Προσφυγικό: Πώς φτάσαμε ως εδώ; Λάθη, παραλείψεις και χαμένες ευκαιρίες

(Φωτ.: Η προβλήτα Ε2 του λιμανιού του Πειραιά, αφού έχει αδειάσει από πρόσφυγες και μετανάστες την Τρίτη 19 Απριλίου 2016.)

Του Χρήστου Α. Μπαξεβάνη*

Η εφαρμογή της Συμφωνίας της 18ης Μαρτίου, που ξεκίνησε στις 4 Απριλίου, ανέδειξε την εμφανή αναντιστοιχία φιλόδοξων στόχων και σκληρής πραγματικότητας, μετριάζοντας, αν όχι διαψεύδοντας, την αρχική αισιοδοξία και τα διθυραμβικά σχόλια κυβερνητικών στελεχών. Καθώς σε προηγούμενο άρθρο μας στη φιλόξενη στήλη του liberal.gr ασχοληθήκαμε εκτενώς με τα επίμαχα σημεία της ευρωτουρκικής συμφωνίας (προσδοκίες, αυταπάτες και κίνδυνοι από τη συμφωνία Ε.Ε./Τουρκίας, 04.04.16), σήμερα θα επικεντρωθούμε στους ελληνικούς χειρισμούς, εντοπίζοντας τα σημαντικότερα λάθη και παραλείψεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Φύλαξη συνόρων και ανάσχεση ροών

Η ελληνική κυβέρνηση εξάντλησε την πολιτική της σε επικοινωνιακά τρικ και σε μια ανέξοδη ρητορεία περί «ανθρωπισμού», περνώντας πολύ γρήγορα τα λάθος μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις. Αντί μιας στρατηγικής ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών, υιοθετήθηκε μια πολιτική ανοικτών συνόρων, όπου πρόσφυγες και μετανάστες αρχικά «λιάζονται» και στη συνέχεια «εξαφανίζονται», σύμφωνα με την τότε αναπληρώτρια υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου (φωτ.).

Έτσι φτάσαμε, όταν στη Βουλγαρία οι ροές για το 2015 σημείωναν αύξηση μόλις 20% εν συγκρίσει προς το 2014, στην Ελλάδα να έχουμε ξεπεράσει το 1.000%. Την ίδια στιγμή και ενώ μειωνόταν ο όγκος του περάσματος προς Ιταλία, το δικό μας αυξανόταν ραγδαία. Αρκεί κανείς να αναφέρει ότι, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2014 η κατανομή των ροών μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας ήταν 68% και 32%, αντίστοιχα, ενώ το 2015 μόλις το 7% προσφύγων και μεταναστών επέλεγαν την Ιταλία και 93% την Ελλάδα.

Διαχωρισμός και καταγραφή εισερχομένων

Αντί μιας στρατηγικής υποδοχής και διαχωρισμού των ροών, υποστηρίχθηκε η επιπόλαιη και εν πολλοίς ιδεοληπτική άποψη ότι όλοι οι εισερχόμενοι ήταν πρόσφυγες, παραγνωρίζοντας η ελληνική κυβέρνηση ότι μεταξύ των Σύρων προσφύγων συνέρρεαν και χιλιάδες παράτυποι (οικονομικοί) μετανάστες. Ακολούθως, η αδυναμία/απροθυμία της ελληνικής πλευράς να καταγράψει τους εισερχομένους (σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, το κρίσιμο διάστημα Σεπτεμβρίου - Νοεμβρίου 2015, η καταγραφή των εισερχομένων στην Ελλάδα ήταν μόλις στο 8%) οδήγησε από το φθινόπωρο του 2015 μια σειρά κρατών να επαναφέρουν προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα. Το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου οδήγησε στο σφράγισμα των βορείων συνόρων της Ελλάδος, εγκλωβίζοντας πάνω από 53.000 πρόσφυγες και μετανάστες στην ενδοχώρα.

Υποδοχή και φιλοξενία

Η κλιμάκωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα οδήγησε τη χώρα σε ένα διαχειριστικό αδιέξοδο το οποίο ανέδειξε τις ανεπαρκείς υποδομές και την οργανωτική ολιγωρία της διοίκησης. Αντί να επεκτείνει τα Κέντρα Κράτησης και τα ΚΕΠΥ (Κέντρα Πρότυπης Υποδοχής/hotspots), η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να καταργήσει κάθε υποδομή διαχείρισης προσφύγων και μεταναστών.

