Η Μέρκελ σε τεντωμένο σχοινί

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Ασκήσεις ισορροπίας για σχηματισμό κυβέρνησης, πάρε - δώσε και σκληρές υποχωρήσεις με κερδισμένους - χαμένους σε Γερμανία, Ευρώπη.

Όταν τον Νοέμβριο η Άνγκελα Μέρκελ ανακοίνωσε ότι κατεβαίνει για τέταρτη θητεία, είχε πει ότι αυτή θα ήταν η δυσκολότερη εκλογική αναμέτρηση της καριέρας της. Την Κυριακή η Μέρκελ τελικώς εξασφάλισε την τέταρτη θητεία της ως καγκελαρίου, αλλά αυτό επισκιάστηκε από την είσοδο στο γερμανικό κοινοβούλιο του ακροδεξιού, αντιευρωπαϊκού και άκρατα λαϊκιστικού AfD. Το βράδυ μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Μάρτιν Σουλτς, παρ’ ότι το κόμμα του κατέγραψε το χειρότερο αποτέλεσμα στην ιστορία του, είπε στη Μέρκελ ζωντανά στην τηλεόραση ότι αυτή ήταν «ο μεγαλύτερος χαμένος».

Αν και το κόμμα της Μέρκελ παραμένει το ισχυρότερο στη Βουλή, έχει χάσει έδρες. Ο λεγόμενος συνασπισμός «Τζαμάικα» (CDU/CSU, FDP και Πράσινοι) δεν έχει προηγούμενο σε εθνικό επίπεδο και αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσει προβλήματα όσον αφορά τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις στην Ε.Ε.

Οι διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία κυβερνητικού συνασπισμού έχουν ήδη αρχίσει και αναμένεται να είναι εξοντωτικές, σκληρές και μακρές. Η Μέρκελ είπε ότι η Ευρώπη θα παίξει σημαντικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις και ο Λίντνερ του FDP από την πλευρά του ότι δεν πρόκειται να συμφωνήσει σε κανέναν συνασπισμό που δεν θα υπόσχεται αλλαγή στην κατεύθυνση της γερμανικής κυβέρνησης.

Το πιθανότερο είναι να πάρει μήνες μέχρι να υπογραφεί μια συμφωνία συνασπισμού. Όμως, όταν θα γίνει, τα περιγράμματα θα είναι αυστηρά καθορισμένα και θα θέτουν όρια στις δυνατότητες της Μέρκελ να κινείται και να αποφασίζει.

Ξύπνησαν οι πιο άγριες μνήμες

Η μεγάλη άνοδος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) ξυπνάει σε όλη την Ευρώπη τους πιο μακάβριους εφιάλτες της πρόσφατης Ιστορίας από τις θηριωδίες των ναζί. Και το γερμανικό πολιτικό σύστημα, που απέτυχε, τελικά, να περιορίσει τη μετατόπιση ψηφοφόρων προς την ακροδεξιά, έχει τώρα ένα νέο, ακόμα πιο μεγάλο στοίχημα: να αποδείξει ότι οι αντοχές του δεν έχουν εξασθενήσει και ότι εν τέλει θα μπορέσει να αναχαιτιστεί το επικίνδυνο «κύμα» του εθνολαϊκισμού, αν όχι νεοναζισμού.

Η αλήθεια, πάντως, είναι ότι σε σοβαρά ζητήματα τα «παραδοσιακά» κόμματα του γερμανικού κοινοβουλίου βρίσκουν σχεδόν πάντα κοινή γραμμή πλεύσης κι ένα μίνιμουμ συμφωνιών, δίχως να καταφεύγουν σε σκληρό λαϊκισμό κι απαξίωση των πάντων. Αυτό σημαίνει ότι η AfD, που ουσιαστικά δεν έχει άλλη ατζέντα πέραν της ξενοφοβίας, δεν θα παίζει χωρίς αντίπαλο. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, ότι αυτός ο αντίπαλος και θα υπάρχει και θα αποδειχθεί ισχυρός ώστε να κερδίσει τα φαντάσματα του παρελθόντος. Διότι την προηγούμενη φορά...

