Το Ποντίκι
του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη
Μέρος Τέταρτο
Όπως είπαμε και στα προηγούμενα τεύχη του αφιερώματος στον Μεσοπόλεμο, η Ελλάδα πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους σε σχέση με αυτήν όπως διαμορφώθηκε μετά την λήξη του Α‘ Παγκοσμίου Πολέμου, παρουσιάζει τελείως διαφορετικό πρόσωπο.
Σ το διάστημα μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, η χώρα είχε καταφέρει να πετύχει έναν υψηλό βαθμό εθνικής ομοιογενείας και είχε επίσης θωρακίσει την άσκηση της πολιτικής μέσα σε ένα θεσμικό πλαίσιο. Είχε, με δυο λόγια, καταφέρει να λύσει δυο πολύ βασικά ζητήματα προκειμένου να συγκροτηθεί ως ένα σύγχρονο κράτος.
Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, στο πλαίσιο της νέας πραγματικότητας που διαμορφώθηκε, η χώρα κλήθηκε να αντιμετωπίσει εκ νέου τα ίδια ακριβώς προβλήματα, αυτή τη φορά μέσα σ’ ένα έντονα επιβαρυμένο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, έχοντας πάντα ανοιχτή την πληγή του Εθνικού Διχασμού που είχε προηγηθεί. Στη νέα αυτή πραγματικότητα, οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στις Νέες Χώρες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα απολύτως εχθρικό περιβάλλον που πριν από όλα τους κρατούσε έξω από τους κρατικούς μηχανισμούς αναδεικνύοντας εθνοτικές και πολιτισμικές διαφορές που έβαζαν
προσκόμματα στην πολιτική τους αφομοίωση. Όπως είναι φυσικό, αυτή η νέα κατάσταση πραγμάτων ενέτεινε τις διχαστικές αντιθέσεις από τις οποίες η χώρα πλήττονταν βαρύτατα και με τεράστιο κόστος.
Παλαιά Ελλάδα και Νέες Χώρες
Η Ελλάδα ήταν μια χώρα δυο ταχυτήτων αφού πράγματι οι Νέες Χώρες παρουσίαζαν μια οικονομική και πολιτική δομή αρχαϊκή μπροστά σε αυτή της Παλαιάς Ελλάδας. Αυτή η διαφοροποίηση του πληθυσμού της χώρας ήταν και ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο βασίστηκε η πολιτική της διαίρεσης σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Η διαίρεση αυτή έχει τις ρίζες της στην πολιτική των αντιβενιζελικων στην διάρκεια του Α‘ Παγκοσμίου Πολέμου, με τον Κωνσταντίνο να είναι αποφασισμένος να θυσιάσει τις Νέες Χώρες προκειμένου να εμποδίσει τη συμμετοχή της Παλαιάς Ελλάδας στις πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι, έχουμε τους πληθυσμούς της Παλαιάς Ελλάδας να είναι βασιλικοί και των Νέων Χωρών βενιζελικοί. Οι αντιθέσεις αυτές θα κορυφωθούν κυρίως στις περιοχές εκείνες όπου οι πρόσφυγες διεκδίκησαν μια θέση εργασίας ή ένα κομμάτι καλλιεργήσιμης γης. Μέσα σε ένα κλίμα καθ’ όλα εχθρικό, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν με βαναυσότητα και αποτέλεσαν αντικείμενο σκληρής και απάνθρωπης εκμετάλλευσης. Η προσκόλλησή τους, δε, στον Βενιζέλο από τα χρόνια πριν τον Πόλεμο, είχε σαν αποτέλεσμα να γίνουν στόχος των αντιβενιζελικών μιας και με την ψήφο τους επί πλέον ρύθμιζαν σε μεγάλο βαθμό τα εκλογικά αποτελέσματα.
Νέα οικονομικά δεδομένα
Δέκα χρόνια πολέμων προσέφεραν το δίχως άλλο στην Ελλάδα σημαντικότατες εδαφικές κατακτήσεις, πράγμα που ακολουθήθηκε και από μια ανάλογη αύξηση του πληθυσμού της. Αυτή η αλλαγή είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συνθήκες φτώχειας αλλά και να βρεθεί η χώρα σε δυσμενέστερη θέση στο διεθνές επίπεδο από ότι ήταν λίγα χρόνια πριν. Ταυτόχρονα, στο διάστημα που ακολούθησε από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι την επιστροφή του Βενιζέλου το 1928, επιδεινώθηκε η συνολική κατάσταση της χώρας. Ο πρώτος και επαρκής λόγος ήταν η πολιτική αστάθεια της περιόδου.
