Ίμια 1996-2016

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Φέτος συμπληρώνονται 22 χρόνια από την κρίση των Ιμίων με αναπάντητα ερωτήματα να εξακολουθούν να πλανώνται και νέες μορφές απειλών να προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες. Οι πολεμικοί στόλοι που αρμένιζαν το 1987 για να επιβάλουν την κυριαρχία τους στο Αιγαίο, μετά από 10 χρόνια, αντικαταστάθηκαν από την απειλή ευκίνητων καταδρομικών τμημάτων που προσπαθούσαν να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα και να αμφισβητήσουν την εθνική κυριαρχία (πάντα υπό την απειλητική προστασία των ισχυρών πολεμικών στόλων και αεροσκαφών). Σήμερα, δεκάδες βάρκες με πρόσφυγες και λαθρομετανάστες διασχίζουν τα ίδια νερά θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια αλλά και την εθνική ταυτότητα της Ελλάδος και όχι μόνο. Παράλληλα διαρκώς διαπιστώνουμε ότι παρά τις διακηρύξεις των διαφόρων οργανισμών και επικλήσεις του διεθνούς δικαίου, η αρχή της «αυτοβοήθειας» και ο παράγοντας της ισχύος εξακολουθούν να σηματοδοτούν τις διεθνείς σχέσεις και να καθορίζουν τις ισορροπίες.

Δυστυχώς ο σημερινός κόσμος δεν είναι περισσότερο ειρηνικός αλλά, μάλλον, πλέον ασταθής και απρόβλεπτος. Οι διαχωριστικές γραμμές πολέμου-ειρήνης, κρίσεως-έντασης, μαχίμων-αμάχων έχουν ξεθωριάσει και η τρομοκρατία μεταβαλλόμενη σε στρατηγικό όπλο απλώνει το πέπλο της παγκόσμια. Παράλληλα, στο επιζητούμενο ασφαλές αγκυροβόλιο της ενωμένης Ευρώπης, οι «μικρολογιστές» των Βρυξελλών αθροίζουν αριθμούς, στατιστικά στοιχεία, ψυχές και αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά προβλήματα. Όταν μάλιστα φτάνουν σε αδιέξοδο, καταφεύγουν για βοήθεια στην υπερατλαντική σύμμαχο και μοναδική στρατιωτική και πολιτική υπερδύναμη. Εδώ στην Ελλάδα, ετοιμαζόμαστε να δώσουμε την «μητέρα των μαχών» για τη διατήρηση ενός αποτυχημένου και ξοφλημένου ασφαλιστικού συστήματος αγνοώντας την εξαφάνιση των «ιθαγενών» ασφαλισμένων.

Σε αυτή τη ζοφερή καθημερινότητα, η εποχή του 1996 φαντάζει πολύ μακρινή. Ακόμη και η μνήμη των τριών ηρωικών νεκρών των Ιμίων ξεθωριάζει. Βυθισμένοι στην ανασφάλεια έχουμε λησμονήσει την κρίση, τα αίτια και τις συνέπειες της. Ούτε συζήτηση για τα συμπεράσματα της κρίσεως που είναι και σήμερα τόσο επίκαιρα. Στο συλλογικό υποσυνείδητο, η ευθύνη (όπως και για όλα τα μεταπολιτευτικά προβλήματα) αποδίδεται ορθά, αλλά αόριστα, στο πελατειακό πολιτικό σύστημα για την επιβίωση του οποίου όλοι (σχεδόν) ανεξαιρέτως αγωνιζόμαστε. Είκοσι χρόνια μετά την κρίση δεν υπήρξε μια εμπεριστατωμένη έρευνα για τον καταλογισμό των ευθυνών και κυρίως για τη συντονισμένη δρομολόγηση διορθωτικών ενεργειών. Δυστυχώς στην  πατρίδα μας τα γεγονότα της μεταπολεμικής περιόδου που αναφέρονται στις κρίσεις στο Αιγαίο και τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Κύπρο επιμελώς καλύπτονται από ένα πέπλο μυστικότητας εν ονόματι ενός κακώς εννοούμενου εθνικού συμφέροντος, περισσότερο όμως για να καλυφθούν συμφέροντα, αδυναμίες και ολέθρια σφάλματα των εμπλεκομένων (αποφεύγω να αναφέρω τη λέξη προδοσίες αλλά φοβάμαι ότι υφίστανται).  

Η απαράδεκτη αυτή κατάσταση κάποτε πρέπει να τελειώσει. Οι αστοχίες και αδυναμίες του πολιτικοστρατιωτικού μας συστήματος πρέπει να καθοριστούν επακριβώς, οι υπεύθυνοι να προσδιοριστούν ονομαστικά και κυρίως να ληφθούν τα απαραίτητα διορθωτικά μέτρα. Δυστυχώς οι διορθωτικές προσπάθειες που αναλήφθηκαν προς διάφορες κατευθύνσεις το 1996 γρήγορα ατόνησαν, σημαντικές πιστώσεις σπαταλήθηκαν ασυντόνιστα και ανεύθυνα, οι αναληφθείσες παρεμβατικές τομές υπήρξαν άτολμες, καιροσκόποι πλούτισαν και οι πολιτικοί με άστοχες ενέργειες και με αδυναμία αντίληψης της πραγματικότητας και των απειλών αποδυνάμωσαν τελικά την εθνική ισχύ.

