Μεσαίωνος απολογία: εποχή δημιουργίας

Νέα Πολιτική

 του Μάριου Νοβακόπουλου*

Ο Μεσαίωνας έχει να επιδείξει κάποια από τα ωραιότερα δείγματα αρχιτεκτονικής, λογοτεχνίας και καλών τεχνών.  Οι άνθρωποι της εποχής, παρά τα πενιχρά τους μέσα, ανήγειραν κάποια από τα εντυπωσιακότερα μνημεία του ανθρωπίνου πολιτισμού.  Οι μεγάλοι γοτθικοί και ρωμανικοί καθεδρικοί ναοί της δύσης, όπως και οι θαυμάσιες εκκλησίες των Βυζαντινών ακόμη και σήμερα αποτελούν χάρμα οφθαλμών για όλον τον κόσμο.  Καθ” όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα γλύπτες, ξυλουργοί, ζωγράφοι, χρυσοχόοι και υαλουργοί εργάστηκαν και μας άφησαν κληρονομιά εξεζητημένα κοσμήματα, λεπτοδουλεμένα αγάλματα, θαυμάσιες εικόνες και μαγευτικά, πολύχρωμα βιτρώ (οι Δυτικοί) και ψηφιδωτά (οι Βυζαντινοί).  Τα μεσαιωνικά χειρόγραφα είναι αληθινά κομψοτεχνήματα καλλιγραφίας και ζωγραφικής.  Και ομιλώντας για ζωγραφική, ποιος άνθρωπος με τη στοιχειώδη αισθητική δε αναριγεί στη θέα της Θεοτόκου του Βλαδιμίρ, του Ευαγγελισμού της Αχρίδος ή των πινάκων του Τζιότο;

Φθάνοντας στη γραμματεία παρατηρούμε ότι παρά τον υψηλό αναλφαβητισμό, το φιλολογικό απόθεμα από την εποχή είναι τεράστιο.  Ιστορικά έργα, χρονογραφίες, ιατρικοί οδηγοί, συλλογές ύμνων, ποιήματα και παραμύθια συνθέτουν ένα σκηνικό τεράστιας γραμματειακής παραγωγής.  Η παραγωγή αυτή φθάνει από τα ακριτικά έπη του Βυζαντίου, τις Ιστορίες του Καντέρμπουρυ και τα ιπποτικά μυθιστορήματα, μέχρι τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, το Χρονικό του Μορέως και την Πανοπλία Δογματική.  Η μουσική γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, τόσο στο σχεδιασμό της (νότες, αρμονία), όσο και στο αποτέλεσμα:  μέχρι σήμερα μελετώνται και ακούγονται ευχάριστα τα έργα της μεσαιωνικής μουσικής, από τους βυζαντινούς και λατινικούς γρηγοριανούς ψαλμούς μέχρι τους ζωηρούς, κεφάτους ρυθμούς που τραγουδούσαν οι τροβαδούροι στα πανηγύρια της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Ιδίως από τα μέσα προς τα τέλη της, η εξεταζόμενη εποχή έχει να παρουσιάσει πλήθος εφευρέσεων και γενικά καινοτομιών, που συνέβαλαν στη μετέπειτα τεχνική και υλική πρόοδο του ανθρώπου.  Σαν εποχή με πολλούς πολέμους και διαρκείς απειλές ασφαλείας (ενσαρκωμένες στο Σαρακηνό πειρατή και το Βίκινγκ επιδρομέα ή στις ορδές των Μαγυάρων και των Σελτζούκων), ο Μεσαίωνας γνώρισε αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας των όπλων.  Το μακρύ τόξο της Ουαλίας, η βαλλίστρα και  οι καταπέλτες με αντίβαρο (τρεμπουσέτο) έφεραν επανάσταση στην μάχη εξ αποστάσεως, ενώ οι τελειότατες πανοπλίες-αριστουργήματα της σιδηρουργίας-και τα μεγάλα ξίφη εξόπλισαν τους θρυλικούς ιππότες, από τους καλύτερους πολεμιστές της ιστορίας.  Μπορεί να μοιάζει οξύμωρη η ανάπτυξη των φονικών οργάνων του πολέμου ως θετική εξέλιξη, αλλά πρέπει να λάβει κανείς υπ” όψιν ότι εκείνη την εποχή η Ευρώπη δεν ήταν το κέντρο του κόσμου.  Ήταν η εξαιρετική εκπαίδευση, το ανώτερο υλικό και η υψηλότερη μαχητική ικανότητα που επέτρεψαν στους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς να ανταπεξέλθουν στις περιοδικές εισβολές των δυνάμεων της Ασίας, που πολλάκις λίγο έλλειψε να καταπιούν τη Γηραιά Ήπειρο.

Ο μεσαιωνικός άνθρωπος υπήρξε εξαιρετικά καινοτόμος, κατασκευάζοντας διαρκώς νέα εργαλεία και μηχανές ή βελτιώνοντας αρχαία.  Συχνά κάποιες από αυτές τις κατασκευές είχαν ασιατική προέλευση, αλλά στον μεσαιωνικό Ευρωπαίο πιστώνεται η πρωτότυπη και μαζική χρήση τους, που βοήθησε στην ανάπτυξη της Γηραιάς Ηπείρου ως πρώτης οικονομικής και τεχνικής δύναμης στον κόσμο.  Οι αρχαίοι νερόμυλοι αναβαθμίστηκαν και πέρα από την αλευροποιία πλέον έθεταν σε κίνηση πριονιστήρια, σιδηρουργεία και λατομεία.  Η εφεύρεση των ανεμόμυλων έδωσε τεράστια ώθηση στη γεωργία.  Κατασκευάστηκε η χειράμαξα εργασίας, η τετράτροχη άμαξα, το τροχοφόρο υνί, τα άλογα απέκτησαν κολλάρα έλξης και πέταλα, ενώ στήθηκαν οι πρώτες πρέσες οινοποιείων.  Πολύπλοκοι γερανοί νοήθησαν στην ανέγερση μεγαλοπρεπών κτηρίων, ενώ δημιουργήθηκαν τα πρώτα τζάκια με καπνοδόχους όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.  Η μέτρηση της ώρας έγινε ευκολότερη με τις κλεψύδρες άμμου και τα μηχανικά ρολόγια.  Η τριζωνική καλλιέργεια και η αγρανάπαυση έκαναν τη γη πιο προσοδοφόρα και τις σοδειές πιο πλούσιες.  Οι Ευρωπαίοι παρουσίασαν αξιοθαύμαστη πρόοδο στη ναυπηγική, η οποία παρήγαγε νέα είδη πλοίων, καταλλήλων είτε για τις ανοικτές θάλασσες του Ατλαντικού είτε για την πολυσχιδή, νησιωτική ακτογραμμή της Μεσογείου.

(συνεχίζεται)

*φοιτητής Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών