Η συνθηκολόγηση του πνευματικού κόσμου των Αθηνών (Βάρναλης, Μελάς, Παλαιολόγος) κατά την Κατοχή σύμφωνα με το ημερολόγιο του Γεωργίου Θεοτοκά

Θέματα Ελληνικής Ιστορίας

Κώστας Βάρναλης

Σε μια εποχή παντοειδών στερήσεων και περιορισμών, ο γνωστός λογοτέχνης Κώστας Βάρναλης ήταν πολύ προσεκτικός και παρά την καθημερινή δημοσίευση επωνύμων κειμένων του (ως δημοσιογράφος της "Πρωίας") απέφυγε δημοσιεύματα που θα τον εξέθεταν. Ωστόσο τα τεκμήρια δεν τον άφησαν άθικτο.Μπορεί στα βιογραφικά του να μην αναφέρονται λεπτομέρειες για την πολιτεία του επί Κατοχής, θα ήταν όμως ατόπημα να αποκρυβεί πως είχε εισόδημα και από το κατοχικό "Εθνικό Θέατρο", ως μέλος της κατοχικής επιτροπής του. Σε μια εποχή που ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης πωλούσε το νεοκλασσικό πατρικό του για επτά χρυσές λίρες και πολλοί άλλοι επώνυμοι διανιοούμενοι στην κυριολεξία λιμοκτονούσαν, ο Βάρναλης σύχναζε στην Βουλγαρική πρεσβεία. Σύμφωνα με τον Θεοτοκά: "Ο Κώστας Βάρναλης, τέως επίσημος ποιητής του Ελληνικού κομμουνισμού, επιδεικνύεται σε επίσημα τραπέζια στην Βουλγαρική πρεσβεία την στιγμή που η Βουλγαρική κυβέρνηση διακυρύττει ότι είναι εμπόλεμη στο πλευρό του Άξονα εναντίον της ΕΣΣΔ και που, ως εκ του περισού, οι Βούλγαροι σφάζουν 30.000 ρωμηούς στη Μακεδονία"*

Και συνεχίζει ο Θεοτόκης στην ίδια εγγραφή:" Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος της Ακαδημίας Αθηνών, δέχτηκε να συνεργαστεί στην ελληνόφωνη προπαγανδιστική ιταλική εφημερίδα "Κουαδρίβιο" που τυπώνεται στην Ρώμη και αποτείνεται στο Ελληνικό κοινό. Άλλοι γνωστοί λόγιοι που συνεργάστηκαν είναι ο Κ. Καιροφύλλας, ο Κλέων Παράσχος, ο Φώτης Κόντογλου, ο Γάτόπουλος, ο Ποριώτης...."

Σπύρος Μελάς

Αλλά αναμφίβολα η κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία που συντάχθηκε με τον Άξονα ήταν ο Ακαδημαικός Σπύρος Μελάς. Όταν ο στρατηγός Τσολάκογλου όρκισε την κυβέρνηση του ο Μελάς βρέθηκε ανάμεσα σε όσους παρουσιάστηκαν στο πρωθυπουργικό γραφείο να τον συγχαρούν. Και όχι μόνο αυτό. Στις 30 Απριλίου 1941 με χρονογράφημα του στην Καθημερινή ( "ο Στρατηγός") εκθείαζε τον Τσολάκογλου και καλούσε όλους τους Έλληνες να προσανατολίσουν τους ρυθμούς της ζωής τους σύμφωνα με της αρχές της πανευρωπαικής οργανώσεως της οποίας η Ελλάδα είναι αναπόσπαστο κομμάτι.

