Τα λοίσθια της οικουμενικότητας

του Χρήστου Γιανναρά

Τ​​ο ποιος θα είναι ο επόμενος Αρχιεπίσκοπος των Ελλήνων στη Νέα Υόρκη μπορεί να έχει σημασία μεγαλύτερη από το ποιος θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός στην Αθήνα. Ποιο μέτρο είναι ικανό να αξιολογήσει συγκριτικά τη «σημασία» δύο τόσο διαφορετικών ρόλων; Φυσικά, η πιθανολόγηση των ιστορικών συνεπειών. Στη γεωγραφική - κρατική Ελλάδα το μέλλον του Ελληνισμού είναι μοιραία προδιαγεγραμμένο – στο πεδίο της γλώσσας, της ιστορικής συνείδησης, των κοινοτικών θεσμών αυτοδιοίκησης, του δημογραφικού προβλήματος, το παιχνίδι έχει χαθεί. Στην ελληνική διασπορά, ειδικά στις ΗΠΑ, η συνειδητοποίηση της «ελληνικής διαφοράς» είναι, ίσως, ευκολότερο να αφυπνισθεί.

Γιατί ευκολότερο; Διότι η επιβίωση είναι εξασφαλισμένη, επομένως υπάρχει περιθώριο να διερωτηθούν οι άνθρωποι για το «νόημα» της επιβίωσης. Η συνέχεια του Ελληνισμού ενδιαφέρει εκείνες τις (διεθνείς) ελίτ τις ικανές να ψηλαφήσουν την ελληνική διαφορά στη νοηματοδότηση του βίου και της ύπαρξης. Διαφορά πρωτίστως λέξεων: του ελληνικού λόγου από τη δυτική ratio, της κοινωνίας από την societas, της δημοκρατίας από την res publica, της εκκλησίας από τη θρησκεία κ.ά.π. H εθνοφυλετική πανσπερμία των ΗΠΑ, εκ των πραγμάτων, χρειάζεται (έχει τη χρεία, την ανάγκη) να γνωρίσει τη διαφορά που κομίζει η ελληνική οπτική – πραγματική όχι ιδεολογική διαφορά.

Είναι αυτή μια «υπόθεση εργασίας» με ερείσματα στην κοινωνική παρατήρηση: Μοιάζει κανόνας ότι κάθε ίχνος ή σημάδι ή απομεινάδι μαρτυρίας, άμεσης ή έμμεσης, της ελληνικής διαφοράς, διεγείρει ενδιαφέρον στην κοινωνία των ΗΠΑ. Aφησαν εποχή οι δύο Εκθέσεις. «Τhe Glory of Byzantium», στο Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης, πριν από λίγα χρόνια – μετάγγιζαν την αίσθηση, όχι απλώς κορυφαίων (επιλεγμένων) επιτευγμάτων μιας υψηλής αισθητικής, αλλά δειγμάτων - τεκμηρίων ενός ιλιγγιώδους πολιτισμού (κοινού τρόπου του βίου). Και δεύτερο δεδομένο της κοινωνικής παρατήρησης: η εντυπωσιακή επισκεψιμότητα σήμερα των 17 μοναστηριών του αγιορείτη Εφραίμ στις ΗΠΑ!

Το δεύτερο παράδειγμα ενδιαφέρει και ως κατάδειξη της δυναμικής που διασώζει η γνησιότητα, έναντι των απομιμήσεων της πολιτισμικής διαφοράς: Σε αντίθεση με την πλειονότητα των ελληνορθόδοξων ναών, όπου, κατά κανόνα, κυριαρχεί το θρησκευτικό κιτς αχαλίνωτο και ο επαρχιωτισμός της μίμησης του φανταχτερού και «μοδέρνου» (πιθηκισμός κάθε στιλπνής προτεστάντικης «αμερικανιάς»), στα νεόφυτα μοναστήρια κύριο γνώρισμα είναι η αναζήτηση της γνησιότητας: Αρχιτεκτονική, Εικόνες, στασίδια, προσκυνητάρια ξυλόγλυπτα και καντήλια αυθεντικά – στα πάντα συνειδητή και θελημένη η άρνηση του εφφετζίδικου διακοσμητικού.

