν διακηρύξεις πίστης.

Επιτέλους, έφτασε ο καιρός της υγιούς κριτικής και επαναλαμβάνω την κολακεία και τη συκοφαντία, μετά από χίλια τετρακόσια χρόνια, κάποιοι φωτισμένοι άνθρωποι επανεξετάζουν την κατηγορία που είχε διατυπωθεί από άγνοια. Βλέπουν τον Κωνσταντίνο σαν έναν ευτυχή φιλόδοξο που περιπαίζει Θεό και ανθρώπους. Έχει το θράσος να ισχυριστεί πως ο θεός του έστειλε ένα έμβλημα στους ουρανούς, που του εξασφαλίζει τη νίκη. Κολυμπάει στο αίμα όλων του των συγγενών και επαναπαύεται μέσα στη μαλθακότητα· αλλά ήταν χριστιανός, τον αγιοποίησαν.

Ο Ιουλιανός είναι εγκρατής, αναμάρτητος, ανιδιοτελής, ανδρείος, επιεικής· αλλά δεν ήταν χριστιανός, γι' αυτόν το λόγο τον θεωρούσαν τέρας.

Σήμερα, αφού συγκρίναμε τα γεγονότα, τα μνημεία, τα γραπτά του Ιουλιανού και των εχθρών του, είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχθούμε ότι, αν και δεν αγαπούσε το χριστιανισμό, έπρεπε να συγχωρεθεί επειδή μίσησε μια αίρεση που είχε βαφτεί με το αίμα όλης της οικογένειας του, ότι παρόλο που οι Γαλιλαίοι, την περίοδο της βασιλείας του βάρβαρου Κωνστάντιου, τον καταδίωξαν, τον φυλάκισαν, τον εξόρισαν, τον απείλησαν με θάνατο, εκείνος δεν τους καταδίωξε ποτέ· ότι, αντιθέτως, συγχώρησε δέκα χριστιανούς στρατιώτες που είχαν συνωμοτήσει εναντίον του. Διαβάζουμε τις επιστολές του και μένουμε κατάπληκτοι: «Οι Γαλιλαίοι», λέει, «υπέστησαν εξορίες και φυλακίσεις από προκάτοχο μου· αποκαλώντας ο ένας τον άλλο αιρετικό, αλληλοσφαγιάστηκαν ενώ εγώ έφερα πίσω τους εξόριστους, αποφυλάκισα τους φυλακισμένους, επέστρεψα τα αγαθά τους στους επικηρυγμένους και τους εξανάγκασα να ζήσουν ειρηνικά. Όμως οι Γαλιλαίοι είναι τόσο οργισμένοι που παραπονιούνται επειδή δεν μπορούν πια να καταβροχθίζουν ο ένας τον άλλο». Τι επιστολή! Και πώς η φιλοσοφία καταδικάζει το διώκτη φανατισμό!

Τελικά, εξετάζοντας τα γεγονότα, είμαστε υποχρεωμένοι να αποδεχτούμε με ότι ο Ιουλιανός είχε όλα τα χαρίσματα του Τραϊανού, εκτός από την ιδιαίτερη κλίση του, κλίση που τη συγχωρούσαμε, τόσο καιρό, στους Έλληνες και τους Ρωμαίους· όλες τις αρετές του Κάτωνα, χωρίς το πείσμα και την κακή του διάθεση· ό,τι θαυμάζαμε στον Ιούλιο Καίσαρα, χωρίς κανένα ελάττωμά του· είχε επίσης την εγκράτεια του Σκιπίωνα. Τέλος, υπήρξε σε όλα αντάξιος του Μάρκου Αυρηλίου, του επιφανέστερου των ανδρών.Δεν τολμούν να επαναλάβουν σήμερα, μετά το συκοφάντη Θεοδώρητο πως θυσίασε μια γυναίκα στο Ναό του Καρέ, για να έχει την εύνοια των θεών. Δεν λένε πια πως πεθαίνοντας έχυσε λίγες σταγόνες από το αίμα του προς τα ουράνια, λέγοντας στον Ιησού Χριστό, «Νίκησες, Γαλιλαίε!» σαν να είχε ταχθεί εναντίον του Χριστού, πολεμώντας τους Πέρσες· σαν να είχε αναγνωρίσει τον Ιησού, αυτός ο φιλόσοφος που πέθανε με τόση καρτερία σαν να πίστευε πως ο Ιησούς βρισκόταν στους αιθέρες και πως οι αιθέρες ήταν τα ουράνια. Αυτές οι ανοησίες δεν επαναλαμβάνονται πια σήμερα, από αυτούς που αποκαλούνται Πατέρες της Εκκλησίας.

