Το σχέδιο Μάρσαλ ως επανεκκίνηση της Γερμανικής οικονομίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο

oikonomica

Συζητιέται αυτό τον καιρό από πολλούς πολιτικούς σχηματισμούς η ανάγκη να σπάσουμε τον κύκλο της ύφεσης μπαίνοντας σε μια φάση ανάπτυξης της οικονομίας. Από πολλούς συζητείται η ανάγκη ενός νέου σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο θα δώσει την απαιτούμενη ώθηση στις οικονομίες της Ευρωζώνης.

Υπάρχουν όμως οικονομολόγοι που υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να δοθεί περαιτέρω βοήθεια στις δοκιμαζόμενες οικονομίες. Το σχέδιο Μάρσαλ αποτελούσε για την τότε Δυτική Γερμανία το 2-4% του ΑΕΠ της. Η πρόσφατη βοήθεια που παρείχε η Γερμανία στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο 60% του ΑΕΠ της μεσογειακής χώρας. Η συνολική ευρωπαϊκή βοήθεια που λαμβάνει η Ελλάδα υπερβαίνει το 200% του ΑΕΠ της.  Μπροστά στη βοήθεια που έλαβε η Ελλάδα, η βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ που έλαβε η Γερμανία δεν είναι παρά ψίχουλα. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Αυτή η προσέγγιση είναι πολύ επιφανειακή. Η χρηματική βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ ήταν απλώς το κερασάκι στην τούρτα του μεγαλύτερου προγράμματος κουρέματος δημοσίου χρέους στην ιστορία. Ήταν ο μόνος τρόπος να γίνει αποδεκτό το «κούρεμα» του χρέους ενός κράτους που ακόμα δεν είχε σχηματιστεί, της Δυτικής Γερμανίας, στους λαούς της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας.

Κατά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου η Γερμανία χρωστούσε περίπου του 40% του ΑΕΠ της του έτους 1938 σε βραχυπρόθεσμο εμπορικό χρέος προς τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης[1]. Η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας εκείνη την εποχή, η Reichsbank, χρησιμοποιούσε αυτού του τύπου το χρέος για να χρηματοδοτήσει τα εμπορικά ελλείμματα της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του πολέμου. Με τον ίδιο τρόπο σήμερα οι χώρες της περιφέρειας χρηματοδοτούν τα εμπορικά ελλείμματά τους. Το πλεόνασμα της Γερμανίας στον μηχανισμό TARGET2 πλησιάζει συμπτωματικά το 40% του ΑΕΠ της. Η αντιστροφή της κατάστασης του 1945 δηλαδή.

Τα στοιχεία αυτά ήταν όμως στην καλύτερη περίπτωση ένας ευφημισμός. Η Γερμανία κρατούσε τα νούμερα του βραχυπρόθεσμου χρέους της τεχνητά χαμηλά επιβάλλοντας ευνοϊκές για αυτήν τιμές συναλλάγματος στις χώρες που είχε καταλάβει. Στην ουσία κρατούσε αφύσικα υψηλή την ισοτιμία του νομίσματός της σε σχέση με τις τιμές των νομισμάτων των χωρών τις οποίες είχε υπό την κατοχή της και της παρείχαν απαραίτητα εφόδια. Στην πραγματικότητα το χρέος αυτό ήταν κοντά στο 90%. Το δε μακροπρόθεσμο δημόσιο χρέος της χώρας πλησίαζε το 300% του ΑΕΠ της, του έτους 1938.