Ο υπ. Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ στις 11.9 είπε για τη διαφαινόμενη είσοδο της AfD στη Βουλή: «Πρώτη φορά μετά τον Β' Παγκόσμιο θα έχουμε αληθινούς ναζί στο γερμανικό κοινοβούλιο». Η AfD δεν έκανε κανένα σχόλιο για τις δηλώσεις Γκάμπριελ. Στο παρελθόν μέλη της AfD έχουν δηλώσει ότι «το σύνταγμα δεν είναι γραμμένο σε πέτρα», έχουν ζητήσει να μπει τέλος στην «λατρεία της ενοχής για το Ολοκαύτωμα», έχουν μιλήσει κατά της δημιουργίας «μεικτών λαών» και έχουν αποκαλέσει τη Μέρκελ και άλλους κορυφαίους πολιτικούς «προδότες του λαού τους».

Η γερμανική Βουλή μπορεί να περιμένει ότι θα ξανακούσει φράσεις και έννοιες που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί από την εποχή του Τρίτου Ράιχ. Ίσως γι’ αυτό προτείνεται τις τελευταίες μέρες το όνομα του «σκληρού» Σόιμπλε για πρόεδρο του κοινοβουλίου, ώστε να μπορεί να διαχειριστεί πρωτοφανείς για τα μεταπολεμικά δεδομένα της Γερμανίας καταστάσεις.

Ποιον ακριβώς ρόλο θα παίξει η AfD στο κοινοβούλιο κρίνεται εν πολλοίς από το SPD, το οποίο απέκλεισε την συμμετοχή του εκ νέου σε κυβέρνηση συνασπισμού. Με το SPD να αναλαμβάνει τον ρόλο της αντιπολίτευσης, πράγμα που θα του δώσει και τέσσερα χρόνια να ανανεωθεί με στόχο τις εκλογές του 2021, η AfD δεν πρόκειται να είναι το μεγαλύτερο αντιπολιτευτικό κόμμα. Χωρίς να διαθέτει συμμάχους στην Bundestag εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίζεται ως παρίας.

Ένα πρώτο ερώτημα είναι αν όσοι ψήφισαν το AfD θα μείνουν ικανοποιημένοι με τις φωνακλάδικες απειλές του κόμματος κατά της καγκελαρίου και την έλλειψη ατζέντας σε όλα τα άλλα θέματα πλην της ξενοφοβίας. Και ένα δεύτερο αν η ηγεσία της AfD θα καταλήξει να «τρώει τις σάρκες της» για τα λάφυρα της εξουσίας. Ήδη λίγες ώρες μετά το εκλογικό αποτέλεσμα η συμπρόεδρος του κόμματος Φράουκε Πέτρι ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από το κόμμα. Τα όργανα άρχισαν...

«Νοσταλγοί» και διαρροές ψήφων

Η AfD, αν και δεν έχει παραστρατιωτική δράση, έχει μέλη που συνδέονται με πιο «ακτιβιστικά» ακροδεξιά «κινήματα» όπως το Pegida. Αποτελεί ένα συνονθύλευμα «οργισμένων» και «νοσταλγών» μαύρων εποχών, από αστούς και χρηματοοικονομικά στελέχη μέχρι γραφικούς, λαϊκιστές και μικροαστούς. Συγκολλητική τους ουσία η «ευκαιρία» που παρουσίασε η γερμανική κοινωνία μετά τη μεταναστευτική εισροή και τις τρομοκρατικές επιθέσεις τζιχαντιστών. Κάπως έτσι μπήκαν απρόσμενα στο παιχνίδι της εξουσίας.

Τα ποσοστά της AfD στην Ανατολική Γερμανία ήταν διπλάσια (20,5%) συγκριτικά με αυτά της Δυτικής Γερμανίας (10,7%). Εκτιμάται ότι η διαρροή ψήφων προς την AfD ήταν:

● 980.000 από το CDU/CSU.

