Τίτλοι τέλους του Μεγάλου Πολέμου*

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

Ήταν 28 Ιουλίου 1914, στις αρχές του πιο ελπιδοφόρου αιώνα της ανθρωπότητας, όταν οι συγκυρίες της εποχής οδήγησαν τους τότε ισχυρούς στην πιο πολύνεκρη πολεμική σύγκρουση που είχε γνωρίσει ο κόσμος ώς τότε… 

 

Η ανθρωπότητα ολόκληρη (κάθε χώρα με τον τρόπο της) είχε εμπλακεί σε μιαν αιματηρή σύγκρουση που έφτασε στα όριά τους τα επιτεύγματα του ανθρώπινου πολιτισμού και έθιξε βαθύτατα την ίδια την ιδέα του ανθρωπισμού. Γεωγραφικά η σπίθα άναψε όταν η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας, για να ξεσπάσει στη συνέχεια μια παγκόσμια σύρραξη, η οποία έληξε στις 11 Νοεμβρίου 1918 με την ταπεινωτική ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της.

 

Ο πόλεμος αυτός, όπως δυστυχώς επιβεβαιώθηκε δύο δεκαετίες αργότερα, δεν είχε κλείσει τους λογαριασμούς που άνοιξε, ούτε είχε δώσει μια νέα διέξοδο στην ανθρωπότητα. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, που ονομάστηκε και Μεγάλος Πόλεμος, χρωστά το όνομά του στο γεγονός ότι οι εχθροπραξίες εξαπλώθηκαν και πέραν των ευρωπαϊκών συνόρων και έλαβαν μέρος σε αυτόν όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής. 

 

Ωστόσο, το ελπιδοφόρο γεγονός της λήξης τού πλέον αιματηρού πολέμου της Ιστορίας, που το ακολούθησε η μεγάλη άνθιση του Μεσοπολέμου, όπου η διάθεση για ζωή έφτασε στο απόγειό της, το σφράγισε ένα εγκληματικό λάθος, ένα λάθος που θα πληρωνόταν λίγο αργότερα πολύ ακριβά, κι αυτό δεν ήταν άλλο από την απόφαση των νικητών να συγκαλέσουν στο Παρίσι το συνέδριο της Ειρήνης ή «Συνέδριο του Παρισιού» (Ιανουάριος 1919 - Ιανουάριος 1920), δίχως όμως να καλέσουν τους ηττημένους του πολέμου, προκειμένου να συζητήσουν για τους όρους των συνθηκών ειρήνης. Επίσης, εδώ πρέπει να καταγραφεί ότι και η ουδέτερη στον Μεγάλο Πόλεμο Σοβιετική Ένωση δεν κλήθηκε (κακώς) ούτε κι αυτή. 

 

Εδώ πάρθηκαν μονομερώς, θα έλεγε κανείς, αποφάσεις που καθορίστηκαν από τις πολιτικογεωστρατηγικές επιθυμίες των νικητών. Έτσι, η Γαλλία βρήκε την ευκαιρία να επιβάλει όρους που εξουθένωναν τη Γερμανία, ενώ οι άλλες μεγάλες δυνάμεις απέβλεπαν στον περιορισμό του νέου σοβιετικού καθεστώτος, που είχε εδραιωθεί με την επανάσταση του 1917. Κοντολογίς, επιδιώχτηκε μια αναδιαμόρφωση του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η απόφαση που προέκυψε σχετικά με την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, που ήταν η κεντρική ιδέα των 14 σημείων του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον, σύμφωνα με την οποία σε κάθε λαό αναγνωριζόταν το δικαίωμα να αποφασίζει μόνος του για το μέλλον του.

 

Στην πέραν του Ατλαντικού χώρα

Σε μια ιστορική, όπως αποδείχτηκε, ομιλία του ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον τον Ιανουάριο του 1918, απευθυνόμενος στο Κογκρέσο της χώρας του, προσδιόρισε τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ θα έπρεπε να πάρουν μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δίνοντας ταυτοχρόνως και το όραμά του για τον μεταπολεμικό κόσμο. Το κείμενο αυτό έμεινε γνωστό ως τα «14 σημεία» του Ουίλσον.