Τι συνέβη όμως σε αυτό το χρέος μετά τον πόλεμο; Σε αυτό το σημείο «μπαίνει στο παιχνίδι» το σχέδιο Μάρσαλ. Οι αποδέκτες της βοήθειας υποχρεώθηκαν να αποποιηθούν οποιασδήποτε απαίτησης από τη Γερμανία μέχρι η ίδια να αποπληρώσει τη βοήθεια που της είχε δοθεί. Το βραχυπρόθεσμο χρέος της Γερμανίας είχε μπλοκαριστεί. Στην ουσία οι Ευρωπαϊκές χώρες εκβιάστηκαν. Είτε θα λάμβαναν ζεστό αμερικάνικο χρήμα άμεσα, είτε θα περίμεναν να αποκτήσει η Γερμανία τη δυνατότητα να τους αποπληρώσει. Σε αυτή τη φάση πολύ ορθά προτίμησαν «κάλιο πέντε και στο χέρι …». Οι ρημαγμένες από τον πόλεμο οικονομίες τους δεν είχαν το περιθώριο να περιμένουν χρήματα από τη Γερμανία, τα οποία δε μπορούσαν να ξέρουν πότε θα έρθουν.

Το μακροπρόθεσμο χρέος το ανέλαβε ο αμερικανικός στρατός. Το χρέος αυτό ήταν στην πλειοψηφία του εσωτερικό. Το 1948 ο αμερικανικός στρατός έδωσε στην κυκλοφορία ένα νόμισμα κατοχής για τη Δυτική Γερμανία. Του έδωσε το ουδέτερο όνομα γερμανικό Μάρκο. Δεν υπήρχε ακόμα εκδοτική αρχή για τον έλεγχο του νομίσματος και ο αμερικανικός στρατός «τύπωσε» αρκετό χρήμα για να αποπληρώσει το εσωτερικό χρέος της Γερμανίας, που αποτελούσε τη συντριπτική πλειοψηφία του χρέους του 300% του ΑΕΠ του 1938, στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω.

Η Γερμανία λοιπόν απαλλάχθηκε σχεδόν από το σύνολο του χρέους της βραχυπρόθεσμα. Με το χρέος της όμως μπλοκαρισμένο πως μπορούσε η Γερμανία να συνεχίσει το εμπόριο με άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο η Ευρώπη βγήκε προσωρινά από το σύστημα του Bretton Woods και δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών (European Payments Union).  Η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών λειτούργησε με παρόμοιο τρόπο με τον μηχανισμό TARGET2. Χωρίς μια κεντρική τράπεζα όμως, ποιος εγγυόταν τα ελλείμματα που δημιουργούνταν κατά περίπτωση; Η απάντηση είναι πάλι το σχέδιο Μάρσαλ.

Αυτά τα μέτρα όμως ήταν πρόσκαιρα. Κάποια στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών θα διαλυόταν και η Ευρώπη θα επανερχόταν στο σύστημα του Bretton Woods. Για να μπορέσει η Γερμανία να ορθοποδήσει έπρεπε να απαλλαχθεί οριστικά από το τεράστιο εξωτερικό χρέος που τη βάραινε. Η οριστική λύση θα δινόταν 5 χρόνια αργότερα …

Το 1953, με τη συμφωνία του Λονδίνου, διακανονίστηκε με μόνιμο τρόπο το εναπομείνω γερμανικό χρέος. Τα χρέη προ του 33’ θα αποπληρωνόταν με πολύ μικρότερο επιτόκιο και σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα. Το εξωτερικό χρέος που δημιούργησε η Γερμανία μετά το 33’, αυτό δηλαδή που χρηματοδότησε τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, αποφασίστηκε να διακανονιστεί σε μια συνδιάσκεψη που θα λάμβανε χώρα μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών. Τέτοιο συνέδριο όμως δεν διοργανώθηκε μετά τη Γερμανική επανένωση το 1990 και η ενιαία πλέον Γερμανία δεν αναγνωρίζει αυτό το χρέος.