Σε άλλο του χρονογράφημα στην Καθημερινή της 7ης Μαίου, ο Μελάς καλούσε ξεκάθαρα τους Έλληνες σε ενεργητική συνεργασία με τις Γερμανικές Αρχές ως μοναδικό τρόπο για να περισωθεί ότι μπορούσε ακόμη να περισωθεί. Σύμφωνα πάντοτε με τον Θεοτοκά τα άρθρα αυτά δεν του προσπόρισαν κανένα προσωπικό οικονομικό όφελος κατά την διάρκεια της Κατοχής. Αντιθέτως ο Μελάς κατάφερε να επιζήσει σχεδόν οριακά από τις μικρές εισπράξεις κάποιων θεατρικών έργων που είχε γράψει. Μεταπολεμικά ο Μελάς αντιμετώπισε πολλές ατιμώσεις για την δοσιλογική του συμπεριφορά, με κορυφαία την διαγραφή του από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών που έγινε με πρωτοβουλία των λογοτεχνών της Άκρας Αριστεράς. Ο Θεοτοκάς προσπάθησε να τον υπερασπιστεί αλλά μάταια. Ο ίδιος δικαιολόγησε την στάση του δηλώνοντας ότι φοβήθηκε για την ζωή του και χαρακτήρισε τις ενέργειες τους ως ξέσπασμα δειλίας και επιπολαιότητας.

Παύλος Παλαιολόγος

Άλλος σημαντικός άνθρωπος των γραμμάτων που αρχικώς συνεργάστηκε με τον κατακτητή τον πρώτο καιρό της κατοχής ήταν ο γνωστός χρονογράφος και συγγραφέας Παύλος Παλαιολόγος. Στο παρακάτω άρθρο του προσπαθεί να  καθυσυχάσει την Ελληνική κοινή γνώμη και να την στρέψει προς την συνεργασία με τον κατακτητή.

 

«Αι περιστάσεις τας οποίας διέρχεται σήμερον η Ελλάς, εις την δύσκολον αυτήν καμπήν της Ευρωπαϊκής ιστορίας, είναι εξαιρετικαί. Όλαι αι εκδηλώσεις της ζωής μας έχουν καταφανή τα δείγματα μιας πρωτοφανούς κρίσεως. Η οικονομική δε κρίσις θα ήτο ίσως ολιγώτερον αισθητή, αν δεν υπήρχεν εις την Ελληνικήν ζωήν, τόσον έκδηλος, η ηθική και λογική κρίσις εκ της οποίας πάσχομεν ως κοινωνικόν σύνολον. Το χρήμα δεν θα υφίστατο τότε τον σημερινόν εκμηδενισμόν. ο πλούτος θα έρριπτε και ένα βλέμμα φιλανθρωπίας και κοινωνικής αλληλεγγύης εις τα πλήθη των πειναλέων, αι λαϊκαί τάξεις θα ανεκουφίζοντο με τας γενναίας χειρονομίας των ευπόρων. Αλλά δεν πρόκειται περί αυτού…

» Είπομεν: Υποφέρομεν και από κρίσιν «λογικού». Ό,τι αγωνιζόμεθα από της επομένης της Μικρασιατικής καταστροφής να οικοδομήσωμεν εις την Ελλάδα, λειώνει τώρα ως ο πάγος. Τα θεμέλια του κράτους τρίζουν. Τα παν εις την χώραν αυτήν που άλλοτε ήστραψε το φως ενός λαμπρού πολιτισμού, καταρρέει, κυλίεται, πέφτει…Και ενώ ο οίκος μας σείεται από τας βάσεις του και γύρω μας καπνίζουν ακόμη τα συντρίμμια του πολέμου, ημείς -ω τη αναισθησία μας!- ομφαλοσκοπούμεν επί των«πολεμικών νέων» και, κλείοντες τους οφθαλμούς προ της αδυσωπήτου πραγματικότητος, προβαίνομεν εις εκδηλώσεις αι οποίαι μας φέρουν εγγύτερον προς την ολοκληρωτικήν καταστροφήν.

 » Δεν είναι καιρός δια μεμψιμοιρίας ούτε αι στιγμαί επιτρέπουν παρανοήσεις. Η θέσις μας είναι σαφής: Η Ελλάς του κ. Μέχρις Εσχάτων ετάφη μετά μια συντριπτικήν ήτταν. Εις την θέσιν της εγεννήθη η Ελλάς του «ζωτικού χώρου της Ιταλίας». Η πρώτη όζει πτωμαΐνης. Η δευτέρα έχει την δρόσον μιας νέας ζωής. Ας την αγκαλιάσωμεν σφιχτά. Ίσως με την νέαν τάξιν πραγμάτων ατενίσωμεν καλύτερας ημέρας. Ίσως εξέλθομεν εκ της δεινής θέσεως εις την οποίαν ευρεθήκαμεν την επομένην της στρατιωτικής καταρρεύσεως. Ίσως μας δοθούν τα μέσα να ζήσωμεν…

» Το επιβάλλει το εθνικόν συμφέρον μας. Η γενέα αυτή δεν πρέπει να αφανισθή από την πείναν. Τα νειάτα να μη μαρανθούν από τον λίβαν της δυστυχίας. Έχομεν ιστορίαν και πεπρωμένα. Συνεχίζομεν την υπερτρισχιλιετή παράδοσιν μιας ζωτικής φυλής. Είμεθα ράτσα φτιαγμένη από γνήσιον Αριανόν μέταλλον. Διατί, λοιπόν, να διακυβεύωμεν το παν, αυτήν ταύτην την ύπαρξιν μας, εις ανοήτους εκδηλώσεις κατ΄εκείνων οι οποίοι είναι σε θέσιν σήμερον να μας δώσουν χείρα βοηθείας; Και κατά τι είναι περισότερον Έλληνες εκείνοι οι οποίοι κοιμώνται αποκλειστικώς με το φευγαλέον όνειρον της Αγγλικής κατισχύσεως, από ημάς που αξιούμεν προσγείωσιν εις την σημερινήν πραγματικότητα όλων των Ελλήνων, χάριν της κοινής σωτηρίας;
 

» Μια ειλικρινής συνεργασία με τους χθεσινούς αντιπάλους μας, με τας δυνάμεις του άξονος, θα μας έσωζεν ίσως από το χάος. Τα αναιμικά από την πείναν παιδάκια, θα εύρισκον μίαν φέταν ψωμιού. οι τρικλίζοντες νήστεις γέροντες θα ημπορούσαν να τρώγουν άπαξ τουλάχιστον της ημέρας. αι θηλάζουσαι μητέρες δεν θα εξηντλούντο και η γενεά μας θα ίστατο ορθία εν μέσω της Ευρωπαϊκής καταιγίδος. Διατί να την αρνηθώμεν την συνεργασίαν αυτήν; Το επαναλαμβάνομεν: Οφείλομεν να προσγειωθώμεν. Άλλως ας πάρωμεν σφουγγάρι και ας σβύσωμεν εκ του Ευρωπαϊκού χάρτου και την Ελλάδα και την ιστορίαν και τα ιδανικά μας…»

Πηγή

Γιάννης Παπαθεοδώρου, Τα Κατοχικά Σπύρου Μελά- Παύλου Παλαιολόγου, Κώστα Βάρναλη, περιοδικό "Τότε"

Γιώργος Θεοτοκάς, "τετράδια ημερολογίου"

Αποσπάσματα έργων Γιώργου Θεοτοκά

*Για την στάση του Βάρναλη επί κατοχής έχει γραφτεί σε βιογραφίες του ότι ήταν μέλος του ΕΑΜ, ενώ έγραψε και το βιβλίο "φέιγ-βολάν της Κατοχής" στο οποίο περιγράφει με πικρό χιούμορ τις κακουχίες του Ελληνικού λαού των Αθηνών. Στο απόσπασμα ο Θεοτοκάς παρουσιάζει την περίπτωση Βάρναλη αρκετά διαφορετικά