Τέλος, κατάντησαν να του αποδίδουν γελοίες συμπεριφορές, όπως έκαναν και οι επιπόλαιοι κάτοικοι της Αντιόχειας. Τον κατηγόρησαν για την κακοχτενισμένη γενειάδα του, όπως και για τον τρόπο που περπατούσε. Όμως, κύριε αβά Ντε Λα Μπλετερί, ενώ δεν τον έχετε δει να περπατά έχετε διαβάσει τις επιστολές του και τους νόμους του, αυτά τα κειμήλια των αρετών του. Τι σημασία μπορεί να έχει η βρόμικη γενειάδα του και το γρήγορο περπάτημα του, αφού η καρδιά του ήταν μεγαλόθυμη και όλα του τα βήματα του έτειναν προς την αρετή;

Απομένει σήμερα να εξετάσουμε ένα σημαντικό γεγονός. Κατηγορούν τον Ιουλιανό ότι θέλησε να διαψεύσει την προφητεία του Ιησού, ξαναχτίζωντας το ναό της Ιερουσαλήμ. Λένε ότι ο Ιησούς έβγαλε φωτιές από τη γη που εμπόδισαν το έργο. Λένε ότι έγινε ένα θαύμα και πως αυτό το θαύμα δεν άλλαξε την πίστη ούτε του Ιουλιανού ούτε του Αλύπιου, υπεύθυνου αυτού του επιχειρήματος, ούτε κανενός άλλου από την αυλή του· και πάνω σ' αυτό ο Αβάς Ντε Λα Μπλετερί εκφράζεται μ' αυτά τα λόγια: «Εκείνος και οι φιλόσοφοι της αυλής του ενεργοποίησαν ό,τι γνώριζαν από τη φυσική επιστήμη, για να υποκλέψουν από τη Θεότητα ένα τόσο λαμπρό θαύμα. Η φύση στάθηκε πάντοτε το καταφύγιο των απίστων, εκείνη όμως υπηρετεί τη θρησκεία τόσο καλά, ώστε θα έπρεπε τουλάχιστον να την υποπτεύονται ως συνεργό».

Πρώτον, δεν είναι αλήθεια ότι το Ευαγγέλιο αναφέρει πως ο εβραϊκός ναός δεν θα ξαναχτιστεί ποτέ. Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, το οποίο προφανώς γράφτηκε μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τον Τίτο, προφητεύει, είναι αλήθεια, πως δεν θα έμενε πέτρα πάνω στην πέτρα από αυτόν τον ναό του Ιδουμαίου Ηρώδη· αλλά κανένας Ευαγγελιστής δεν αναφέρει ότι θα ξαναχτιστεί ποτέ.

Δεύτερον, τι ενδιαφέρει τη Θεότητα, εάν υπάρχει ένας εβραϊκός ναός, ή ένα μαγαζί ή ένα τζαμί, στον ίδιο τόπο όπου οι Εβραίοι έσφαζαν βόδια και «γελάδες;

Τρίτον, δεν ξέρουμε εάν αυτές οι υποτιθέμενες φωτιές ξεπήδησαν από τον περίβολο των τειχών της πόλης ή από τον περίβολο του ναού, για να κάψουν τούς εργάτες. Δεν καταλαβαίνουμε όμως γιατί ο Ιησούς θα έκαιγε τους εργάτες του αυτοκράτορα Ιουλιανού και δεν θα έκαιγε τους εργάτες του Χαλίφη Ομάρ, ο οποίος, πολύ αργότερα, έχτισε ένα τζαμί πάνω στα ερείπια του ναού· ούτε τους εργάτες του Σαλαδίνου του Μεγάλου που ξανάχτισε το ίδιο τζαμί. Μήπως ο Ιησούς εξεδήλωνε προτίμηση για τα τζαμιά των μουσουλμάνων;

Τέταρτον, προλέγοντας ο Ιησούς πως δεν θα έμενε πέτρα πάνω στην πέτρα στην Ιερουσαλήμ, δεν εμπόδισε να την ξαναχτίσουν.

Πέμπτον, ο Ιησούς προείπε πολλά πράγματα, που ο Θεός όμως δεν επέτρεψε να πραγματοποιηθούν. Προείπε τη συντέλεια του κόσμου κατά τα τέλη της γενεάς που ζούσε τότε και τη δυναμική και μεγαλοπρεπή έλευση του μέσα από τα νέφη. Ωστόσο, ο κόσμος υπάρχει ακόμη και προφανώς θα εξακολουθήσει να υπάρχει για πολύ ακόμη (Λουκάς, κεφ. ΚΑ').

