Η άγνωστη Πλατεία Κάνιγγος

του Δημήτρη Παυλόπουλου  – 

Η δεύτερη, μετά από την Ομόνοια, κεντρικότερη πλατεία της Αθήνας, η πολυάνθρωπη Πλατεία Κάνιγγος, παρουσίαζε κατά τις δεκαετίες του 1910, του 1920 και του 1930 ειδυλλιακή εικόνα. Εκεί στάθμευαν ήδη από τη δεκαετία του 1920 τα λεωφορεία που εξυπηρετούσαν τη συγκοινωνία για την Κηφισιά και για το Χαλάνδρι.

Στο περίφρακτο κηπάριό της ήρθε να προστεθεί τη δεκαετία του 1930 ο μαρμάρινος ανδριάντας του Βρετανού υπουργού των Εξωτερικών George Canning (1770-1827), ένας εκ των πρωτεργατών της ελληνικής ελευθερίας, όπως αναγράφεται σε επιγραφή στο πίσω μέρος του βάθρου του. Το γλυπτό σήμερα με δυσκολία πλέον παρατηρείται από τον περαστικό.

Χάρη σε μελετητές όπως ο Δημήτριος Αλεξ. Γέροντας (1913-1998) και ο Γεώργιος Δ. Δημακόπουλος (1927-2015) γνωρίζουμε πράγματα σχετικά με τον πολιτισμό της μεσοπολεμικής Αθήνας. Παράδειγμα, ο ανδριάντας του Αλέξανδρου Υψηλάντη, για τον οποίον γράψαμε στις 21 Δεκεμβρίου 2017. Πέπλο άγνοιας καλύπτει όμως τον ανδριάντα του George Canning, ο οποίος έδωσε και το όνομά της στην πλατεία.

Δώρα βρετανικής εταιρείας

Όπως μαθαίνουμε από αρχειακό υλικό, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 έφτασε στην Ελλάδα από τη Μεγάλη Βρετανία το σχέδιο του ανδριάντα του Canning, που τον είχε παραγγείλει η κατασκευαστική εταιρεία Henry Boot & Sons, αντί 96.000 δρχ. Σχέδιό του φυλάσσεται στη National Portrait Gallery του Λονδίνου και γύψινο πρόπλασμά του στο Ashmolean Museum του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Το έργο αποτελεί δωρεά της συζύγου του επιχειρηματία Charles Boot (1874-1945).

Η Πλατεία Κάνιγγος τη δεκαετία του 1910, επιστολικό δελτάριο (Συλλογή Χαρίλαου Πατέρα).

Ο Charles Boot ήταν ο μεγαλύτερος γιος του καταγόμενου από μικρό χωριό κοντά στο Sheffield Henry Boot (1851-1931), ιδρυτή στο Sheffield το 1886 γοργά αναπτυσσόμενης εταιρείας κατασκευών. Η εταιρεία έμελλε να εξελιχθεί σε πραγματικό κολοσσό, εισηγμένο νωρίς, από το 1919, στο χρηματιστήριο του Λονδίνου. Μάλιστα κατά τη μεσοπολεμική περίοδο έχει στο ενεργητικό της τον μέγιστο αριθμό δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων. Ανέλαβε επιπλέον τη δημιουργία λιμενικών έργων, σιδηροδρομικών γραμμών, εκπαιδευτικών και νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Ο δαιμόνιος Charles ίδρυσε το 1935 κοντά στο Windsor τα Pinewood Studios για κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές ευρείας κατανάλωσης Pinewood Studios, όπως των δημοφιλών ταινιών του James Bond.

Το 1884 ο φιλέλληνας Henry Boot είχε δωρίσει στη χώρα μας επτά αντίγραφα ελληνιστικών γλυπτών από το Μουσείο της Νάπολης, τα πέντε από τα οποία στήθηκαν στην Πλατεία Συντάγματος. Πρόκειται για τα πρώτα έργα από χαλκοκασσίτερο που στήθηκαν στη νεότερη Αθήνα.

Ο ανδριάντας

Ο ανδριάντας του Canning, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την καθυστερημένη δέκα χρόνια εκατονταετηρίδα του νέου ελληνικού κράτους, είναι ο δεύτερος που τιμά Βρετανό πολιτικό. Πρώτος ήταν ο επίσης μαρμάρινος Γλάδστων, έργο του Γεωργίου Ν. Βιτάλη (1838-1901), έργο του 1885, από το 1900 στο προαύλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος προκάλεσε έντονη έριδα μεταξύ Ελλήνων γλυπτών. Ο ανδριάντας του Canning αποτελεί επιπλέον την πρώτη περίπτωση πλήρους χορηγίας δημόσιου μνημείου στην Ελλάδα από ξένη χώρα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει…

Ο ανδριάντας του George Canning, 1834/1931.

Απεικονίζεται ο Βρετανός πολιτικός γεμάτος αυτοπεποίθηση και επιβολή. Στα σταυρωμένα χέρια του κρατάει τη Συνθήκη του Λονδίνου (1827), με την οποίαν οι Μεγάλες Δυνάμεις μεσολάβησαν στην οθωμανική Πύλη προκειμένου εκείνη να συμφιλιωθεί με τους Έλληνες, ενώ παράλληλα πρότειναν στις εμπόλεμες πλευρές να προχωρήσουν σε άμεση ανακωχή, που τη θεωρούσαν τη βάση κάθε περαιτέρω διαπραγμάτευσης. Πίσω του στο κάτω μέρος έχουν μπει βιβλία, αναφορά στη φιλομάθειά του.