Η κρίση των Ιμίων απέδειξε περίτρανα ότι το συνολικό ελληνικό αμυντικό σύστημα δεν ήταν έτοιμο να χειριστεί μια παρόμοιας μορφής κρίση. Οι πολιτικοί ταγοί αγνοούσαν τις διαδικασίες χειρισμού των κρίσεων αλλά και τις ενδεχόμενες συνέπειες των ενεργειών τους. Η αντίδραση της κυβερνήσεως αποδείχτηκε επιεικώς κατώτερη των περιστάσεων. Αντίστοιχα και η στρατιωτική ηγεσία αιφνιδιάστηκε, προσκολλημένη σε μια κλασσική συμβατική αντιπαράθεση αποδείχθηκε απροετοίμαστη να παρουσιάσει μια επικαιροποιημένη και πλήρη στρατιωτική στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσεως στον ελάχιστο χρόνο που της διατέθηκε.

Ο εφησυχασμός της περιόδου που προηγήθηκε και η μείωση των αμυντικών δαπανών κατέστησαν φανερή την τουρκική υπεροπλία σε συγκεκριμένα κρίσιμα οπλικά συστήματα αλλά και ορισμένες δυσλειτουργίες στο εθνικό αμυντικό σύστημα. Καίτοι η κινητοποίηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων υπήρξε άμεση, το τίμημα της απαραίτητης αντίδρασης κρίθηκε από την πολιτική ηγεσία δυσανάλογο της τουρκικής παραβίασης και προκρίθηκε η επιλογή του συμβιβασμού. Η ιστορία θα κρίνει εάν εκείνη η απόφαση ήταν επιτυχής. Η κυβέρνηση όμως θα κατακρίνεται διότι με αδέξιους χειρισμούς προκάλεσε την κλιμάκωση της κρίσης χωρίς να διαθέτει ξεκάθαρους στόχους, σχέδιο απεμπλοκής και παραχώρησε τελικά την πρωτοβουλία στον αντίπαλο. Ακόμη εντονότερα όμως θα επικρίνεται για τους επιβλαβείς διπλωματικούς χειρισμούς που ακολούθησαν τους επόμενους μήνες.

Σήμερα, με την ισορροπία ισχύος να διαμορφώνεται σε βάρος μας εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στις προθέσεις της γείτονος  και στο θεό για να αποφύγουμε μια παραπλήσια κρίση. Μάλιστα έχουμε εγκλωβιστεί στην επικίνδυνη λογική μιας περιορισμένης αεροναυτικής σύγκρουσης με τον κίνδυνο να υποστούμε άλλον ένα στρατηγικό αιφνιδιασμό. Έχει αποδειχθεί περίτρανα ότι μια περιορισμένη σύγκρουση εύκολα μπορεί να κλιμακωθεί και να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις ειδικά σε έναν περιορισμένο και κεκορεσμένο με δυνάμεις χώρο, όπως το Αιγαίο. Εξίσου όμως ανησυχητικές είναι και οι επικαλούμενες «υβριδικές» μορφές συγκρούσεων  που απειλητικά πληθαίνουν και οδηγούν στην εμφάνιση νέων «οντοτήτων» στην ευρύτερη περιοχή μας. Επίσης είναι καιρός να σταματήσουμε να βαυκαλιζόμαστε με την πεποίθηση ότι με συνεχώς μειούμενες δαπάνες θα δημιουργήσουμε έναν πιο αξιόπιστο αποτρεπτικό μηχανισμό. Η μείωση των δαπανών σίγουρα είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσεως και της σπατάλης αλλά υπάρχουν και ορισμένα όρια πέραν από τα οποία τίθεται σε κίνδυνο η αμυντική ισχύς.

Η πλέον όμως ανησυχητική παρατήρηση αφορά τον εγκλωβισμό μας σε μια πολιτική, οικονομική και αξιακή κρίση που μας εμποδίζει να χαράξουμε το βηματισμό μας και να αναγνωρίσουμε τις απειλές που μας περιβάλλουν και να καταρτίσουμε μια ενιαία στρατηγική αντιμετώπισης τους σε όλα τα επίπεδα. Η κρίση αυτή δεν εμφανίστηκε χθες, ούτε το 2009, προϋπήρχε και κατέκλυζε όλους τους χώρους της ελληνικής κοινωνίας με τη σιωπηρή αποδοχή μας. Απλά τα ολέθρια αποτελέσματα της δεν γίνονταν εύκολα αντιληπτά γιατί σε κάθε χώρο υπάρχουν (ακόμα) ανιδιοτελείς ήρωες που θυσιάζονται για να καλύψουν τις συνολικές μας ανεπάρκειες. Το σημερινό κείμενο αφιερώνεται σε τρεις από αυτούς τους ήρωες: τον υποπλοίαρχο Χριστόδουλο Καραθανάση, τον υποπλοίαρχο Παναγιώτη Βλαχάκο και τον αρχικελευστή Έκτορα Γιαλοψό που έχασαν τη ζωή τους στην εκτέλεση του καθήκοντος στα παγωμένα νερά του Αιγαίου Πελάγους το ξημέρωμα της 31^ης Ιανουαρίου 1996. Αθάνατοι.

* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