Έχει δίκιο η Γερμανία που δεν αναγνωρίζει όμως αυτό το χρέος; Ας ρίξουμε μια ματιά στην αρχική συμφωνία του Λονδίνου. Αν κάποιος το 1953 έλεγε ότι τα χρέη της Γερμανίας, που δημιουργήθηκαν μετά το 33’, θα διακανονιστούν σε συνέδριο που θα λάβει χώρα μετά την επανένωση τι θα σκεπτόταν ο μέσος πολίτης; “Ζήσε Μάη μου …”. Προοπτική επανένωσης δεν υπήρχε το 1953. Με το ζόρι υπήρχε το 83’. Στην ουσία αυτός ο όρος της συνθήκης ήταν ένας εύσχημος τρόπος για να χαριστούν τα χρέη χωρίς να ειπωθεί η λέξη χαρίζονται. Στην ουσία λοιπόν η συμφωνία του Λονδίνου απάλλαξε τη Γερμανία οριστικά από το εξωτερικό χρέος της.

Κατά μια ειρωνεία της τύχης βέβαια η Γερμανία επανενώθηκε. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιοι ακόμα και στην Ελλάδα πιστεύουν ότι εκείνο το χρέος της Γερμανίας θα πρέπει να διακανονιστεί και να αποπληρωθεί. Η Γερμανία από την πλευρά της αρνείται εκείνο το χρέος της επικαλούμενη στην ουσία το αρχικό νόημα της συμφωνίας[2].

Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι το σχέδιο Μάρσαλ είχε δύο σκέλη. Το πιο φανερό ήταν η άμεση βοήθεια που παρείχαν οι ΗΠΑ στη ρημαγμένη ευρωπαϊκή οικονομία. Το πιο ουσιαστικό όμως ήταν το δεύτερο σκέλος του. Η ουσιαστική ανοικοδόμηση της Ευρώπης στο πλαίσιο της διαγραφής του χρέος της χώρας, την οποία οι Αμερικάνοι αποφάσισαν να βάλουν στο επίκεντρο αυτής της ανοικοδόμησης, της Δυτικής Γερμανίας.

Αναγνωρίζοντας ότι η πραγματική αιτία του Β’ παγκοσμίου Πολέμου ήταν η εξευτελιστική μεταχείριση που επιφύλαξαν οι σύμμαχοι στη Γερμανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να θεμελιώσουν την ειρήνη πάνω στην οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, την οποία και απάλλαξαν από ένα χρέος το οποίο στην ουσία ήταν αδύνατο να αποπληρωθεί. Έτσι λοιπόν ενώ η υπόλοιπη δυτική Ευρώπη βγήκε από τον πόλεμο με ένα δημόσιο χρέος περίπου στο 200% του ΑΕΠ της, η Γερμανία βρισκόταν στο 20%. Αυτό λοιπόν ήταν το πραγματικό όφελος της Δ. Γερμανίας από το σχέδιο Μάρσαλ. Όχι μια μίζερη χρηματική βοήθεια που αντιστοιχούσε στο 2-4% του ΑΕΠ της.

Έχει λάβει λοιπόν η Ελλάδα, ή η νότια Ευρώπη βοήθεια πολλαπλή του σχεδίου Μάρσαλ που είχε λάβει η Γερμανία στο τέλος του Β’ παγκοσμίου Πολέμου; Σίγουρα όχι. Την αξίζει; Αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Την άξιζε περισσότερο όμως η Γερμανία όταν την πήρε; Έχοντας μόλις αιματοκυλίσει ολόκληρη την υφήλιο;

Υ.Γ.: Προς όλους τους γραφικούς που ζητάνε ακόμα την αποπληρωμή των Γερμανικών αποζημιώσεων. Ξεχάστε το. Δεν πρόκειται να γίνει ποτέ γιατί ποτέ δεν ήταν αυτός ο στόχος της συμφωνίας του Λονδίνου. Αυτό που πρέπει να διεκδικήσουμε είναι μια μαζική διαγραφή του χρέους παρόμοια με αυτήν που δόθηκε στους Γερμανούς το 53’ έτσι ώστε να μπορέσουν να οικοδομήσουν το οικονομικό θαύμα που τους κατέστησε πρώτη οικονομική δύναμη στην Ευρώπη.

---

[1] Το σύστημα με το οποίο δημιουργήθηκε αυτό το χρέος ήταν παρόμοιο με το TARGET2 της ΕΚΤ.

[2] Τυπικά στην ουσία αρνείται να το συζητήσει