Η χειραγώγηση του LIBOR: Ένα σκάνδαλο που ωφέλησε τον πολίτη

oikonomica

Το καλοκαίρι που διανύουμε (2012) ξέσπασε το σκάνδαλο της χειραγώγησης του LIBOR από τις βρετανικές τράπεζες που εμπλέκονται στη διαμόρφωσή του. Στις 27 Ιουνίου επιβλήθηκαν στην τράπεζα Barclays πρόστιμα συνολικής αξίας πάνω από $400.000.000. Στις 2 Ιουλίου ο πρόεδρος της τράπεζας Marcus Agius παρατήθηκε. Την επόμενη μέρα τον ακολούθησε ο διευθύνων σύμβουλος της τράπεζας Bob Diamond. Τι έγινε όμως ακριβώς και βγήκε ο πολίτης χαμένος από τη χειραγώγηση του εν λόγω δείκτη;

Ας ξεκινήσουμε εξετάζοντας τί είναι το LIBOR. Το LIBOR (London InterBank Offered Rate) αποτελεί μια εκτίμηση του κόστους δανεισμού των τραπεζών με έδρα το City του Λονδίνου. Ανάλογο είναι και το EURIBOR για τις τράπεζες μέσα στην Ευρωζώνη. Πως διαμορφώνεται; Κάθε μέρα 15 βρετανικές τράπεζες υποβάλουν μια εκτίμηση σε ένα δημοσιογραφικό πρακτορείο, το Thompson Reuters, για το επιτόκιο που πληρώνουν όταν δανείζονται στη διατραπεζική αγορά. Ακολούθως οι τέσσερις υψηλότερες τιμές και οι τέσσερις χαμηλότερες αφαιρούνται και υπολογίζεται ένας μέσος όρος των υπολοίπων επτά τιμών. Η αφαίρεση των ακραίων τιμών γίνεται για να μην μπορεί μια τράπεζα να επηρεάζει το δείκτη υποβάλλοντας τεχνητά υψηλά ή χαμηλά επιτόκια. Ο υπολογισμός του LIBOR λοιπόν δε βασίζεται σε μια επιστημονική μέθοδο. Αποτελεί απλώς μια εκτίμηση, η καλύτερα ένα συνδυασμό εκτιμήσεων.

Ο δείκτης χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του επιτοκίου που επιβαρύνει πολλές κατηγορίες δανείων, όπως επίσης και το επιτόκιο που αποφέρουν πολλές κατηγορίες επενδύσεων. Χονδρικοί υπολογισμοί κάνουν λόγο για χρηματοπιστωτικά προϊόντα αξίας £800.000.000.000 να επηρεάζονται από το LIBOR. Τί συνέβη όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση;

Από το ξεκίνημα της κρίσης του 2008 η τραπεζική πίστη κατέρρευσε. Η κάθε τράπεζα που έβλεπε τις επενδύσεις της να παίρνουν την κατιούσα και τα δάνεια που είχε χορηγήσει να μην εξυπηρετούνται. Πολύ σωστά έκανε και την εκτίμηση ότι στην ίδια κατάσταση θα βρίσκονταν και οι υπόλοιπες τράπεζες. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν να μη δανείζει η μία τράπεζα στην άλλη. Το διατραπεζικό επιτόκιο δανεισμού θα έπρεπε κανονικά να ανεβεί για να αντικατοπτρίσει αυτή την έλλειψη εμπιστοσύνης.

Κάτι τέτοιο όμως δε συνέβη. Το LIBOR έμεινε σε χαμηλά επίπεδα. Τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας αποδεικνύουν ότι η τράπεζα Barclays συμμετείχε σε μια προσπάθεια χειραγώγησης του LIBOR έτσι ώστε να μείνει σε χαμηλά επίπεδα. Εφ’ όσον όμως οι τέσσερις χαμηλότερες τιμές δε συμμετέχουν αυτό εξ’ ορισμού σημαίνει ότι περισσότερες από τέσσερις τράπεζες συμμετείχαν στη συνεννόηση, απλώς δεν έχουν προκύψει ακόμα στοιχεία για άλλες τράπεζες.

Κρατώντας το LIBOR τεχνητά χαμηλά τα τραπεζικά ιδρύματα στην ουσία έχαναν χρήματα. Τα δάνεια, το επιτόκιο των οποίων ήταν συνδεδεμένα με το LIBOR, εξακολουθούσαν να επιβαρύνονται με χαμηλά επιτόκια, παρά την έλευση της κρίσης. Κατ’ αντιστοιχία κάποια επενδυτικά προϊόντα υποαπέδιδαν. Κάτοχοι αυτών των επενδυτικών ήταν κυρίως ασφαλιστικοί οργανισμοί και κρατικές υπηρεσίες που κρατούσαν τα αποθεματικά τους. Πρακτικά όμως επειδή τα δάνεια είναι πάντα περισσότερα από τα επενδεδυμένα κεφάλαια το κέρδος από τα μικρότερα επιτόκια στα δάνεια των πολιτών ήταν πολύ μεγαλύτερο από τη ζημιά που υπέστησαν τα ασφαλιστικά τους ταμεία.

Αφού λοιπόν οι τράπεζες έχαναν γιατί κρατούσαν το επιτόκιο τεχνητά χαμηλό; Η απάντηση είναι για να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση ότι είναι οικονομικά υγιείς και η εμπιστοσύνη μεταξύ τους δεν είχε καταρρεύσει. Μια αύξηση του LIBOR θα τους δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα. Είχε δημιουργηθεί λοιπόν το παράδοξο το δηλωμένο επιτόκιο να είναι χαμηλό και οι τράπεζες να μη δανείζουν η μία στην άλλη. Από αυτή τη συμπεριφορά οι πελάτες τους βγήκαν ωφελημένοι. Αυτός είναι και ο λόγος που το συγκεκριμένο σκάνδαλο δεν απασχόλησε τα διεθνή ΜΜΕ για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επειδή ο μέσος πολίτης επωφελήθηκε βλέποντας τις δόσεις του δανείου του να παραμένουν χαμηλές παρά την εκτεταμένη τραπεζική κρίση.

Κάπου στο ενδιάμεσο κάποιοι επενδυτές που συμμετείχαν στη χειραγώγηση του δείκτη αποκόμισαν κάποια κέρδη γνωρίζοντας από την προηγούμενη το ακριβές ύψος στο οποίο θα διαμορφωνόταν ο δείκτης. Η αποκόμιση κερδών όμως από εσωτερική πληροφόρηση είναι κάτι συνηθισμένο και σίγουρα δε θα έφτανε για το χαρακτηρισμό «Σκάνδαλο του αιώνα» που αποδόθηκε από τα πρώτα ρεπορτάζ.