(Φωτ.: Μετανάστες... λιάζονται... όχι σε στο κέντρο της Αθήνας, αλλά στον καταυλισμό της Ειδομένης.)

Η εξαθλίωση της Ειδομένης, το χάος του Πειραιά, το Ελληνικό (η «Ειδομένη» της Αττικής), οι συγκρούσεις στη Χίο και αλλού, η άρνηση των προσφύγων/μεταναστών να μεταβούν σε οργανωμένους καταυλισμούς, οι καταλήψεις και οι αποκλεισμοί δρόμων και λιμανιών, όλα αυτά παραπέμπουν σε ασύντακτη πολιτεία χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό. Η πλήρης απουσία του κράτους δημιούργησε πρόσφορο έδαφος ώστε να παρεισφρήσουν οι γνωστοί άγνωστοι «αλληλέγγυοι». Στην περιοχή της Ειδομένης λαμβάνει χώρα όλο αυτό το διάστημα ένα πείραμα κοινωνικής μηχανικής, ήτοι η αμφισβήτηση της έννοιας του «συνόρου» και της κρατικής κυριαρχίας σε συνδυασμό με τη μετατροπή (ύστερα από καθοδήγηση) των κατατρεγμένων και εξαθλιωμένων προσφύγων και μεταναστών σε εργαλείο κοινωνικής ανατροπής και σπινθήρα επανάστασης. Τελικός στόχος η ενότητα των αδικημένων από το καπιταλιστικό σύστημα και τον ιμπεριαλισμό, οι οποίοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν παρά μόνο τις αλυσίδες τους.

(Φωτ.: 10/04/2016. Συγκρούσεις ΜΑΤ και προσφύγων στην Ειδομένη. Οι μετανάστες ενίοτε μετατρέπονται σε εργαλείο κοινωνικής ανατροπής και σπινθήρα επανάστασης.)

Το αποτέλεσμα, ωστόσο, είναι να παραμένουν χιλιάδες απελπισμένοι άνθρωποι σε χώρους δίχως τις στοιχειώδεις συνθήκες στέγασης, σίτισης, υγιεινής και ασφάλειας, να εντείνονται τα αισθήματα δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας των τοπικών κοινωνιών και, τελικώς, να ενισχύονται ξενοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις που συχνά, υπό την καθοδήγηση ακραίων στοιχείων, καταλήγουν σε βίαιες αντιδράσεις.

Νατοϊκή παρουσία στο Αιγαίο

Από την πρώτη στιγμή είχε επισημανθεί στην κυβέρνηση ότι η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης συνδέεται για την Ελλάδα με το Κυπριακό, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, καθώς και με τις σχέσεις Ε.Ε. - πΓΔΜ, άρα και με τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας - πΓΔΜ, εφόσον η χώρα αυτή αποτελούσε, έστω μέχρι πρότινος, τμήμα της χερσαίας διαδρομής προσφύγων. Η Ελλάδα βρέθηκε τελικώς με κλειστά τα βόρεια και επιτηρούμενα τα ανατολικά θαλάσσια σύνορά της. Η απόφαση της 14ης Φεβρουαρίου σε επίπεδο υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες για την επιχειρησιακή συνδρομή της Ευρωατλανικής Συμφωνίας εξακολουθεί να συναντά έντονες αμφισβητήσεις τόσο για την σκοπιμότητα όσο και για την αποτελεσματικότητά της. 

Η πραγματικότητα είναι ότι η νατοϊκή επιχείρηση εδώ και τρεις μήνες ελάχιστα συνέβαλε μέχρι στιγμής στην ανακοπή των ροών. Αντίθετα, άδραξε την ευκαιρία η Τουρκία προκειμένου να αναδείξει ακόμα πιο έντονα τις διεκδικήσεις αναφορικά με το καθεστώς των νήσων του Αιγαίου, τον Εθνικό Εναέριο Χώρο, το FIR Αθηνών, την «αποστρατικοποίηση των νησιών», καθώς και την οριοθέτηση της ευθύνης των περιοχών Έρευνας και Διάσωσης που βρίσκονται σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί η πρωτοφανής κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, οι διαρκείς παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου και οι επανειλημμένες υπερπτήσεις. 

Όλα αυτά επηρεάζουν κατ’ επέκταση και την εφαρμογή της πρόσφατης συμφωνίας για το προσφυγικό. Για αυτόν τον λόγο άλλωστε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Barack Obama, παρενέβη πρόσφατα, σε μια προσπάθεια να αρθούν τα προσκόμματα που θέτει η Τουρκία, προκειμένου η τελευταία να δεχθεί όχι μόνο την επέκταση της επιχείρησης νοτίως της Ικαρίας, αλλά και την άρση των περιορισμών σε ό,τι αφορά την κίνηση εναέριων μέσω παρακολούθησης των διακινητών που δρουν στο Αιγαίο.

Επανέρχεται ο κίνδυνος εξόδου από τη Σένγκεν;

Διορία δύο εβδομάδων (ξανα)έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα για να βελτιώσει την προστασία των συνόρων της. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή προειδοποιεί ότι η Ελλάδα πρέπει να βελτιώσει μια σειρά δράσεων, ενώ η παράλειψή τους δημιουργεί «ιδιαίτερη ανησυχία», καθώς απειλείται η Ευρώπη με περαιτέρω εσωτερικούς ελέγχους ανάμεσα στα κράτη-μέλη και με συνέχιση των ελέγχων που υπάρχουν μέχρι στιγμής. 

Ο χάρτης πορείας «Αποκατάσταση του χώρου Σένγκεν» της 4ης Μαρτίου 2016 που εγκρίθηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στις 7 Μαρτίου 2016 ορίζει ρητά ότι αν οι μεταναστευτικές πιέσεις και τα διαπιστωθέντα προβλήματα στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων συνεχιστούν και πέραν της 12ης Μαΐου, η Επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει πρόταση στο Συμβούλιο, σύμφωνα με το άρθρο 26 παράγραφος 2 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, για να καταστεί δυνατή η παράταση των ελέγχων σε ορισμένα σύνορα για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Η Επιτροπή πάντως δηλώνει έτοιμη να κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση, εάν είναι αναγκαίο, κρίνοντας ότι έτσι διασφαλίζει τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν στο σύνολό του.

Η επόμενη ημέρα βρίσκει την ελληνική πολιτεία να καλείται να φέρει εις πέρας ένα πρωτόγνωρο διοικητικό, νομοθετικό και επιχειρησιακό εγχείρημα, που όμοιο του δεν έχει αναληφθεί μέχρι σήμερα. Ως ιδιαιτέρως ανησυχητικό στοιχείο θεωρείται η ραγδαία αύξηση των αιτημάτων για χορήγηση ασύλου στην Ελλάδα. Σε προηγούμενο άρθρο μας είχε επισημανθεί ότι η πρόβλεψη να λαμβάνει η Τουρκία πίσω όλους τους παράνομα εισελθόντες στην Ελλάδα μπορεί να ακούγεται εντυπωσιακό, όμως στην πράξη δεν θα είναι, διότι στην Τουρκία θα πηγαίνουν πίσω μόνο όσοι δεν ζητήσουν άσυλο. 

Αντίθετα, για αυτούς που θα ζητήσουν θα πρέπει να γίνει ατομική εξέταση και σε περίπτωση απόρριψης διατηρούν το δικαίωμα προσφυγής, με ό,τι αυτό σημαίνει σε χρονική διάρκεια αλλά και την υποχρέωση του κράτους για εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης. 

Αρκεί κανείς να αναφέρει ότι μόνο το Σαββατοκύριακο, πριν την έναρξη των επιστροφών στην Τουρκία, στη Μυτιλήνη υποβλήθηκαν περίπου 3.000 αιτήσεις ασύλου. Ακολούθως, σημαντικό εμπόδιο στη διεκπεραίωση των αιτημάτων είναι το περιορισμένο προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου, ιδίως στα νησιά-πύλες εισόδου, καθώς και ότι η Αρχή Προσφυγών, το όργανο που εξετάζει σε δεύτερο βαθμό τα αιτήματα διεθνούς προστασίας, αναμένει από τον περασμένο Σεπτέμβριο την επαναλειτουργία της. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η κυβέρνηση πλέει σε αχαρτογράφητα νερά γεμάτα ξέρες και χωρίς πυξίδα. Μαζί της όμως κινδυνεύει να βυθιστεί και η χώρα, ως άλλος Τιτανικός. Ας ελπίσουμε ότι έστω και τώρα θα αποφύγει την πρόσκρουση στο Παγόβουνο του Προσφυγικού, αν δεν έχει ήδη συμβεί…

(Φωτ.: Η κυβέρνηση πλέει σε αχαρτογράφητα νερά γεμάτα ξέρες και χωρίς πυξίδα.)

* Ο κ. Χρήστος Α. Μπαξεβάνης είναι Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου.

Πηγή liberal