Εδώ να σημειώσουμε ότι εκείνη την περίοδο αλλά και σε μεταγενέστερες, υποστηρίχτηκε μεταξύ πολλών άλλων ότι οι πρόσφυγες συνέβαλαν στην εκβιομηχάνιση της χώρας προβάλλοντας το εξοργιστικά απλοϊκό επιχείρημα ότι αποτελέσαν φτηνή εργατική δύναμη για τη βιομηχανία. Επίσης, διακινούντο απόψεις ότι έφεραν κεφάλαια που επενδύθηκαν στην χώρα και συνέβαλλαν στην αύξηση της επιχειρηματικότητας. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι τον Β‘ Παγκόσμιο Πόλεμο, η βιωσιμότητα της ελληνικής οικονομίας ήταν στο όριο και οι προσπάθειες για να καταστούν οι πληθυσμοί αυτοί παραγωγικοί ήταν αγωνιώδεις.
Η άφιξη των προσφύγων επιδείνωσε δραματικά τα ήδη σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα και επιβάρυνε το εμπορικό ισοζύγιο καθώς έπρεπε να εισαχθούν σημαντικές ποσότητες αγαθών προκειμένου να καλυφθούν οι επείγουσες και έκτακτες ανάγκες των νέων πληθυσμών. Μια ακόμα δυσμενής συνθήκη ήταν ότι έπαψε να υφίσταται η δυνατότητα μετανάστευσης στη ΗΠΑ ως μέσο για την εκτόνωση των πληθυσμιακών πιέσεων αλλά και την εισροή εισοδημάτων που θα βοηθούσαν στο εσωτερικό της χώρας τις φτωχότερες ομάδες. Παρά το δάνειο των 12.000.000 λιρών που έλαβε η χώρα για ανθρωπιστικούς λόγους και για την αποκατάσταση των προσφύγων από την Επιτροπή Αποκατάστασης των Προσφύγων που ιδρύθηκε βάσει του πρωτοκόλλου της Γενεύης της 29.9.1923 με έδρα την Αθήνα και έδρασε μέχρι το 1930, τα δημόσια οικονομικά της χώρας ήταν αδύνατο να ισορροπήσουν και να αποφευχθεί η υποτίμηση της δραχμής.
Μαζί με όλα τα συσσωρεμένα ειδικά προβλήματα, η χώρα είχε να αντιμετωπίσει τις αυξημένες ανάγκες δημιουργίας σύγχρονων υποδομών. Στην Παλαιά Ελλάδα, μεγάλα δημόσια έργα υποδομών είχαν να γίνουν από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Η κατάσταση που επικρατούσε στις Νέες χώρες σε έργα υποδομής ήταν απελπιστική σε σύγκριση με την υπόλοιπη επικράτεια.
Διεθνείς σχέσεις
Ταυτόχρονα με τα έντονα οικονομικά προβλήματα που επικεντρώνονταν τόσο στην αγροτική παραγωγή όσο και στη βιομηχανική δραστηριότητα της χώρας που απευθυνόταν κυρίως προς το εσωτερικό της δίχως δυνατότητα ανταπόκρισης, υπήρχαν και τα ζητήματα των διεθνών σχέσεων τα οποία επιδείνωνε η οικονομική ανέχεια και η ήττα στη Μικρά Ασία.
Η Ελλάδα προσπάθησε να αποκαταστήσει τις διπλωματικές της σχέσεις με τις παραδοσιακά σύμμαχές της χώρες, την Αγγλία και την Γαλλία, οι οποίες, όμως, δεν είχαν ενδιαφέρον εκείνη την περίοδο να αναλάβουν δεσμεύσεις έναντι της Ελλάδος. Η Γαλλία από τη μεριά της έβρισκε ότι στην περιοχή των Βαλκανίων, η Σερβία αποτελούσε πιο αξιόμαχο σύμμαχο ενώ η Αγγλία δεν επιθυμούσε να επωμιστεί τις δεσμεύσεις που χρειαζόταν η Ελλάδα. Η Ελλάδα τότε έστρεψε την προσοχή της αναγκαστικά στη δράση των διεθνών οργανισμών που κάνουν εκείνη την περίοδο την εμφάνισή τους καθώς και στo status quo, όπως είχε διαμορφωθεί από τις συνθήκες της Ειρήνης.
Αποδυναμωμένη η Ελλάδα μετά την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, είχε ανάγκη από οικονομικούς πόρους για την επίλυση των εσωτερικών της προβλημάτων και κυρίως για την αποκατάσταση των προσφύγων. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν αδύνατη η μείωση των πολεμικών δαπανών δίπλα σε μια Σερβία σημαντικά ενισχυμένη και μια Βουλγαρία με έντονα αναθεωρητικά σχέδια.
* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1974 στις 29-06-2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου