Άμστερνταμ

Ζωρζ Μπρασσένς και Ζακ Μπρελ (1959)

Παρασκευή σήμερα. Καθώς άλλη μια δύσκολη και βαρυφορτωμένη εργάσιμη βδομάδα φτάνει στο τέλος της, δεν έχω καμμιά διάθεση να συνεχίσω στο μοτίβο των προηγούμενων ημερών. Μετά την έκθεση της Ε.Ε. για τις συντάξεις και την έκθεση του ΟΟΣΑ για την ελληνική οικονομία, είχα κατά νου να σας παρουσιάσω μια άλλη έκθεση της Ε.Ε. σχετικά με την απασχόληση. Όμως, από την μια η κούραση των προηγούμενων ημερών κι από την άλλη οι ζοχάδες που με πιάνουν όποτε βλέπω την λέξη "απασχόληση" να αντικαθιστά την λέξη "εργασία" (αλήθεια, πόσο μακρυά νομίζετε πως είναι η μέρα που η λέξη "εργαζόμενος" θα αντικατασταθεί πλήρως από την λέξη "απασχολήσιμος";), θα αφήσω αυτή την παρουσίαση για την άλλη βδομάδα.

Σήμερα, λοιπόν, λέω να το πάμε χαλαρά και να μιλήσουμε για ένα τραγούδι που έχει μια απρόσμενη ιδιαιτερότητα: έγινε παγκόσμια επιτυχία παρ' ότι δεν ηχογραφήθηκε ποτέ σε οποιοδήποτε στούντιο! Το τραγούδι είναι γραμμένο στα γαλλικά αλλά έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στα αγγλικά το έχουν πει ο David Bowie, ο John Denver, ο Marc Almond και άλλοι. Στην Γερμανία ξεχωρίζει η ερμηνεία τής "κουρτβαϊλικής" Ute Lemper, στην Φινλανδία το έκανε επιτυχία ο Hector και στην Ελλάδα το έχουν ερμηνεύσει ο Γιώργος Αραπάκης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και ο Μάνος Ξυδούς (όλοι σε μετάφραση του πρώτου). Και για να τελειώνουμε με τους γρίφους, σήμερα μιλάμε για το θρυλικό "Amsterdam" του μεγάλου Jacques Brel.

Ο γαλλόφωνος βέλγος Ζακ Μπρελ ήταν ένας πολυσχιδής καλλιτέχνης, ο οποίος δυστυχώς μας άφησε μόλις στα 49 του χρόνια, το 1978. Ευρύτερα γνωστός είναι ως τραγουδοποιός και τραγουδιστής αλλά υπήρξε και ηθοποιός και σκηνοθέτης και συγγραφέας. Κατά την δεκαετία τού '50 έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις γαλλόφωνες χώρες και στις αρχές τής επόμενης δεκαετίας η φήμη του είχε απλωθεί και στον υπόλοιπο κόσμο, χάρη στις μεταφρασμένες στα αγγλικά εκτελέσεις των κομματιών του.

Την άνοιξη του 1963, ο Μπρελ αποσύρεται σε ένα ψαροχώρι της Κυανής Ακτής, το Ροκμπρύν Καπ-Μαρτέν, μαζί με την τότε σύντροφό του Συλβί Ριβέ. Ο Μπρελ έχει πάθος με την θάλασσα και η ήσυχη αυτή περιοχή τον εμπνέει. Τα πρωινά, πριν καλά-καλά χαράξει, παίρνει τα χαρτιά του και τα μολύβια του και κάθεται σε ένα βραχάκι στην παραλία, όπου γράφει, σβήνει, ξαναγράφει, σχεδιάζει, δημιουργεί, ονειροπολεί...

Ένα πρωί, ο Φερνάντ, ο τύπος που έχει την ταβέρνα τού χωριού, κατεβαίνει για ψάρεμα. Ψάχνει για σκορπίνες και μουγκριά, απαραίτητα συστατικά μιας σωστής μπουγιαμπέσας. Ο Μπρελ τον βλέπει, τον καλημερίζει και τον καλεί κοντά του. Θέλει να του διαβάσει μερικούς στίχους για να ακούσει την γνώμη του. Ο Φερνάντ ακούει με προσοχή και συγκινείται τόσο ώστε, όταν η ανάγνωση τελειώνει, βάζει τα κλάματα. Ο Μπρελ δεν χρειάζεται κανένα σχόλιο. Η συναισθηματική έκρηξη ενός άξεστου χωρικού τον πείθει ότι έχει γράψει κάτι καλό:

Στο λιμάνι τής Άντβερπ υπάρχουν ναυτικοί που τραγουδούν

τα όνειρα που τους κατατρέχουν στ' ανοιχτά τής Άντβερπ.