Τα πλήθη των Αμερικανών επισκεπτών που συρρέουν καθημερινά σε αυτά τα μοναστήρια, με πούλμαν ατέλειωτα, δεν μοιάζει να αφύπνισαν ακόμα τις ελληνικές κοινότητες στην ανάγκη του σημερινού ανθρώπου για γνησιότητα και αυθεντικότητα. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος (Κουκούζης) ήταν ένας χαρισματικός ηγέτης, που πέτυχε θαυμαστή αναβάθμιση της εκτίμησης και του σεβασμού των Αμερικανών για τους ελληνικής καταγωγής συμπολίτες τους. Ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος (Τρακατέλλης), σπάνιας ευφυΐας και καλλιέργειας, έχει τίτλους ακαδημαϊκούς που στην αμερικανική κοινωνία προκαλούν δέος. Τα ηγετικά προσόντα και των δύο, αλλά και η ετοιμότητά τους για προσφορά, είναι ποιότητες που σπανίζουν στην ελλαδική και της διασποράς ηγέτιδα τάξη.

Κι όμως, η κατάδειξη της «ελληνικής διαφοράς», στο πλαίσιο της ιστορικο-υλιστικής μονοτροπίας σήμερα, δεν ήταν το μέλημά τους – παρά το γεγονός της έκπληξης που αποτέλεσε, σε διεθνή κλίμακα, η ανάλογη μαρτυρία της διασποράς των Ρώσων αποδιοπομπαίων του σταλινισμού. Το να μετέχει ο Ελληνισμός στο επικαιρικό ιστορικό γίγνεσθαι κομίζοντας ετερότητα, παρέμεινε ανέφικτο. Θα μπορούσε να έχει επιχειρηθεί, τουλάχιστον, η αποκόλληση από τον επαρχιωτικό - ξιπασμένο μιμητισμό του «μοδέρνου»: Να αποκατασταθεί η γνησιότητα και αυθεντικότητα του λειτουργικού χώρου στους πεντακόσιους, ανά τις ΗΠΑ, ελληνορθόδοξους ναούς – θα ήταν «επανάσταση». Και να έχει αξιοποιηθεί το πελώριο και ζηλευτό campus του Ελληνικού Κολεγίου στη Βοστώνη, για να στηθεί (στο κέντρο του ιστορικού γίγνεσθαι σήμερα) ένα πανεπιστήμιο, πολύ υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων, για τη σπουδή και την έρευνα της ελληνικής (διαχρονικά) Γλώσσας και Γραμματείας, Ιστορίας, Αρχαιολογίας, Τέχνης, Φιλοσοφίας, Μουσικής.

Τα ονόματα που προβάλλουν οι δημοσιογράφοι σαν πιθανότερους διαδόχους του Δημητρίου, δικαιολογούν ανησυχία, αν όχι φόβο. Η θολούρα της γενικευμένης παρακμής επιτρέπει θορυβώδεις υποψηφιότητες δραματικής ανεπάρκειας και προκλητικής μετριότητας. Δυστυχώς και το ηγετικό του «Γένους», επί αιώνες, Φανάρι, εμφανίζει, εδώ και χρόνια, μια παραλυτική αδυναμία αξιολόγησης της ανθρώπινης ποιότητας – δίνεται η εντύπωση ότι, μέσα στην Εκκλησία, η ανθρώπινη ποιότητα βρίσκεται εν διωγμώ.

Στις ψευδαισθήσεις κοσμογονίας που δημιουργούν οι φτηνές σκοπιμότητες της «ευρωπαϊκής ενοποίησης» (σε μιαν Ευρώπη ταπεινωτικά υποδουλωμένη στον ιστορικο-υλιστικό μηδενισμό και στην απανθρωπία της φενάκης των «δικαιωμάτων»), η μαρτυρία της «ελληνικής διαφοράς» είναι ανύπαρκτη ή γελοιωδώς ασόβαρη – οι επίσκοποι, οι εκλεκτοί του Φαναρίου, μετά βίας επαρκούν, κατά κανόνα, για τα «παπαδικά» τους και μόνο καθήκοντα.

Μιλώντας για τα πράγματα με το όνομά τους, εύκολα εξουδετερώνεσαι σαν «περιθωριακός», σαν «ουτοπιστής». Ομως η «ελληνική διαφορά» είναι, πάντοτε, η επιμονή στο πραγματικό. Και το πραγματικό, όχι στο πεδίο της συμπεριφοράς, της εξουσίας, της αποτελεσματικότητας. Μόνο στο πεδίο της ύπαρξης, δηλαδή του «νοήματος».

Πηγή Καθημερινή