 

Τα περίφημα αυτά «14 σημεία» του Αμερικανού προέδρου, όπως περιλαμβάνονται στο έργο του Jack Watson «European History 1815-1941», Λονδίνο 1981, σ. 243, έχουν ως εξής: 

 

1. Η διπλωματία και οι συνθήκες να γίνονται φανερά.

2. Να είναι ελεύθερη η ναυσιπλοΐα σε όλες τις θάλασσες.

3. Να καταργηθούν τα οικονομικά σύνορα ανάμεσα στα κράτη.

4. Περιορισμός των εξοπλισμών.

5. Τα προβλήματα των αποικιών να ρυθμιστούν με βάση τα συμφέροντα των λαών.

6. Να αποχωρήσουν όλες οι ξένες δυνάμεις από τη Ρωσία και να επιδειχθεί καλή θέληση προς τη χώρα αυτή.

7. Αποκατάσταση του Βελγίου.

8. Ανάκτηση από τη Γαλλία της Αλσατίας και της Λορένης.

9. Τα ιταλικά σύνορα να διευθετηθούν στη βάση της αρχής των εθνοτήτων.

10. Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς της Αυστροουγγαρίας.

11.Εδαφική ακεραιότητα για τα βαλκανικά κράτη.

12.Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας και ελεύθερη διέλευση από τα Δαρδανέλια.

13. Ενιαία και ελεύθερη Πολωνία.

14.Να δημιουργηθεί ένας σύνδεσμος των εθνών.

 

Οι συνθhκες που σφραγισαν τη λήξη του Πολέμου 

 

Η συνθήκη των Βερσαλιών (Ιούνιος 1919) 

Στην εν λόγω συνθήκη, η Γερμανία υποχρεώνεται να παραχωρήσει εδάφη της στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Δανία και στις νεοσύστατες Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Λιθουανία. Επίσης υποχρεώνεται να αναγνωρίσει τη Ρηνανία και το Σάαρ (γερμανικές περιοχές στα γαλλογερμανικά σύνορα) ως αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη και να πληρώσει βαριές πολεμικές αποζημιώσεις. Στη συνέχεια, η ταπείνωση της Γερμανίας προέβλεπε το να εγκαταλείψει τις αποικίες της και τα εδάφη που είχε κερδίσει από τη Ρωσία με τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ και να περιορίσει στο ελάχιστο τις ένοπλες δυνάμεις της, πράγμα που σήμαινε ουσιαστικά τον αφοπλισμό της.

 

Η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919)

Η συνθήκη αυτή υποχρέωνε τη Βουλγαρία να παραιτηθεί από κάθε διεκδίκησή της στην Α. Μακεδονία και τη Δ. Θράκη (τα εδάφη αυτά δόθηκαν στην Ελλάδα) και να παραχωρήσει εδάφη της στη Ρουμανία και τη Σερβία. Παράλληλα, προβλεπόταν η δυνατότητα αμοιβαίας ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Βουλγαρία.

 

Η συνθήκη του Τριανόν (Ιούνιος 1920) 

Η ανεξάρτητη Ουγγαρία αναγκαζόταν να παραχωρήσει εδάφη στην Τσεχοσλοβακία, τη Ρουμανία και τη Γιουγκοσλαβία.

 

Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) 

Η συνθήκη αυτή επέβαλε στον σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να παραχωρήσει την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (σημερινό Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Yπεριορδανίας (σημερινή Ιορδανία) στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ τη Συρία και τον Λίβανο στη Γαλλία. Το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη. Τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και η Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης παραχωρούνταν στην Ελλάδα. Επίσης, ο σουλτάνος αναγνώριζε επίσημα την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου και η Ιταλία παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός της Ρόδου. Η Αντάντ ανέθετε στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής τής Σμύρνης για πέντε χρόνια. Στη συνέχεια, οι κάτοικοι της περιοχής θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για την τύχη της. Τα Στενά τέθηκαν υπό διεθνή έλεγχο. Αυτά σήμαναν τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1891 στις 19-11-2015