Ο Πλατωνικός Ηγέτης

Νέα Πολιτική

του Άρη Διαμαντόπουλου*

Η είσοδος στον προβληματισμό γίνεται με την φιλοσοφική αναγκαιότητα του ηγέτη στην κοινωνία, του ηγέτη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έρωτα και της σοφίας, από τα οποία πρέπει να διακατέχεται η προσωπικότητά του, ώστε με τέχνη να συνθέτει τις αντιτιθέμενες καταστάσεις και να κινεί την κοινωνία προς τον σκοπό της ενότητας και της ευδαιμονίας των πολιτών. Για τον σκοπό αυτόν, ο ηγέτης πρέπει να είναι προικισμένος με τις εξής θεμελιώδεις, κατά Πλάτωνα, αρετές, οι οποίες ασφαλώς αντανακλώνται και στο σώμα της κοινωνίας:

Την Φρόνηση, στην οποία είναι ανάγκη να πειθαρχούν τα συναισθήματα και οι επιθυμίες.

Την Σωφροσύνη, όταν η προσωπικότητα με αυτοσεβασμό διακατέχεται από την αρχή και την τέχνη του μέτρου, κατά τον Αριστοτέλη.

Την Δικαιοσύνη, η οποία, ως συνέπεια της σωφροσύνης, εμπνέει την φιλία και την ενότητα μεταξύ των πολιτών.

Την Ανδρεία, η οποία χαρακτηρίζει κάθε ευπραγία, όταν απορρέει απ’ όλες τις προηγούμενες αρετές.

 Επί πλέον των παραπάνω προσόντων, και σύμφωνα με το πνεύμα του Πλάτωνος, ο ηγέτης πρέπει να είναι εξοικειωμένος και με τις εξής αρχές:

Της Διαλεκτικής, ώστε να έχει μερική και συνολική κυρίως αντίληψη των πραγμάτων.

Του Μέτρου, ώστε ν’ αποφεύγονται αλαζονικές συμπεριφορές, οι οποίες προκαλούν διαταραχές στον πολιτικό βίο, κατά τον Ηράκλειτο.

Της Ενότητας, κατά τον Πλάτωνα δεν υπάρχει μεγαλύτερο αγαθό για την κοινωνία από αυτό που την κάνει μία και χειρότερο από αυτό που την κάνει κομμάτια.

Των Μεταρρυθμίσεων, οι νόμοι και οι θεσμοί πρέπει να εκσυγχρονίζονται, ώστε να μη γίνονται αιτία αποστροφής των πολιτών από την πολιτεία, στάσεων και καταστροφών στην πόλη, κατά τον Αριστοτέλη.

Της Απόφασης, η οποία αποτελεί την κορυφαία και τελευταία πράξη κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Αρκεί ο ηγέτης να μη μένει αναποφάσιστος.

Απαραίτητη για τον ποιοτικό εξοπλισμό του ηγέτη ο Πλάτων θεωρεί και την κατάλληλη παιδεία, η οποία εβλέπει ως μία σφαιρική μορφή ανωτέρων μαθημάτων και ασκήσεων, τρισυπόστατη και αποσκοπούσα στην καλλιέργεια του πνεύματος και στην αγωγή ψυχής και σώματος. Μία σφαιρική παιδεία, η οποία είναι παρόμοια με την σημερινή των Στρατιωτικών Ακαδημιών, και με την οποία ο Πλάτων πράγματι επέβλεπε στην παιδεία των «Φυλάκων», Αξιωματικών με την σύγχρονη ορολογία.

Τον Στρατηγό, ο Πλάτων προόριζε ως τον πλέον κατάλληλο άρχοντα της πόλης, προκειμένου να προστατεύσει τους πολίτες και την πολιτεία από τους πανούργους και λαοπλάνους, οι οποίοι μιμούνται τους πραγματικούς πολιτικούς ηγέτες. Ήταν η εποχή μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο οποίος ακριβά κόστισε στους Έλληνες και πριν ο Πλάτων δημιουργήσει την δική του Ακαδημία, και, κατά την οποία, την πολιτική επιστήμη ο Πλάτων ονομάζει «Φυλακική». Ο Πλάτων τίθεται υπέρ της ισότητος των δύο φύλων, εισάγει από τότε την ισοτιμία του Φύλακα και της Φυλακίδας.

Μεταξύ των πολιτευμάτων της εποχής του, μεταξύ της τιμοκρατίας-στρατοκρατίας, της ολιγαρχίας, της αμαρτωλής δημοκρατίας, της τυραννίας και της βασιλείας, ο Πλάτων θεωρεί την τελευτάια ως το πλέον κατάλληλο πολίτευμα, με την προϋπόθεση ο βασιλιάς να είναι φιλόσοφος, δηλαδή ο άρχων να είναι επιστήμων πολιτικός.

Μπορεί ο Πλάτων, ανάλογα με τις πολιτικές συνθήκες της εποχής του, να πρότεινε εκείνες τις αλλαγές στην πολιτική, οι οποίες θα ήταν ωφέλιμες για την Πολιτεία, πλην όμως σταθερή ήταν η θέση του σ’ ένα μεικτό πολίτευμα μοναρχίας και δημοκρατίας, στο πρότυπο με το οποίο διακυβέρνησε ο Περικλής, ως αρχή του ενός και σοφού ανδρός. Με άλλα λόγια, ο Πλάτων, αλλά και ο Αριστοτέλης, δεν οραματίσθηκαν δημοκρατία με ιδεολογίες και κόμματα, τα οποία διαιρούν, συμφεροντολογούν και προκαλούν συγκρούσεις στην κοινωνία, διότι ολόκληρο το κομματικό πολιτικό σύστημα εμπεριέχει οργανικά στην φύση του την διαίρεση και τις συνέπειές της από αυτήν. Οραματίσθηκαν την δημοκρατία εκείνη, η οποία θα χαρακτηρίζεται από την επιστήμη και το άριστο ήθος του ηγέτη.

* Διδάκτορος Φιλοσοφίας, Υποστρατήγου ε.α.