Έκτον, εάν ο Ιουλιανός είχε γράψει γι' αυτό το θαύμα, θα έλεγα ότι τον εξαπάτησαν μ' ένα γελοίο κόλπο· θα πίστευα πως οι εχθροί του, οι χριστιανοί, έκαναν τα πάντα για να εμποδίσουν το εγχείρημα του, ότι σκότωσαν τους εργάτες και φρόντισαν να μαθευτεί πως αυτοί οι εργάτες πέθαναν από κάποιο θαύμα. Αλλά ο Ιουλιανός δεν αναφέρει λέξη για όλα αυτά. Τότε τον απασχολούσε ο πόλεμος εναντίον των Περσών. Ανέβαλε για λίγο την ανοικοδόμηση του ναού και πέθανε πριν προλάβει ν' αρχίσει αυτό το οικοδόμημα.

Έβδομον, αυτό το θαύμα αναφέρεται στο έργο του Αμμιανού Μαρσελίνου, που ήταν ειδωλολάτρης. Είναι πολύ πιθανό αυτό το θαύμα να είναι μια προσθήκη των χριστιανών: τους κατηγόρησαν άλλωστε για τόσες άλλες, οι οποίες στο τέλος αποδείχθηκαν αληθινές!

Δεν αποκλείεται, επίσης, σε καιρούς που δεν μιλούσαν παρά για θαύματα και παραμύθια μάγων, ο Αμμιανός Μαρσελίνος να είχε αναφέρει αυτόν τον το μύθο βασιζόμενος στην πίστη κάποιου εύπιστου μυαλού. Από τον Τίτο Λίβιο μέχρι τον Ντε Του όλες οι ιστορίες βρίθουν θαυμάτων.

Όγδοον, εάν ο Ιησούς έκανε θαύματα, γιατί να κάνει ειδικά αυτό και να εμποδίσει να ξαναχτιστεί ένας ναός, όπου ο ίδιος έκανε θυσίες και όπου έγινε η περιτομή του; Δεν θα ήταν καλύτερα να κάνει θαύματα για να εκχριστιανίσει τόσα και τόσα έθνη που χλευάζουν το χριστιανισμό, είτε κυρίως για να εξευμενίσει και εξανθρωπίσει τους χριστιανούς του οι οποίοι, από τον Άρειο και τον Αθανάσιο μέχρι τους Ρολάνδους και τους Καβαλιέ τών Σεβέννων, έχυσαν ποταμούς αίμα και συμπεριφέρθηκαν σαν κανίβαλοι.

Από αυτό συμπεραίνω ότι η Φύση δεν είναι σε Συμπαιγνία με το Χριστιανισμό, όπως το λέει ο Ντε Λα Μπλετερί, αλλά ότι ο Λα Μπλετερί είναι σε συμπαιγνία με τα παραμύθια της γιαγιάς, όπως λέει ο Ιουλιανός: Quibus cum stolidis aniculis negotium erat.

Ο Λα Μπλετερί, αφού απέδωσε δικαιοσύνη σε μερικές αρετές του Ιουλιανού, τελειώνει την ιστορία αυτού του επιφανούς ανδρός, λέγοντας πως ο θάνατος του υπήρξε αποτέλεσμα της «θείας τιμωρίας». Εάν αυτό αληθεύει, τότε όλοι οι ήρωες που πέθαναν νέοι, από τον Αλέξανδρο μέχρι τον Γουσταύο Αδόλφο, τιμωρήθηκαν από το Θεό. Ο Ιουλιανός είχε έναν ωραίο θάνατο. Πέθανε καταδιώκοντας τους εχθρούς του μετά από πολλές νίκες. Ο Ιωβιανός που τον διαδέχθηκε βασίλεψε πολύ λιγότερο από τον Ιουλιανό και βασίλεψε μέσα στην ντροπή. Δεν βλέπω πουθενά τη θεία εκδίκηση και δεν θεωρώ τον Λα Μπλετερί παρά έναν κακοπροαίρετο κομπορρήμονα. Αλλά πού βρίσκονται οι άνθρωποι που τολμούν να πουν την αλήθεια;

Ο στωικός φιλόσοφος Λιβάνιος υπήρξε ένας από αυτούς τους σπάνιους ανθρώπους· τίμησε το γενναίο και μετριοπαθή Ιουλιανό ενώπιον του Θεοδόσιου, δολοφόνου των Θεσσαλονικέων αλλά ο Λε Μπο και ο Λα Μπλετερί τρέμουν να τον εγκωμιάσουν ακόμη και μπροστά στους πιστούς της ενορίας τους.

Βολταίρος, Φιλοσοφικό Λεξικό [έκδοση ΣΤΑΧΥ, 2001, μετάφραση Ξανθίππης Τσελέντη, σελίδες 235-238].

Παρατήρηση. Θυμηθείτε το υπέροχο Καβαφικό ποίημα "Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις".