Η Διαχείριση Κρίσεων στο ΝΑΤΟ

Νέα Πολιτική

 του Αναστασίου Μπασαρά*

Στην ιδρυτική συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού της 4^ης Απριλίου του 1949, μεταξύ των άλλων έχουν συμφωνηθεί:

Άρθρον 4: Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θέλουσι συσκέπτεσθαι από κοινού οσάκις κατά την γνώμην οιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότης, πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός οιουδήποτε των Μερών.

Άρθρον 5: Τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι, ένοπλος επίθεσις εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών εν Ευρώπη ή Βορείω Αμερική, θέλει θεωρηθή ως επίθεσις εναντίον απάντων και, συνεπώς, συμφωνούν ότι,… έκαστον εξ αυτών, … θα συνδράμη τα υφιστάμενα την επίθεσιν εν η πλείονα Μέρη δια της αμέσου λήψεως, … των μέτρων άτινα θεωρεί αναγκαία, περιλαμβανομένης της χρήσεως ενόπλου βίας, προς αποκατάστασιν και διατήρησιν της ασφαλείας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού…

Άρθρον 3: Προς μάλλον τελεσφόρον επίτευξιν των σκοπών της παρούσης Συνθήκης, τα Μέρη, κεχωρισμένως και από κοινού, δια συνεχούς και αποτελεσματικής κατ› ιδίαν προσπαθείας και αμοιβαίας αρωγής, θέλουσι διατηρήσει και αναπτύξει την ατομικήν και ένοπλον συλλογικήν αυτών ικανότητα προς αντίστασιν κατ’ ενόπλου επιθέσεως.

Οι Στόχοι της Διαχείρισης Κρίσεων (ΔΚ)

Οι βασικές επιχειρήσεις ΔΚ στο ΝΑΤΟ είναι: οι Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5), οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5) και οι Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις.

Οι στόχοι της ΔΚ στο ΝΑΤΟ είναι:

- Συνεισφορά στην αποτελεσματική πρόληψη των συγκρούσεων.

- Αποτελεσματική ΔΚ ώστε να αποτραπεί η κλιμάκωσή τους σε συγκρούσεις.

- Διασφάλιση της ετοιμότητας της στρατιωτικής ικανότητας και της προστασίας των πολιτών (Civilian and Military Capabilities).

- Έλεγχος, πρόληψη, αποτροπή της κλιμάκωσης και αποθάρρυνση του επιτιθέμενου από στρατιωτικές ενέργειες βίας.

- Αποκλιμάκωση της κρίσης μετά την παύση βίας ή το τέλος της καταστροφής.

 Οι Βασικές Αρχές

Η ΔΚ στο ΝΑΤΟ βασίζεται στις αρχές:

- Υπεροχή του Βορειο-Ατλαντικού Συμβουλίου (NAC).

- Συναίνεση όλων των χωρών-μελών.

- Μόνιμη αντιπροσώπευση των χωρών-μελών.

- Έλεγχος Πολιτικής Ηγεσίας επί της Στρατιωτικής Ηγεσίας.

 Τα αποφασίζοντα και συμβουλευτικά σώματα

Στο ΝΑΤΟ, όταν συμβαίνει μια κρίση, δεν λαμβάνεται καμία απόφαση επί του σχεδιασμού, της ανάπτυξης ή της συστράτευσης των στρατιωτικών δυνάμεων χωρίς πολιτική εξουσιοδότηση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ συλλογικά και μπορούν να συμπεριλάβουν πολιτικά και στρατιωτικά μέτρα, καθώς και μέτρα έκτακτων καταστάσεων ανάγκης για την προστασία των πολιτών, ανάλογα με την φύση της κρίσης.

Εγκατεστημένα σώματα διαχειρίζονται τις κρίσεις, όπως: Το Συμβούλιο (NAC), που υποστηρίζεται στο έργο της ΔΚ από μια πληθώρα ειδικευμένων επιτροπών, μεταξύ των οποίων είναι: η Επιτροπή Πολιτικής Επιχειρήσεων (Operations Policy Committee), η Επιτροπή Πολιτικής και Συνεργασιών (Political& Partnerships Committee), η Στρατιωτική Επιτροπή (Military Committee) και η Επιτροπή Σχεδιασμού Επειγουσών Αναγκών Πολιτικής Προστασίας (Civil Emergency Planning Committee). Τα κέντρα επικοινωνιών του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων το Κέντρο Καταστάσεων (Situation Centre), δέχονται, εναλλάσσουν και διαβιβάζουν πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές πληροφορίες όλο το 24ωρο, καθημερινά για όλο το έτος.