Στο λιμάνι τής Άντβερπ υπάρχουν ναυτικοί που κοιμούνται

σαν λάβαρα στις σκυθρωπές όχθες ποταμών.

Στο λιμάνι τής Άντβερπ υπάρχουν ναυτικοί που πεθαίνουν

βουτηγμένοι σε μπύρα και σε δράματα στο πρώτο φως της αυγής.

Αλλά στο λιμάνι τής Άντβερπ υπάρχουν και ναυτικοί που γεννιούνται

μες στην πηχτή ζέστη της αποχαύνωσης των ωκεανών.

.....................................

Στο λιμάνι τής Άντβερπ υπάρχουν ναυτικοί που πίνουν,

που πίνουν και ξαναπίνουν και πάλι ξαναπίνουν.

Πίνουν στην υγειά των πορνών τής Άντβερπ,

του Αμβούργου ή όπου αλλού. Τελικά πίνουν 

στην υγειά των κυριών που τους δίνουν το όμορφο κορμί τους,

που τους δίνουν την τιμή τους για ένα χρυσό νόμισμα

και, όταν έχουν πιει για τα καλά, στυλώνονται με ψηλά το κεφάλι 

φυσάνε τη μύτη τους στ' αστέρια και κατουράνε 

όπως εγώ κλαίω πάνω στις άπιστες γυναίκες.

Καθώς ο Μπρελ μελοποιεί το κομμάτι του, διαπιστώνει ότι η φράση "στο λιμάνι τής Άντβερπ" του χαλάει το μέτρο. Λείπει μια συλλαβή. Έτσι, οι ναυτικοί του εγκαταλείπουν το βελγικό λιμάνι της Αμβέρσας και μετακομίζουν βορειότερα, στο ολλανδικό Άμστερνταμ. Βέβαια, το Άμστερνταμ δεν είναι μεγάλο λιμάνι και οι ναυτικοί εκεί δεν θαλασσοπνίγονται όσο εκείνοι της Αμβέρσας αλλά αυτό δεν έχει καθοριστική σημασία μπροστά στην τελειοποίηση της μελωδίας.

Λίγες βδομάδες αργότερα, ο Μπρελ δίνει συναυλία στο θέατρο Ολυμπιά του Παρισιού (η δεύτερή του), όπου παρουσιάζει το νέο του τραγούδι. Το "Amsterdam" γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό από το κοινό αλλά η ερμηνεία αυτή δεν καταγράφηκε ποτέ, αφού η συναυλία δεν ηχογραφήθηκε (σε αντίθεση με την πρώτη του 1961). Παρά ταύτα, ο τραγουδοποιός δεν μπαίνει στο στούντιο να το ηχογραφήσει. Περιμένει να μαζέψει υλικό για να εκδώσει ολόκληρο άλμπουμ.

Τζόννυ Χαλλυνταίυ και Ζακ Μπρελ (Κάννες, 1972)

Δυστυχώς ή ευτυχώς, η μοίρα κάνει τα δικά της παιχνίδια. Την επόμενη χρονιά, στις 16 Οκτωβρίου 1964, ο Μπρελ επιστρέφει στο Ολυμπιά για τρίτη φορά. Ερμηνεύει και πάλι το "Amsterdam", με εντυπωσιακό πάθος και με ένα διαρκώς εντεινόμενο κρεσέντο, το οποίο στο τέλος απογειώνεται και πνίγεται στα ενθουσιώδη χειροκροτήματα ενός παραληρούντος ακροατηρίου. Τούτη την φορά, η συναυλία ηχογραφείται και λίγο αργότερα κυκλοφορεί σε άλμπουμ με τον τίτλο "Enregistrement Public à l'Olympia 1964". Εδώ, σε τούτο το λάιβ άλμπουμ, βρίσκεται η μοναδική ηχογραφημένη εκτέλεση του "Amsterdam" από τον Ζακ Μπρελ. Μοναδική και ανεπανάληπτη. Τόσο ώστε ο Μπρελ να την θεωρήσει αξεπέραστη και να μη θελήσει ποτέ να κυκλοφορήσει το κομμάτι του σε κανονική ηχογράφηση στούντιο.

Cogito Ergo Sum