Σε ευχαριστώ, ω εταιρεία

Νέα Κρήτη

Οι φίλοι του τον θυμούνται ως ποιητή. Οι συνεργάτες του ως τηλεοπτικό παραγωγό. Ο υπόλοιπος πλανήτης αναγνωρίζει στο όνομά του τον άνθρωπο που τόλμησε να τα βάλει με τα συμφέροντα του πετρελαϊκού κολοσσού Shell στη Νιγηρία και το πλήρωσε με τη ζωή του.

Του Άρη Χατζηστεφάνου

Ο Κεν Σάρο- Ουίουα βρέθηκε επικεφαλής του κινήματος της φυλής Ογκόνι στο Δέλτα του ποταμού Νίγηρα όταν έδιναν την μάχη της επιβίωσης απέναντι στην τεράστια οικολογική καταστροφή που προκαλούσαν οι εργασίες της Shell.

Οπως επιβεβαιώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα από το Wikileaks, ο αγγλο-ολλανδικός κολοσσός είχε διαβρώσει ολοκληρωτικά τον κρατικό μηχανισμό της Νιγηρίας τοποθετώντας ανθρώπους του σε όλα σχεδόν τα υπουργεία ενώ συχνά χρησιμοποιούσε τον στρατό και την αστυνομία για να αντιμετωπίζει τις κινητοποιήσεις εναντίον του.

Οταν όμως το κίνημα του Κεν Σάρο-Ουίουα άρχισε να αμφισβητεί ευθέως τα συμφέροντα της εταιρείας, το στρατιωτικό καθεστώς της εποχής τον συνέλαβε και τον εκτέλεσε μαζί με ακόμη οκτώ συντρόφους του.

Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων έρχονται από αυτήν την εβδομάδα να μας θυμίσουν την ιστορία του Κεν Σάρο Ουίουα παρουσιάζοντας το βιβλίο «Ενας μήνας και μία ημέρα» -το τελευταίο κείμενο που έγραψε μέσα από τις φυλακές του νιγηριανού καθεστώτος.

Παρά το γεγονός ότι η Shell αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή στην υπόθεση, ο εξωδικαστικός συμβιβασμός που πέτυχε με τους συγγενείς των θυμάτων, έναντι 15 εκατομμυρίων δολαρίων, θεωρείται ακόμη και σήμερα από αρκετούς απόδειξη ενοχής σε ένα έγκλημα.

Αφίσα για τον Νιγηριανό ακτιβιστή

Για τους ρομαντικούς του καπιταλιστικού συστήματος όσα συνέβησαν πριν από δύο δεκαετίες στη Νιγηρία ήταν απλώς ένα στραβοπάτημα της ιστορίας.

Ο σχεδόν ολοκληρωτικός έλεγχος μιας χώρας από μια εταιρεία καθώς και η δυνατότητα της τελευταίας να κινητοποιεί τον στρατό και την αστυνομία για τα συμφέροντά της, αποτελεί -λένε- εξαίρεση και συνήθως αφορά χώρες του τρίτου κόσμου.

Στην πραγματικότητα η χρήση των δυνάμεων καταστολής από επιχειρήσεις δεν αποτελεί εξαίρεση αλλά κανόνα στη λειτουργία του κράτους.

Οπως ξεκαθάριζε με κάθε ευκαιρία ο Λένιν, το κράτος δεν έρχεται να συμφιλιώσει τις τάξεις (όπως τόσο συχνά υποστηρίζουν «μικροαστοί και Φιλισταίοι καθηγητές και δημοσιολόγοι»), αλλά «για να αποτελέσει όργανο ταξικής κυριαρχίας, όργανο καταπίεσης μιας τάξης από μιαν άλλη».

Ενώ όμως τις περισσότερες φορές η κρατική μηχανή κινητοποιείται αυτόνομα για να προστατεύσει τα συμφέροντα μεγάλων επιχειρήσεων, σε ορισμένες περιπτώσεις έχεις την αίσθηση ότι ο στρατός και η αστυνομία λαμβάνουν εντολές απευθείας από τα κεντρικά γραφεία μιας επιχείρησης.