● 70.000 από το SPD.

● 400.000 από τη Linke.

● 40.000 από το FDP.

● 40.000 από τους Πράσινους.

Εκτός από την διαρροή 980.000 ψήφων της CDU/CSU προς την AfD, υπήρξε και μια δεύτερη, πολύ σημαντική, διαρροή ψηφοφόρων από το κόμμα της Μέρκελ. Οι Χριστιανοδημοκράτες έχασαν ακόμα 1.360.000 ψήφους που πήγαν στο FDP (Φιλελεύθεροι Δημοκράτες). Να σημειωθεί ότι στην πρώτη της συμμετοχή σε εκλογές το 2013 η AfD είχε πάρει μόλις 4,7%, ποσοστό που στις ευρωεκλογές του 2014 αυξήθηκε σε 7,1%.

Αν και η Γερμανία βιώνει μια οικονομικά χρυσή περίοδο, με τις δουλειές και τις εξαγωγές στα ύψη, το πρώτο θέμα στις ανησυχίες των Γερμανών ψηφοφόρων ήταν η μετανάστευση (πηγή: Infratest Dimap) και το δεύτερο η κοινωνική ανισότητα. Ακολουθούσαν οι συντάξεις και η Παιδεία. Το 60% των Γερμανών πολιτών πιστεύουν ότι το Ισλάμ δεν έχει θέση στη χώρα τους.

Τι θέλει το FDP από τη Μέρκελ

Οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες δεν είναι νεοεμφανιζόμενοι στη γερμανική πολιτική σκηνή. Επί δεκαετίες υπήρξαν η τρίτη δύναμη, μάλιστα το κόμμα είχε σημειώσει ποσοστό ρεκόρ 14,6% στις εθνικές εκλογές το 2009. Αλλά στο διάστημα των τεσσάρων ετών που συμμετείχε στον κυβερνητικό συνασπισμό με το CDU της Μέρκελ δεν κατάφερε και πολλά. Οι πολυδιαφημιζόμενες φοροαπαλλαγές του δεν υλοποιήθηκαν. Στις εκλογές του 2013 το FDP το «πλήρωσε» με πτώση στο 4.8%, ποσοστό που το άφησε εκτός Βουλής.

Ο τωρινός πρόεδρος Λίντνερ ανέλαβε ένα κόμμα στα πρόθυρα της διάλυσης. Άρχισε μια ζωηρή προσωποκεντρική καμπάνια, με πολλές επιτυχημένες εμφανίσεις στην τηλεόραση και υιοθέτηση πολιτικών που ήταν συχνά πολωτικές. Σήμερα είναι σε τροχιά δημιουργίας κυβερνητικού συνασπισμού με τη Μέρκελ και τους Πράσινους. Πολλοί φοβούνται ότι μια επιστροφή του FDP στην κυβέρνηση θα καταστρέψει τα φιλοευρωπαϊκά ένστικτα του CDU και τα κοινά όνειρα του... ζεύγους Μερκρόν (Μέρκελ - Μακρόν). Το FDP:

● Κριτικάρει τις προτάσεις του Εμανουέλ Μακρόν για ενσωμάτωση της Ευρωζώνης.

● Αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία ως γεγονός.

● Θέλει ένα ρεαλιστικό ντιλ με τη Βρετανία στις διαπραγματεύσεις για το Brexit.

● Για την Ελλάδα ο Λίντνερ έχει εκφράσει την άποψη ότι πρέπει να βγει από το ευρώ. Να σημειωθεί ότι η στάση των Φιλελευθέρων για την Ελλάδα θα είναι ιδιαίτερα σημαντική το ερχόμενο καλοκαίρι, που λήγει το τρέχον πρόγραμμα της χώρας μας.

● Στο εσωτερικό της Γερμανίας το FDP ζητάει μεγάλες φορολογικές ελαφρύνσεις, μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία και ραγδαία πρόοδο στην ψηφιοποίηση (digitisation).

