Με τζίρο 3,7 τρισ. δολάρια, η ψυχαγωγία, σε όλες στις εκδοχές της, εξελίσσεται σε κορυφαία παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα, με σημαντικές όμως κοινωνικές επιπτώσεις και πολιτικούς κινδύνους.
Γράφει ο Αθ. Παπανδρόπουλος.
Η εποχή που ζούμε είναι, από πολλές πλευρές, συγκλονιστική. Γι’ αυτό και οι ιστορικοί θα την καταγράψουν ως εξόχως ανατρεπτική, ιδιαίτερα δε στον τομέα της ανθρώπινης επικοινωνίας, όπου όλα αλλάζουν με ταχύτητες που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πριν λίγα χρόνια. Οι επαναστάσεις του φαξ, του Διαδικτύου και των multimedia έχουν ήδη δημιουργήσει ένα νέο σκηνικό, στο οποίο κυριαρχούν η πληθώρα των στιγμιαία μεταδιδόμενων πληροφοριών και ο αστείρευτος πολλαπλασιασμός των γνώσεων.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, στο σκηνικό αυτό έρχεται με ιδιαίτερη ένταση να προστεθεί και ένα νέο φαινόμενο, απότοκο των τεχνολογικών και επικοινωνιακών εξελίξεων: η ψυχαγωγία -η διάδοσή της, η κοινωνική της εμβέλεια και η κολοσσιαία οικονομική της σημασία.
Είτε αυτό αρέσει είτε όχι, η ψυχαγωγία και η αναγωγή της σε βιομηχανική δραστηριότητα (entertainment industry) αποτελούν σήμα κατατεθέν της νέας οικονομίας, η οποία αναδύεται στις αναπτυγμένες χώρες και, σε μεγάλο βαθμό, οδεύουν προς την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη των οικονομικών δραστηριοτήτων και της σημασίας τους.
Με άλλα λόγια, ό,τι υπήρξαν οι βιομηχανίες του αυτοκινήτου και ο ηλεκτρισμός στις αρχές του 20ού αιώνα, είναι σήμερα η ψυχαγωγία και οι ποικίλες εκδοχές της. Στο πλαίσιο αυτό, οι περισσότερες πτυχές της ζωής μας κυριαρχούνται από το θέαμα και αναρίθμητοι πλέον θεατές συνθέτουν το ευρύ κοινό.
Πολιτικοί, καλλιτέχνες, αθλητές, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και άλλοι τινες ζουν από και για το θέαμα, το οποίο διαθέτει πλέον και ποικίλες εκφράσεις. Εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, cd, dvd, βίντεο, Διαδίκτυο, τηλεόραση, κινηματογράφος, κινητή τηλεφωνία, βιντεοκάμερα κλπ. έχουν ανατρέψει το παρελθόν καθεστώς στη μεταφορά και διάδοση του θεάματος, με αποτέλεσμα η σημερινή κατάσταση να έχει πληθωρικό -συνεπώς και έντονα ανταγωνιστικό- χαρακτήρα.
Η ταξική ψυχαγωγία και η πλήρης θεαματοποίησή της είναι δύο φαινόμενα που απαιτούν επιχειρήσεις ευρέος φάσματος. Παράλληλα, ζητούν και κολοσσιαίες επενδύσεις, η απόδοση των οποίων εξαρτάται από νέους παράγοντες και συντελεστές κερδοφορίας. Διότι, σε μία εποχή πληθωρισμού μέσων και πληροφοριών αλλά και ριζικής τμηματοποίησης των αποδεκτών μηνυμάτων, θεαμάτων και περιεχομένου, είναι τεράστιες και οι επενδύσεις που πρέπει να γίνουν για την προσέλκυση της προσοχής του κοινού.
Όπως πολύ σωστά τονίζει στο άρθρο του με τίτλο «Η μάχη για την προσοχή σας» (The battle for your attention) ο συγγραφέας Μάικλ Βολφ -ο οποίος το 1999 έγραψε το βιβλίο The Entertainment Economy (εκδόσεις Random House)-, όσο θα προχωρά ο 21ος αιώνας όλο και περισσότερο οι πολυεταιρείες επικοινωνίας, θεάματος, ψυχαγωγίας και εκδόσεων θα χρειαστεί να πραγματοποιούν μεγάλες επενδύσεις για την προσέλκυση της προσοχής των καταναλωτών τους. Έτσι, στον τομέα της ψυχαγωγίας θα πληθαίνουν οι εξαγορές, οι συγχωνεύσεις και οι στρατηγικές συμμαχίες των μεγάλων κυρίως επιχειρήσεων, οι οποίες θα ανταγωνίζονται σκληρά η μία με την άλλη.
Οδεύουμε, λοιπόν, προς μία περίοδο μεγα-επιχειρήσεων, οι οποίες θα δραστηριοποιούνται και σε όλες τις πλατφόρμες της ψυχαγωγίας. Περιττόν, επίσης, να τονιστεί ότι στον τομέα αυτόν θα μπαίνουν όλο και πιο δυνατά και οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, οι οποίες θα ακολουθούν τον δρόμο που άνοιξε η Microsoft του Μπιλ Γκέιτς και σήμερα συνεχίζουν οι σκαπανείς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Όλες αυτές οι εξελίξεις ήδη προκάλεσαν, και συνεχίζουν να προκαλούν με επιταχυνόμενο ρυθμό, σοβαρές επαναθεωρήσεις, ανακατατάξεις και αναδιαρθρώσεις και στους χώρους του μάρκετινγκ και της διαφήμισης. Χώροι που ήδη «βρέχονται» από έναν ωκεανό επώνυμων και ανώνυμων προϊόντων, τα οποία επίσης έχουν άμεση ανάγκη της προσοχής του καταναλωτή. Τα ερωτήματα είναι πώς και με ποιο κόστος.
Όπως επισημαίνει ο Μάικλ Βολφ, οι απαντήσεις των διαφημιστικών εταιρειών στο ερώτημα αυτό δυστυχώς δεν είναι πάντα εύστοχες και δείχνουν απελπιστική έλλειψη μελέτης και φαντασίας. Σπαταλώνται έτσι τεράστια διαφημιστικά κονδύλια για το τίποτε ή για πενιχρά αποτελέσματα. «Οι άνθρωποι της επικοινωνίας θα πρέπει να καταλάβουν ότι μπήκαμε για καλά στην εποχή όπου το μήνυμα είναι πλέον ανεξάρτητο από το μέσον», τονίζει.
Διότι η ψηφιακή τεχνολογία αποσυνδέει τα ψυχαγωγικά προϊόντα από ένα οποιοδήποτε εξειδικευμένο μέσον και τα κάνει ικανά να μεταφέρονται ταυτοχρόνως από ποικίλες πλατφόρμες διάδοσής τους. Αυτό συμβαίνει δε σε έναν κόσμο όπου το οιοδήποτε περιεχόμενο, ψυχαγωγικό και μη, μπορεί να κινείται με την ταχύτητα του φωτός. Πράγματι, η εποχή μας είναι ανατρεπτική από κάθε άποψη και γι’ αυτό στις σημερινές της φάσεις κυριαρχεί η ρευστότητα ως προς τους όρους που διαμορφώνονται. Όροι που θα έπρεπε ασφαλώς να απασχολούν και όλους τους ανθρώπους της επικοινωνίας, της διαχείρισης πληροφοριών και τις διοχέτευσής τους στα κοινά που τις ζητούν. Τα κοινά αυτά αντιπροσωπεύουν σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, τζίρο 3,7 τρισ. δολαρίων καθώς και κάποια εκατομμύρια εργαζομένων.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στους κόλπους της βιομηχανικής ψυχαγωγίας, κορυφαίο ρόλο παίζουν αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, το τένις, η ποδηλασία και το μπάσκετ. Με πρώτο τον βασιλιά των σπορ, το ποδόσφαιρο –το οποίο παρακολουθείται από ένα και πλέον δισεκατομμύριο τηλεθεατές παγκοσμίως-, ο αθλητισμός γενικότερα συγκεντρώνει μεγάλα νούμερα τηλεθέασης και αντλεί σημαντικά διαφημιστικά κονδύλια. Τεράστιος είναι και ο ρόλος των πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Αξίζει να επισημάνουμε ότι μόνο στο YouTube, ο αριθμός αυτών που παρακολουθούν συναυλίες και άλλα θεάματα ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο ψυχές και συνεχίζει να αυξάνεται. Επίσης, κάπου 900 εκατομμύρια άτομα είναι δικτυωμένα στο Facebook και αλλού, γεγονός που μετατρέπει τον πλανήτη σε γειτονιά θεάματος.
Ωστόσο, η μετατροπή μίας κοινωνίας σε θέαμα εμπεριέχει και πολύ σοβαρούς κινδύνους ως προς την κριτική ικανότητα των πολιτών, τον τρόπο σκέψης τους, τις πολιτικές τους επιλογές και τις κοινωνικές τους συμπεριφορές. Ιδιαιτέρως για την πολιτική και τη δημοσιογραφία, η θεαματοποίησή τους ουσιαστικά αναιρεί την οντότητά τους και άρα την ύπαρξή τους. Ας θυμηθούμε ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, με πρώτο τον ναζισμό, στηρίχθηκαν στο θέαμα και στις επιπτώσεις που έχει στην ψυχολογία του όχλου.
Υπό αυτή την έννοια, μπορεί οι κοινωνίες του θεάματος να έχουν σήμερα βαρύνουσα οικονομική επιρροή, όμως ως έναν βαθμό αποτελούν και εχθρό της δημοκρατίας. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από παρελάσεις-θέαμα ξεκίνησαν τα πιο απεχθή ολοκληρωτικά καθεστώτα και στη στρατηγική του θεάματος στηρίζονται οι σύγχρονοι δημαγωγοί-λαϊκιστές.
euro2day
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου