Πώς βλέπει η Μόσχα τον Τραμπ, τι τρέμει το Βερολίνο

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Τεμαχισμό της Ευρώπης από ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα φοβάται η Γερμανία

Ρωσία και Γερμανία πασχίζουν να «διαβάσουν» τον Τραμπ μέρα με τη μέρα. Κάτι όχι ιδιαίτερα εύκολο, αφού ο Αμερικανός πρόεδρος δεν έχει κάποιου είδους ιδεολογία και κρίνει – όπως έχει δείξει μέχρι σήμερα τουλάχιστον – μεμονωμένα την κάθε απόφαση που καλείται να πάρει.

 

Αυτό εξηγεί διάφορες σπασμωδικές και αντικρουόμενες κινήσεις του όπως, για παράδειγμα, η στάση του προς το ΝΑΤΟ. Αρχικά το χαρακτήρισε «παρωχημένο», έπειτα έσπευσε να κάνει στροφή 180 μοιρών δηλώνοντας ότι «το ΝΑΤΟ δεν είναι πλέον παρωχημένο» και ένα μήνα αργότερα άλλαξε άποψη ξανά, αρνούμενος να υποστηρίξει το άρθρο 5, το οποίο αναφέρει ότι «μια επίθεση σε ένα μέλος της Συμμαχίας αποτελεί επίθεση σε όλα». 

 

Μετά τον σάλο, όμως, ο Τραμπ αίφνης άλλαξε πάλι γνώμη και αποφάνθηκε ότι, τελικά, υποστηρίζει σθεναρά το άρθρο 5. 

Δεν υπάρχει, λοιπόν, κάποια νοητή συνέχεια ή συνέπεια σε ό,τι κάνει ο Αμερικανός πρόεδρος και μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει γνώμη για οποιοδήποτε θέμα.

Επιπρόσθετα, όπως λένε άνθρωποι του κύκλου του, ο Τραμπ νοιάζεται περισσότερο να καταφέρνει κάθε φορά κάτι που να μοιάζει με νίκη, παρά να επιδιώξει οποιαδήποτε συγκεκριμένη πολιτική.

 

Οι σφαίρες επιρροής 

Η ομιλία που έδωσε ο Τραμπ στη Βαρσοβία, πριν τη Σύνοδο των G20 στο Αμβούργο στις 7 και 8 Ιουλίου, αντικατόπτριζε τις απόψεις των συμβούλων του, Στηβ Μπάνον και Στήβεν Μίλερ, που βλέπουν τον Βλαντιμίρ Πούτιν ως έναν, επίσης, εκπρόσωπο του υπερπατριωτισμού και σταυροφόρο κατά του «κοσμοπολιτισμού», σύμφωνα με το Economist. 

Το Κρεμλίνο ικανοποιήθηκε από την ομιλία του Αμερικανού προέδρου. Ο Τραμπ, βέβαια, έκανε και μια αναφορά στη Ρωσία κατηγορώντας την για την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας, ενώ συνέκρινε τη σοβιετική εισβολή στην Πολωνία με αυτή της ναζιστικής Γερμανίας! Υπό φυσιολογικές συνθήκες, τέτοιες αναφορές θα προκαλούσαν έντονες και σκληρές αντιδράσεις από τη Μόσχα, αλλά αυτή τη φορά η αντίδραση ήταν χλιαρή. Ο λόγος; 

 

Από την οπτική της Ρωσίας, με την ομιλία που έδωσε στην Πολωνία ο Τραμπ οριοθέτησε τη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ. Η απόφαση του Πούτιν να κάνει μια παράκαμψη 480 χλμ. ενώ κατευθυνόταν προς το Αμβούργο, έτσι ώστε να αποφύγει να πετάξει πάνω από την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, συμβολικά επιβεβαίωσε αυτή την οριοθέτηση. 

 

Πούτιν: Εμείς ανατολικά!

Ο Ρώσος ηγέτης εκτιμάται ότι υπονόησε πως η χώρα του δεν προβάλει καμία αξίωση σε κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., όμως οτιδήποτε στα ανατολικά το θεωρεί εντός της δικής της σφαίρας επιρροής, ειδικά την Ουκρανία. Όπως ήταν αναμενόμενο η Ουκρανία, όπου ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 10.000 πολίτες, παρακολουθούσε με νευρικότητα τη χειραψία Τραμπ - Πούτιν.

Ο Πούτιν περιέγραψε τον Αμερικανό πρόεδρο με την λέξη konkretny, στα ρωσικά, δηλαδή ως έναν «προσγειωμένο άνθρωπο» με τον οποίο μπορεί να κάνει μπίζνες, ενώ χαιρέτισε την αμερικανική συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία. Ο Ρώσος πρόεδρος υποστήριζε ότι η επανάσταση στην Ουκρανία το 2014 ήταν έργο των ΗΠΑ, άρα η μοίρα της χώρας θα πρέπει να συζητηθεί κυρίως με την Αμερική παρά με τη Γερμανία ή τη Γαλλία. 

 

Το τέλος του φιλελεύθερου παρεμβατισμού

Είναι φανερό ότι το Κρεμλίνο είδε την προεδρία Τραμπ ως το τέλος του φιλελεύθερου παρεμβατισμού των ΗΠΑ. Όμως ό,τι κι αν έχει προτείνει ο Τραμπ όσον καιρό βρίσκεται στον Λευκό Οίκο, δεν αναιρεί, πρακτικά, τις μακροχρόνιες πολιτικές της Αμερικής, που εξακολουθούν να «επιμελούνται» άλλοι ανώτατοι αξιωματούχοι.

 Ο Τραμπ συνεχίζει να αντιμετωπίζει ισχυρισμούς για συνωμοσία με τη Ρωσία. Αυτές οι κατηγορίες αυξάνονται κάθε τόσο με νέα στοιχεία να βγαίνουν στο φως, όπως την προηγούμενη εβδομάδα με τις αποκαλύψεις για δοσοληψίες του γιου του Τραμπ με μια δικηγόρο με υψηλές διασυνδέσεις στο Κρεμλίνο. 

Ακριβώς αυτές οι πληροφορίες και οι σχετικές υποψίες περί εναγκαλισμού του Τραμπ με το Κρεμλίνο είναι που καθιστούν πολιτικά ευάλωτο τον Αμερικανό πρόεδρο. Και ουσιαστικά αδύναμο, μέχρι στιγμής, να πραγματοποιήσει οποιοδήποτε μεγάλο ντιλ με τον Πούτιν πάνω στην εξωτερική πολιτική. 

 

Φόλκερ υπέρ Ουκρανίας

Επιπλέον, οι «ειδικοί» του Τραμπ για τη Ρωσία είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και μετριοπαθείς. Ο πιο σημαντικός είναι ο Ρεξ Τίλερσον, υπ. Εξωτερικών, που απέκτησε τις γνώσεις του πάνω στο πώς δουλεύει το σύστημα του καπιταλισμού του Κρεμλίνου κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής της Exxon-Mobil στην Ρωσία.

Πριν τη συνάντηση Τραμπ-Πούτιν, εξάλλου, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοίνωσε τον διορισμό του Κουρτ Φόλκερ, πρώην πρέσβη στο ΝΑΤΟ, ως νέου απεσταλμένου των ΗΠΑ στην Ουκρανία. Ο Φόλκερ έχει παροτρύνει την Αμερική να εφοδιάσει με σύγχρονα όπλα τελευταίας γενιάς την Ουκρανία, με σκοπό όχι να πετύχει απλά μια εκεχειρία, αλλά την αποκατάσταση της κυριαρχίας της Ουκρανίας στα εδάφη της.

Ο υπ. Εξωτερικών Τίλερσον επιβεβαίωσε τον ίδιο στόχο μια μέρα μετά την Σύνοδο των G20. Δήλωσε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία σχεδιάστηκε και κηρύχθηκε από τη Ρωσία και είναι στο χέρι της Μόσχας να κάνει το πρώτο βήμα για την αποκλιμάκωση. 

 

Φοβάται η Γερμανία

Και ενώ, τουλάχιστον από θέμα ρητορικής, γιατί στην πράξη δεν υπάρχει σαφής κατεύθυνση από τον Τραμπ, το Κρεμλίνο δείχνει ικανοποιημένο από τον Αμερικανό πρόεδρο, η Γερμανία φοβάται ότι ο νεοεκλεγείς στον Λευκό Οίκο κάνει τα πάντα για να διχάσει την Ευρώπη.

Στη Σύνοδο των G20 ο βασικός φόβος ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ και η στάση του απέναντι στη Ρωσία και την Πολωνία.

 

Για το Βερολίνο, η συνάντηση του Αμερικανού προέδρου με τον Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ μια «Γιάλτα 2.0», το αντίστοιχο της συνόδου του 1945 στον 21ο αιώνα, στην οποία Αμερικανοί και Σοβιετικοί μοίρασαν την Ευρώπη. Η Frankfurter Allgemeine Zeitung έγραψε πως η Άνγκελα Μέρκελ θεώρησε τη συμπεριφορά του Τραμπ στη συνάντησή του με τον Πούτιν ως υπονόμευση των προσπαθειών της να αντιμετωπίσει τη Ρωσία για το ζήτημα της Ουκρανίας. 

Το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας συνέταξε ένα εσωτερικό «μέμο» που συνόψιζε την Σύνοδο των G20 και, σύμφωνα με τον Economist, αναφέρει ότι «η Σύνοδος πήγε πολύ καλά για τη Ρωσία. Όσο οι ΗΠΑ χαλάνε την πιάτσα με τους συμμάχους τους, τόσο η Ρωσία μπορεί να εμφανίζεται ως mainstream. Αρχηγοί κρατών απομονώθηκαν κι αυτό ήταν κάτι που ο Πούτιν εμφανώς απόλαυσε».

 

Τι λένε τα ρωσικά think tanks

Κάποια συντηρητικά ρωσικά think tanks, όπως το The Russian International Affairs Council και το Council on Foreign and Defence Policy, ερμήνευσαν την Σύνοδο των G20 ως μια αναπροσαρμογή και μια νέα εξισορρόπηση στις διεθνείς σχέσεις: «Από την παλιά διαμάχη μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών σε μια καινούργια διαμάχη, αυτή μεταξύ υποστηρικτών της παγκοσμιοποίησης και εθνικιστών».

 

Μάλιστα, όσον αφορά τον Τραμπ συνοψίζουν την ουσία της εξωτερικής του πολιτικής στο «γίνε σύμμαχος με το να γίνεις πελάτης», εκτιμώντας ότι όλα τα υπόλοιπα, από πολιτικές πρωτοβουλίες μέχρι στρατιωτική δύναμη, είναι για τον Τραμπ απλώς τα μέσα για να επιτύχει εμπορικούς στόχους.

Η συνάντηση Τραμπ - Πούτιν θεωρούν ότι στην ουσία δεν θα αποφέρει τίποτα, καθώς το ευρύτερο πολιτικό περιβάλλον της Αμερικής, εκτός του κύκλου Τραμπ, δεν πρόκειται να επιτρέψει στη διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ να διευκολύνει τα πράγματα και να χαλαρώσει σχετικά με τη Ρωσία.

 

Τεκτονική αλλαγή

Ένα άλλο γεγονός που έχει θορυβήσει το Βερολίνο ήταν η επίσκεψη Τραμπ στη Βαρσοβία πριν τη Σύνοδο των G20. Κατά τους Γερμανούς, η ομιλία του Αμερικανού προέδρου θύμιζε τις ιδεολογίες τόσο του Πούτιν, όσο και της εθνολαϊκίστικης πολωνικής κυβέρνησης. Το εσωτερικό «μέμο» του γερμανικού υπ. Εσωτερικών περιγράφει την ομιλία Τραμπ ως «μια εκπληκτική τεκτονική αλλαγή» στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. 

 

Το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα ήταν η παρουσία του Τραμπ στη σύνοδο της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών. Πρόκειται για πρότζεκτ οργανωμένο από την Πολωνία και την Κροατία που θυμίζει το Intermarium, την πρωτοβουλία του ηγέτη της Πολωνίας Πιλσούντσκι μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος φιλοδοξούσε να δημιουργηθεί μια συμμαχία κρατών στη Βαλτική, την Αδριατική και τη Μαύρη Θάλασσα με σκοπό να αντισταθούν στην κυριαρχία είτε των Ρώσων είτε των Γερμανών.

Η Βαρσοβία παρουσίασε τη συγκεκριμένη αναβίωση σαν προσπάθεια για να βελτιωθούν οι συγκοινωνίες και οι ενεργειακές συνδέσεις στην περιοχή. Αλλά το Βερολίνο υποψιάζεται κάτι πολύ περισσότερο εχθρικό.

 

Η κινεζική επιρροή

Ήδη η Γερμανία ανησυχεί για την Κίνα και το σχέδιό της «16+1», δηλαδή μια σειρά κινεζικών επενδυτικών πρότζεκτ σε κεντρική και ανατολική Ευρώπη που το Πεκίνο ευελπιστεί ότι θα του δώσουν αυξημένη επιρροή στην περιοχή.

Στην πράξη, ο Τραμπ δεν θα μπορούσε να κάνει περισσότερα για να εξοργίσει το Βερολίνο. Επιδοκίμασε την Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών και στις συναντήσεις του με τους προέδρους της Πολωνίας και της Κροατίας εγγυήθηκε την προμήθεια αμερικανικού φυσικού αερίου και υποστήριξε την δημιουργία ενός διαδρόμου που θα συνδέει ενεργειακούς αγωγούς στις δυο χώρες.

 

Κομμάτια Ευρώπης σε ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα

Όλα αυτά εκλαμβάνονται από τη Γερμανία ως μια προσπάθεια διχασμού της Ευρώπης και αποδυνάμωσης της γερμανικής ισχύος κι επιρροής στους γείτονές της. Ήδη το Βερολίνο άρχισε να μελετά απάντηση. Η μία σκέψη θα ήταν ένα καινούργιο ευρωπαϊκό fund για υποδομές, ώστε να τεσταριστεί αν η Πολωνία και οι γείτονές της απλώς θέλουν περισσότερες ξένες επενδύσεις ή αν η Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών έχει πραγματικά γεωπολιτικές διαστάσεις.

 

Το Βερολίνο, άλλωστε, εδώ και χρόνια οραματίζεται μια Ευρώπη σε συνοχή, που διοικείται από τις Βρυξέλλες και διευθύνεται κυρίως από τη Γερμανία με την εγγύηση της αμερικανικής ισχύος. Όμως τώρα το Βερολίνο φοβάται ένα μέλλον όπου Ουάσιγκτον, Μόσχα και Πεκίνο θα «μοιράσουν» την Ευρώπη και θα αρχίσουν να χειραγωγούν τα κομμάτια της.

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1978 στις 20-07-2017