Οι ΗΠΑ γνώρισαν τέτοια περιστατικά από το 1914, όταν η οικογένεια Ροκφέλερ είχε στη διάθεσή της την αμερικανική εθνοφυλακή για να αντιμετωπίσει τις απεργιακές κινητοποιήσεις των εργατών στα ορυχεία της.

«Μας πέταξαν -θα τραγουδήσει μερικά χρόνια αργότερα ο Γούντι Γκάθρι- έξω από τα σπίτια της εταιρείας σε αντίσκηνα και εγώ φοβόμουν για τα παιδιά μου, καθώς οι σφαίρες του στρατού περνούσαν πάνω από τα κεφάλι μας».

Ο Τζον Ροκφέλερ διηύθυνε τότε τις επιχειρήσεις καταστολής από το γραφείο της Standard Oil στη Νέα Υόρκη ενώ οι μάχες μαίνονταν στο Κολοράντο -εκεί όπου επτά χιλιάδες ανθρακωρύχοι έχαναν κάθε χρόνο τη ζωή τους μέσα σε κάποια στοά.

Η ιστορία, που θα καταγραφεί στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της Λαμπρινής Θωμά «Το παλικάρι», θα φέρει αντιμέτωπο τον Ροκφέλερ με έναν Κρητικό, τον Ηλία Σπαντιδάκη (Λούης Τίκας), ο οποίος θα τεθεί επικεφαλής των ανθρακωρύχων.

Ο Τίκας τελικά συλλαμβάνεται και εκτελείται σχεδόν 80 χρόνια πριν από την εκτέλεση του Κεν Σάρο-Ουίουα, ενώ η εθνοφρουρά βάζει φωτιά στους καταυλισμούς των απεργών καίγοντας γυναίκες και παιδιά -τελικός απολογισμός 25 νεκροί.

Τις επόμενες δεκαετίες έρχεται η σειρά της Λατινικής Αμερικής να γνωρίσει τον άμεσο έλεγχο από μεγάλες εταιρείες όπως η United Fruit Company (σημερινή Chiquita) και αργότερα η Coca Cola.

Οι φυλακίσεις και οι εκτελέσεις εργατών και συνδικαλιστών μπαίνουν στην ημερήσια διάταξη ενώ αρκετά στελέχη εταιρειών όπως η Coca Cola μεταπηδούν στην προεδρία της χώρας τους ή σε άλλα ανώτατα κυβερνητικά πόστα.

Δεκάδες είναι επίσης τα περιστατικά όπου μια εταιρεία καθορίζει το μέλλον μιας χώρας χωρίς να ελέγχει από την πρώτη στιγμή τον κρατικό της μηχανισμό.

Η περίπτωση του αμερικανικού γίγαντα τηλεπικοινωνιών ΑΤΤ, ο οποίος απαίτησε από την αμερικανική κυβέρνηση να παρέμβει στη Χιλή για να της επιστραφούν τα ορυχεία χαλκού που είχε εθνικοποιήσει ο Σαλβαδόρ Αλιέντε, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή και τον θάνατο του τελευταίου.

Πολύ πιο πρόσφατα η επίσης αμερικανική Χαλιμπάρτον λειτούργησε σαν κράτος εν κράτει μέσα στα… κράτη που καταλάμβανε η αμερικανική πολεμική μηχανή στη Μέση Ανατολή.

Και αν αυτές οι ιστορίες ακούγονται ξένες και μακρινές για την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, μια βόλτα στη Χαλκιδική και μια επίσκεψη στα σπίτια όσων δέχτηκαν την «επίσκεψη» της αστυνομίας όταν διακυβεύονταν τα συμφέροντα ελληνικών και ξένων εταιρειών εξόρυξης χρυσού ίσως να αποδείκνυε ότι ο Κεν Σάρο Ουίουα δεν ήταν απλώς το θύμα ενός τριτοκοσμικού καθεστώτος.