Οι καταθέσεις

oikonomica

Ένα θέμα που έχει ανακύψει κατά την εποχή της κρίσης είναι η ασφάλεια των καταθέσεων. Από το ξεκίνημα της κρίσης το φθινόπωρο του 2008 η τότε κυβέρνηση έσπευσε να τονίσει ότι οι καταθέσεις στην Ελλάδα είναι εγγυημένες από το κράτος. Τι είναι όμως αυτή η εγγύηση; Είναι σε θέση το κράτος να την παρέχει; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση θα πρέπει να διασαφηνίσουμε τι είναι οι καταθέσεις.

Έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο σε έναν ορισμό του χρήματος. Είχαμε αναφέρει ότι χρήμα αποτελούν τα κέρματα, τα τραπεζογραμμάτια και οι καταθέσεις. Αυτό αποτελεί έναν από τους ορισμούς του χρήματος. Χρήμα αποτελεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πραγματοποιούνται συναλλαγές. Από αυτή την άποψη οι καταθέσεις, οι οποίες είναι άμεσα διαθέσιμες μπορούν να συμπεριληφθούν στον ορισμό του χρήματος.

Όπως όμως έχουμε εξηγήσει παλαιότερα οι τράπεζες δεν παίρνουν τις καταθέσεις μας για να τις αποθηκεύσουν σε ένα κουτί για να τις ανασύρουν όταν τις χρειαστούμε. Αυτός είναι ο διακανονισμός που γίνεται με την ενοικίαση μιας θυρίδας. Αντίθετα οι τράπεζες επενδύουν τις καταθέσεις μας χορηγώντας δάνεια σε τρίτους. Για το λόγο αυτό, επειδή οι τράπεζες δε φυλάνε τα χρήματά μας, αλλά τα επενδύουν μας πληρώνουν ένα μέρισμα από την απόδοση αυτής της επένδυσης, το οποίο ονομάζεται επιτόκιο καταθέσεων. Για όσο μεγαλύτερο διάστημα δεσμεύουμε τα χρήματά μας και όσο μεγαλύτερο ποσό τους δίνουμε, τόσο μεγαλύτερο επιτόκιο μας προσφέρουν. Ο λόγος που μπορούν να μας δίνουν τα χρήματά μας όταν τα ζητάμε είναι επειδή δεν τα ζητάμε ποτέ όλοι μαζί. Αν απλώς επιθυμούσαμε φύλαξη των χρημάτων μας θα επιλέγαμε την ενοικίαση μιας θυρίδας ή μία οικογενειακή ελβετική τράπεζα η οποία όχι μόνο δε θα μας τόκιζε τα χρήματά μας, αλλά θα μας χρέωνε και ένα ποσό για τις υπηρεσίας της.

Οι καταθέσεις μας λοιπόν αποτελούν μία επένδυση. Συντηρητική επένδυση, αλλά επένδυση. Και όπως όλες οι επενδύσεις ενέχει κίνδυνο. Ο κίνδυνος αυτός είναι διαφορετικός για κάθε τράπεζα ανάλογα με τον τρόπο που αυτή επενδύει τα χρήματά μας και για αυτό και η κάθε τράπεζα προσφέρει διαφορετικά επιτόκια. Μερικές τράπεζες είναι πιο δυναμικές και προσφέρουν πιο εύκολα δάνεια, χρεώνοντας και μεγαλύτερα επιτόκια, ενώ άλλες είναι πιο συντηρητικές. Αυτό υποσυνείδητα το αναγνωρίζουν οι καταθέτες. Παλαιότερα άκουγες ανθρώπους που δεν έπαιρναν τα λεφτά τους από την Εθνική να τα πάνε στη Eurobank ή τη Millenium που είχαν υψηλότερα επιτόκια «για να είναι σίγουροι».