Το «Ιερό Δισκοπότηρο» είναι η θέση του υπουργείου Οικονομικών, την οποία έχουν ζητήσει οι Φιλελεύθεροι. Όμως, αν και εκ πρώτης όψεως οι θέσεις του κόμματος φαίνονται ιδιαίτερα έντονες, στην πράξη μπορούν να μετριαστούν. Ο Λίντνερ, πάντως, αποσαφήνισε καθ’ οδόν για τις εκλογές ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία «παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο και είναι απαράδεκτη», αλλά και ότι το κόμμα του «στηρίζει εμφατικά αρκετές από τις ιδέες του Μακρόν».

Ποιος θα πάρει τα δύο υπουργεία - κλειδιά

Εκτός του υπ. Οικονομικών, ο Λίντνερ εποφθαλμιά για το κόμμα του και το υπ. Εξωτερικών, που παραδοσιακά πηγαίνει συνήθως στον μικρότερο κυβερνητικό εταίρο. Όμως υπάρχει η πιθανότητα να μην πάρει κανένα από τα δύο.

Το μεγάλο παιχνίδι θα παιχτεί για το ΥΠΟΙΚ. Στην περίπτωση που δεν παραμείνει ο Σόιμπλε, όμως, ποιος θα είναι ο αντι-Σόιμπλε; Ο Λίντνερ εκτιμάται ότι δύσκολα θα πάρει το πολυπόθητο γι’ αυτόν υπουργείο. Κυρίως λόγω Μακρόν κι επειδή θα αποτελεί τροχοπέδη για τα σχέδια του ζεύγους «Μερκρόν». Όσον αφορά το ΥΠΕΞ, εκτιμάται ότι ούτε αυτό θα εξασφαλιστεί από το FDP λόγω φιλορωσικών τάσεων. Το τελευταίο διάστημα, πάντως, ακούγεται ως «μέση λύση» ότι θα μπορούσε, θεωρητικά, να δοθεί το ΥΠΕΞ σε έναν πιο φιλοευρωπαϊστή βουλευτή του FDP, όπως τον Αλεξάντερ Γκραφ Λάμπσντορφ.

Στην εσωτερική πολιτική οι προτάσεις των Φιλελευθέρων είναι απλώς τολμηρότερες εκδοχές των προτάσεων της CDU, οπότε εκεί είναι περισσότερα τα σημεία σύγκλισης:

1. Ενώ η Μέρκελ θέλει να χρησιμοποιήσει ένα μέρος από το πλεόνασμα της Γερμανίας για μειώσεις φόρων, ο Λίντνερ θέλει να χρησιμοποιηθεί μεγαλύτερο ποσοστό.

2. Το FDP ζητά την δημιουργία ενός υπουργείου ψηφιοποίησης. Το CDU θέλει να προσθέσει τις ευθύνες για την ψηφιοποίηση σε ένα ήδη υπάρχον υπουργείο.

3. Άλλες πολιτικές του FDP, όπως η αύξηση των στάνταρ στην εκπαίδευση αποτελούν προτεραιότητες και της καγκελαρίου.

Ο παράγοντας Μακρόν

Δύο μέρες μετά τις γερμανικές εκλογές ο Μακρόν παρουσίασε από τη Σορβόννη το όραμά του για την Ευρώπη. Παρά το όχι τόσο ενθαρρυντικό τελικά αποτέλεσμα της κάλπης στη Γερμανία, επέλεξε να ξεδιπλώσει πλήρως τα σχέδιά του για την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ο λόγος του είχε σημεία - κόκκινες γραμμές για τους Φιλελεύθερους του Λίντνερ, κυρίως στο κομμάτι των οικονομικών σχεδίων, αλλά και «τυράκια» για τους Πράσινους, όπως η ανάπτυξη οικολογικότερων μορφών ενέργειας.