Το ένα από τα δύο πανομοιότυπα έργα που αποδίδουν τη μορφή του Canning, έργο του σημαντικού Βρετανού γλύπτη Francis Legatt Chantrey (1781-1841), χρονολογημένο το 1834, ήρθε στην Ελλάδα από την οικία Boot στο Thornbridge. Αποκαλύφθηκε, με την παρουσία της δωρήτριας κυρίας Boot, από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη (1856-1939), παππού της Μελίνας, στις 6 Απριλίου 1931, στις 11.00’. Λόγο εκφώνησε ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ελλάδα Sir Patrick Ramsey. Στην τελετή των αποκαλυπτηρίων στεφάνους κατέθεσαν ο δήμαρχος και ο δημοσιογράφος-λογοτέχνης Ιωάννης Δαμβέργης (1862-1938) ως εκπρόσωπος της Επιτροπής Εορτών Εκατονταετηρίδος. Το δεύτερο όμοιο έργο βρίσκεται στη βόρεια πτέρυγα του αβαείου του Westminster.

Η αναγνώριση της δωρεάς

Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του George Canning, 6 Απριλίου 1931 (Αρχείο Περάκη).

Σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Αθηναίων στις 7 Μαΐου 1931 ανακοινώθηκε από τον δήμαρχο Μερκούρη ότι η πόλη απέκτησε ανδριάντα του Βρετανού πολιτικού που αγωνίστηκε με κάθε τρόπο για την ελευθερία της πατρίδας μας και για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της. Με αυτήν την ευκαιρία, ο δήμαρχος γνωστοποιεί ότι έχει παραγγελθεί στον καλύτερο μεταλλιοπλάστη του Μονάχου η φιλοτέχνηση μεταλλίου που θα έφερε τη μορφή Αθηνάς για να το απονέμει ο Δήμος Αθηναίων σε σχετικές περιστάσεις. Μάλιστα προτείνει το πρώτο μετάλλιο να το προσφέρει στο ζεύγος Charles Boot, στην ευγένεια του οποίου οφείλεται η απόκτηση από την Αθήνα του ανδριάντα του Canning.

Έλληνας γλύπτης

Δεν είναι άσχετη η σύμπτωση προς τον θάνατο του Henry Boot, το 1931, του χρόνου ανίδρυσης του ανδριάντα. Το μαρμάρινο έργο της Αθήνας το έστησε Έλληνας γλύπτης, ο Μήτσος Περάκης (1893-1965), που δημιούργησε και το βάθρο του. Ο Περάκης αντιπροσωπεύει την αγνοημένη κατηγορία εφαρμοστών γλυπτών του Μεσοπολέμου, οι οποίοι αναλάμβαναν να περάσουν σχέδια και γύψινα προπλάσματα στο τελικό υλικό, στο μάρμαρο, συμβάλλοντας και στην τελική διαμόρφωσή τους. Έξι χρόνια αργότερα, το 1936, θα στήσει στην Πλατεία Μητροπόλεως τον μαρμάρινο ανδριάντα του μαρτυρικού μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου (1867-1922), σεμνό, απέριττο και επιβλητικό, σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, έργο του Κωνσταντίνου Δημητριάδη (1879-1943).

Μεταπολεμικές δεκαετίες

Η Πλατεία Κάνιγγος το 1954 (Αρχείο Μεγαλοκονόμου).

Από τη δεκαετία του 1940 συγκεντρώνονταν στην Πλατεία Κάνιγγος πρατήρια τσιγάρων, εκθέσεις αυτοκινήτων και άλλα καταστήματα. Κατά τη δεκαετία του 1960 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στην πολυκατοικία της Πλατείας Κάνιγγος με τους ψηλούς κίονες εξωτερικά στην πρόσοψη, στην οδό Ακαδημίας 96 (σημερινό 98-100), στο Μέγαρον Εβδόμης Τέχνης, στεγάζονταν εταιρείες κινηματογραφικών διανομών-παραγωγών. Διακινούσαν έως και τριακόσιες ταινίες ετησίως, ενώ σε καθεμία δούλευαν περί τους εκατό υπαλλήλους. Στην πολυκατοικία έδρευε η εταιρεία διανομής αλλά και συμπαραγωγής Δαμασκηνός-Μιχαηλίδης των Θεοφάνη Δαμασκηνού και Βίκτωρα Μιχαηλίδη, η οποία συνεταιρίστηκε με τον Φιλοποίμενα Φίνο (1908-1977).

Μία από τις κινηματογραφικές εταιρείες με γραφείο στην πολυκατοικία ήταν η Κλακ Φιλμ του σκηνοθέτη Απόστολου Τεγόπουλου (1936-2007) και του εικονολήπτη-διευθυντή φωτογραφίας Δημήτρη Καράμπελα, εταιρεία η οποία ειδικευόταν στις ταινίες για όλη την οικογένεια, με πρωταγωνιστή τον Νίκο Ξανθόπουλο (γ. 1934). Ο ηθοποιός γράφει στην αυτοβιογραφία του «Όσα θυμάμαι και όσα αγάπησα» (Αθήνα 2005) ότι ο ικανός Τεγόπουλος «από το τίποτα έστησε μια αυτοκρατορία, από ένα γραφειάκι 4×4 στον πρώτο όροφο του κτιρίου της Ακαδημίας 96, έφτασε να ‘χει είκοσι δύο γραφεία, όλο τον όγδοο όροφο». Η σημερινή Στοά Πανταζοπούλου, από το ομώνυμο κατάστημα παιχνιδιών στην είσοδό της, δεν πήρε έτσι τυχαία το όνομα Χόλυγουντ. Το μεγάλο μαρμάρινο μπαρ της, στον τελευταίο όροφο της πολυκατοικίας, θα αποτελούσε το στέκι πολλών ηθοποιών του εμπορικού κινηματογράφου.

Η είσοδος του Μεγάρου Εβδόμης Τέχνης 

Πηγή slpress.gr