Αυτό που για όλους ήταν αδιανόητο ήταν ότι κάποια μέρα θα μπορούσαν να χάσουν τις καταθέσεις τους. Μέχρι πρόσφατα. Ο μπαμπούλας της απώλειας των καταθέσεων έχει ενσκήψει εκβιαστικά στην ελληνική οικονομική ζωή με την έλευση της κρίσης. Στην πραγματικότητα οι καταθέσεις πάντα κινδυνεύουν μιας και οι τράπεζες κρατάνε σε ρευστά στοιχεία μόνο ένα μικρό ποσοστό των καταθέσεών μας. Και όταν λέμε ρευστά στοιχεία δεν εννοούμε απαραίτητα μετρητά. Πριν την κρίση του 2008 οι αμερικάνικες τράπεζες κρατούσαν τα υποχρεωτικά αποθεματικά τους σε CDO. Τα προϊόντα αυτά ήταν πολύ διαδεδομένα. Υπήρχε πολύ ανεπτυγμένη αγορά για αυτά και μπορούσαν πολύ εύκολα να ρευστοποιηθούν. Εκείνη την περίοδο λοιπόν, πριν το 2008 τα CDO ισοδυναμούσαν με χρήμα. Η κατάρρευση της αγοράς τους ήταν που κλόνισε συθέμελα το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Εφ’ όσον λοιπόν οι καταθέσεις αποτελούν μια επένδυση πως μπορεί το κράτος να εγγυηθεί μια επένδυση; Η πραγματικότητα είναι ότι το κράτος ποτέ δεν εγγυάται όλες τις καταθέσεις. Ακόμα και σε έκτακτες περιπτώσεις, όταν προσφέρει την εγγύησή του αυτή είναι περιορισμένη. Σε κανονικές οικονομικές συνθήκες η εγγύηση δεν προσφέρεται από το κράτος, αλλά από έναν ασφαλιστικό οργανισμό, μέτοχοι του οποίου είναι όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δέχονται καταθέσεις.

Στην Ελλάδα ο οργανισμός αυτός είναι το Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων. Αυτή τη στιγμή τα κεφάλαια του ταμείου αυτού ανέρχονται σε λιγότερο από 3 δισεκατομμύρια ευρώ, από αυτά άμεσα ρευστοποιήσιμα είναι λιγότερο από 1,5. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι καταθέσεις στο τραπεζικό σύστημα της χώρας είναι πάνω από 150 δισεκατομμύρια γρήγορα βγάζει το συμπέρασμα ότι τα κεφάλαια αυτού του ταμείου είναι πολύ περιορισμένα και δεν επαρκούν για καλύψουν όλες τις καταθέσεις στη χώρα. Αν δε συνυπολογίσουμε ότι καλείται να αποζημιώσει τις απώλειες εγγυημένων τραπεζικών ομολόγων, τότε καταλαβαίνουμε ότι τα κεφάλαιά του είναι πολύ περιορισμένα.

Το ταμείο λοιπόν μπορεί να συνδράμει στην περίπτωση κατάρρευσης ενός μικρού τραπεζικού οργανισμού και σίγουρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε περίπτωση εκτεταμένου τραπεζικού πανικού.

Η ασφάλεια των καταθέσεων λοιπόν είναι ένας μύθος. Το όλο σύστημα στηρίζεται σε γυάλινα πόδια και τα πόδια αυτά είναι η ψυχολογία των καταθετών. Αν αυτή η ψυχολογία ανατραπεί και αρχίσει μια μαζική απόσυρση καταθέσεων καμία κρατική εγγύηση δεν θα μπορέσει να στηρίξει το τραπεζικό σύστημα. Αυτό που το στηρίζει είναι οι καταθέσεις μας και η πεποίθηση που μας έχει καλλιεργηθεί ότι τα χρήματά μας είναι ασφαλή στην τράπεζα. Εμείς λοιπόν τους εμπιστευόμαστε τα χρήματά μας και αυτοί τα επενδύουν.

Σε μια παλαιότερη συνέντευξη, όταν ο Eric Cantona είχε ρωτηθεί για την αποτελεσματικότητα των απεργιακών κινητοποιήσεων στη Γαλλία εναντίον της αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης είχε πει ότι οι απεργίες και οι πορείες είναι μάταιες. Αν τα 3.000.000 διαδηλωτών ήταν αποφασισμένα να κλονίσουν το σύστημα δεν είχαν παρά να αποσύρουν τις καταθέσεις τους. Ούτε μαζικές πορείες ούτε μαζικές απεργίες, απλά μαζικές αναλήψεις …