Με το να εκφωνήσει τον λόγο του για την Ευρώπη δυο μέρες μετά τις γερμανικές εκλογές ο Μακρόν επιχείρησε, εκτός των άλλων:

● Πρώτον, να ενημερώσει εκτενώς όλα τα μέρη, από την αρχή κιόλας των διαπραγματεύσεων στο Βερολίνο, για τις φιλοδοξίες της Γαλλίας.

● Δεύτερον, να πάρει πάνω του την ευρωπαϊκή ατζέντα τώρα που το Βερολίνο θα πονοκεφαλιάζει σε ενδελεχείς διαπραγματεύσεις επί εβδομάδες για τον σχηματισμό κυβερνητικού συνασπισμού.

Μετά την εκλογή Μακρόν στην προεδρία της Γαλλίας, κοινή επιθυμία των δυο ατμομηχανών της Ευρώπης είναι η αναβίωση του γαλλογερμανικού άξονα, με σκοπό τη σταδιακά αυξανόμενη ευρωπαϊκή ενσωμάτωση.

Στο Βερολίνο η συζήτηση, τουλάχιστον προεκλογικά, αφορούσε μια μεγάλη συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών: Σε αντάλλαγμα για τη γερμανική υποστήριξη για έναν κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό κι έναν υπουργό Οικονομικών της ευρωζώνης, η Γαλλία θα υλοποιήσει σοβαρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα μειώσουν τις πιθανότητες να χρειαστεί η ΕΚΤ να «διασώσει» τις γαλλικές τράπεζες και τη γαλλική οικονομία. Όμως ακόμη και πριν από το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών δεν συζητιόταν η πλήρης δημοσιονομική ένωση.

Εκ πρώτης όψεως, η παρουσία των Φιλελευθέρων στον κυβερνητικό συνασπισμό δείχνει ασύμβατη με το όραμα Μακρόν για την Ευρώπη. Η Γερμανία, όμως, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται να εξισορροπήσει την οικονομία της ώστε να εξαρτάται λιγότερο από τις εξαγωγές. Δηλαδή χρειάζεται έτσι κι αλλιώς φρέσκιες μεταρρυθμίσεις που θα απελευθερώσουν την ανάπτυξη, κάτι που ζητάει το FDP. Αυτό σημαίνει περισσότερη αγοραστική δύναμη για τους Γερμανούς πολίτες, άρα χαμηλότερους φόρους, υψηλότερες επενδύσεις αλλά και περαιτέρω απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, κάτι που δύσκολα η Μέρκελ θα αποτολμούσε μόνη της και δίχως άλλα στηρίγματα στον κυβερνητικό συνασπισμό.

Αυτού του είδους οι αλλαγές θα αύξαναν τη ζήτηση της Γερμανίας για εισαγωγές και θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πολύτιμη συνεισφορά του Βερολίνου σε ένα γαλλογερμανικό σχέδιο για ενίσχυση της Ευρωζώνης. Όμως το δημοσιονομικά υπερσυντηρητικό κόμμα των Φιλελευθέρων διαφωνεί έντονα με την ιδέα ενός προϋπολογισμού της Ευρωζώνης, κάτι που ο Μακρόν θεωρεί απαραίτητο. Το FDP, εξάλλου, έχει ζητήσει σταδιακή κατάργηση του ταμείου διάσωσης, του ESM, και αλλαγές στις ευρωπαϊκές συνθήκες ώστε να μπορούν να φεύγουν χώρες από την Ευρωζώνη.

Ο χώρος που θα έχει η Μέρκελ για πολιτικές μανούβρες περιορίζεται και στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες. Επιπλέον, με την AfD τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στη Βουλή τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο. Ωστόσο το ζητούμενο για τη Γερμανίδα καγκελάριο αυτή τη φορά είναι όχι η «διαχείριση κρίσεων», αλλά η «διαχείριση υποχωρήσεων». Το δεδομένο είναι ότι θα κάνει υποχωρήσεις ώστε να σχηματίσει κυβέρνηση. Το ερώτημα είναι εις βάρος ποιων και με ποιο κόστος για την Ευρώπη.

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1988 στις 28-09-2017