Η Διεργασία ΔΚ (NATO Crisis Management Process, NCMP), το Σύστημα Πληροφοριών και Προειδοποίησης (NATO Intelligence and Warning System, NIWS), η Διεργασία Επιχειρησιακού Σχεδιασμού (NATO’s Operational Planning Process) και η Διεργασία Σχεδιασμού Ενεργειών ΔΚ Επειγουσών Αναγκών Πολιτικής Προστασίας (NATO Civil Emergency Planning Crisis Management Arrangements) στο ΝΑΤΟ έχουν σχεδιαστεί για να συμβουλεύουν, στηρίζουν και ενισχύουν τον ρόλο της ΔΚ και την ικανότητα δράσης κατά ένα συμπληρωματικό και συνεργητικό τρόπο, ως μέρη ενός ολοκληρωμένου Συστήματος Δράσεων Κρίσης (NATO Crisis Response System, NCRS).

Ο σκοπός του NCRS είναι η εξασφάλιση της απαιτούμενης ετοιμότητας, προ-ταυτοποίηση επιλογών και μέτρων αντιμετώπισης των κρίσεων και η έγκαιρη αρχική και στην συνέχεια οργανωμένη αντίδραση στις κρίσεις. Το NCRS παρέχει βήμα διαβούλευσης μεταξύ των εταίρων για την ανταλλαγή πληροφοριών, την σύγκριση και τον εναρμονισμό των απόψεων των μελών σε συλλογικές αποφάσεις της συμμαχίας.

 Η διεργασία της διαχείρισης των κρίσεων στο ΝΑΤΟ

Η ΔΚ είναι ένα από τα βασικότερα καθήκοντα του ΝΑΤΟ. Τα δυνατά σημεία του ΝΑΤΟ στην διαχείριση των διαφόρων κρίσεων είναι η εμπειρία και η διάθεση των απαραίτητων υποδομών, μέσων και εργαλείων, και τα δοκιμασμένα στην πράξη σχέδια, ικανότητες, διαδικασίες και πρακτικές συνεργασίας. Το ΝΑΤΟ βοηθά τις χώρες-μέλη και τους εταίρους και τους εκπαιδεύει να επιχειρούν μαζί σε μεικτές επιχειρήσεις, αποστολές και προγράμματα ΔΚ.

Ο ρόλος του ΝΑΤΟ προχωρά πέρα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και περιλαμβάνει δράσεις για την προστασία των πολιτών σε φυσικές, τεχνολογικές και ανθρωπιστικές καταστροφές. Πολλές επιχειρήσεις ΔΚ είναι γνωστές και ως επιχειρήσεις τήρησης της ειρήνης (peacekeeping operations). Όλες οι αποφάσεις βασίζονται στην ομόφωνη συναίνεση μεταξύ των χωρών-μελών. Κάποιες επιχειρήσεις συμπεριλαμβάνουν μη χώρες-μέλη και η πλειονότητά τους περιλαμβάνει συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΕΕ).

Η αποτελεσματική υλοποίηση της διεργασίας της ΔΚ βασίζεται στον καλό εσωτερικό συντονισμό και στην άρτια συνεργασία και συντονισμό με μεγάλους διεθνείς οργανισμούς. Ο αποτελεσματικός εσωτερικός συντονισμός βασίζεται στην άριστη τυποποίηση (Standardization), στην διάθεση της απαραίτητης υποστήριξης και επιμελητείας (Logistics) και στις πρακτικές και περιεκτικές πρότυπες διαδικασίες (Crisis Response Procedures). Για την συνεργασία με τους μεγάλους διεθνείς οργανισμούς αποφασίζει κατά περίπτωση και συναινετικά για την ανάληψη επιχειρήσεων ΔΚ. Το Συμβούλιο (NAC) λαμβάνει τις αποφάσεις σύμφωνα με το άρθρο 7 της ιδρυτικής συμφωνίας της Ουάσιγκτων.

Ολοένα και περισσότερο, το ΝΑΤΟ συνεισφέρει στις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να διατηρήσει ή να αποκαταστήσει την ειρήνη και να αποκλείσει τις συγκρούσεις και δεσμεύεται σε μια αποτελεσματική πολιτική και στρατιωτική προσέγγιση για την ΔΚ. Η στρατηγική συνεργασία του ΝΑΤΟ με την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης της συμμαχίας με μέσα και ικανότητες σε επιχειρήσεις ηγούμενες από την ΕΕ, είναι σημαντική.

Οι Επιχειρήσεις της Διαχείρισης των Κρίσεων στο ΝΑΤΟ

Με το Στρατηγικό Πρόγραμμα του 2010 (Strategic Concept), το ΝΑΤΟ υιοθέτησε μια ολιστική προσέγγιση της ΔΚ, προβλέποντας την συμμετοχή του σε όλες τις φάσεις της κρίσης και θεωρώντας μια ευρύτερη σειρά εργαλείων διαχείρισης. «Το ΝΑΤΟ, όθεν, δεσμεύεται, όταν δυνατόν και αναγκαίον, να αποτρέπει και διαχειρίζεται τις κρίσεις και να σταθεροποιεί και υποστηρίζει την κατάσταση και την ανοικοδόμηση μετά την κρίση».

Ο τρόπος της διαχείρισης μιας κρίσης εξαρτάται από την φύση, την έκταση, την κλίμακα και την σοβαρότητά της. Κάποιες κρίσεις μπορούν να αποτραπούν με την διπλωματία ή άλλα μέτρα, ενώ κάποιες άλλες απαιτούν ρωμαλέα μέτρα, όπως στρατιωτική δράση. Ανάλογα, λοιπόν, με την φύση της κρίσης, χρειάζονται διαφορετικές επιχειρήσεις. Πρέπει να σημειωθεί ότι το άρθρο 4 της συμφωνίας της Ουάσιγκτον δίνει σε κάθε σύμμαχο το δικαίωμα της συμβούλευσης και διαβούλευσης για οποιοδήποτε θέμα απειλής ή ασφαλείας τεθεί: «Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θέλουσι συσκέπτεσθαι από κοινού οσάκις κατά την γνώμην οιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότης, πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός οιουδήποτε των Μερών». Έτσι το άρθρο 4 είναι πολύ κρίσιμο στην διεργασία της ΔΚ. Το ίδιο άρθρο αντανακλάται στην πρόσκληση των Εταίρων της Συνεργασίας για Ειρήνη (ΣγΕ, PfP) και παρέχει την βάση για τις διαβουλεύσεις επί των κρίσεων.

Υπάρχουν, λοιπόν, στο ΝΑΤΟ οι Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5), οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5), και οι Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις.

- Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5 )

Οι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ συμμετέχουν πλήρως μέσα στην συμμαχία και δεσμεύονται εξ ίσου στην τήρηση των άρθρων της ιδρυτικής συμφωνίας, ειδικώς, στην θεώρηση της ένοπλης επίθεσης εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών ως επίθεση εναντίον απάντων και στην άμεση λήψη των αναγκαίων μέτρων, περιλαμβανομένης και της χρήσης ένοπλης βίας. Το ΝΑΤΟ επικαλέστηκε, για πρώτη φορά στην ιστορία του, το άρθρο 5 τον Σεπτέμβριο του 2001, στην συνέχεια των τρομοκρατικών ενεργειών κατά των ΗΠΑ.

- Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5)

Οι επιχειρήσεις αυτές περιλαμβάνουν πολυσύνθετες επιχειρήσεις, μη εμπίπτουσες στο άρθρο 5, οι οποίες συνδράμουν: στην πρόληψη, λήψη αποφάσεων και διαχείριση κρίσεων και συγκρούσεων ή/και στην εξυπηρέτηση ανθρωπιστικών σκοπών σύμφωνα με τους αντικειμενικούς σκοπούς της συμμαχίας. Η κύρια διαφορά μεταξύ των επιχειρήσεων του άρθρου 5 και αυτών εκτός του άρθρου 5 είναι ότι στις δεύτερες δεν είναι υποχρεωμένες οι χώρες-μέλη να λάβουν μέρος.

Οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (Crisis Response Operations, CRO) υποστηρίζουν την διεργασία της ειρήνης σε μια περιοχή συγκρούσεων και ονομάζονται, επίσης, Επιχειρήσεις Υποστήριξης της Ειρήνης. Η συμμετοχή του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν και στο Κέρας της Αφρικής είναι ένα καλό παράδειγμα τέτοιων επιχειρήσεων.

- Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις

Είναι επιχειρήσεις για την αρωγή και την υποστήριξη των χωρών-μελών και των εταίρων που είναι θύματα καταστροφών. Γιά παράδειγμα, το ΝΑΤΟ βοήθησε την Τουρκία και το Πακιστάν όταν επλήγησαν από σεισμούς, και έχει βοηθήσει χώρες όπως την Αλβανία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, την Ρουμανία και την Ουκρανία όταν επλήγησαν από μεγάλες πλημμύρες. Το ΝΑΤΟ έχει αναπτύξει μέτρα πολιτικής προστασίας από το 1950, όταν οι χώρες-μέλη αντιλήφθηκαν ότι οι ικανότητες αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των καταστροφών από πλημμύρες, σεισμούς, τεχνολογικές καταστροφές και ανθρωπιστικές διώξεις, ιδιαίτερα μειονοτήτων, τα τελευταία χρόνια. Βοήθησε την ΠΓΔΜ και την Πορτογαλία στην κατάσβεση μεγάλων πυρκαγιών καθώς και την Ουκρανία και την Μολδαβία μετά την καταστροφή των μεταφορικών δικτύων από ακραίες καιρικές συνθήκες.

 Υπάρχουν επικαιροποιημένα σχέδια και διαδικασίες και γίνονται, σε κανονική βάση, ασκήσεις για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών.

* Αντιπροέδρου Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών