ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ-ΠΑΡΑΠΛΗΦΟΡΗΣΗ

ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ: η σκόπιμη διάδοση ψεύτικων ή παραποιημένων ειδήσεων με στόχο να οδηγηθεί

η κοινή γνώμη προς ορισμένη κατεύθυνση. Η νοθευμένη, μη αληθινή και πλαστογραφημένη

πληροφόρηση του κόσμου σε θέματα ενδιαφέροντος. Η ειδικά σχεδιασμένη μετάδοση

μηνύματος με σκοπό την παραποίηση της αλήθειας και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης

ΤΕΧΝΙΚΕΣ:

§                     υπερτίμηση ασήμαντων γεγονότων και αντίστοιχη υποτίμηση ή αποσιώπηση θεμελιώδους σημασίας γεγονότων και καταστάσεων

§                     αποσπασματικότητα των εικόνων

§                     η δήθεν ιδεολογική ουδετερότητα των πληροφοριών

§                     η υπερπληροφόρηση και η φλυαρία των ενημερωτικών εκπομπών

§                     δραματοποίηση γεγονότων

§                     οι αναλογίες, μεταφορές, επίθετα αρνητικού περιεχομένου, το ύφος, ο ήχος/εικόνας/κίνηση, η δημιουργία στερεότυπων

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: οι δηλώσεις επί των γεγονότων. Τα γεγονότα είναι δεδομένα, οι

πληροφορίες όμως μπορούν να είναι ψευδείς. Φτάνουν σε εμάς από αμέτρητες πηγές ανά τον

κόσμο, από κάθε δυνατό δίαυλο και μέσο (τηλέφωνο, ερτζιανά, δορυφόρους, τηλεοράσεις,

υπολογιστές…) και υπάρχουν και άλλες αποθηκευμένες που περιμένουν να ανακαλυφθούν.

ΤΟΜΕΙΣ: παρατηρείται παραπληροφόρηση σε: πολιτική, οικονομία, πολιτιστική ζωή,

κοινωνική ζωή, επιστήμη, διεθνείς σχέσεις

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: το φαινόμενο οφείλεται σε ένα πλέγμα αντικειμενικών (οι 5 πρώτοι) και

υποκειμενικών παραγόντων, ευθύνες δηλαδή του πομπού της είδησης και ευθύνες του δέκτη

της.

§                     Εξάρτηση των ΜΜΕ από οικονομικά συμφέροντα και παράγοντες και έλεγχός τους από αυτά. Τα ΜΜΕ είναι πλέον μεγάλες επιχειρήσεις, συνδεδεμένες με το μεγάλο κεφάλαιο. Πωλούν κι αυτά ένα προϊόν (τους θεατές τους) στην αγορά των διαφημιστών. Η εικόνα που παρουσιάζουν αντανακλά τα στενά συμφέροντα και τις αξίες των διαφημιστών, των αγοραστών και του προϊόντος.

§                     Γιγαντισμός των ΜΜΕ και συγκεντροποίησή τους σε λίγα χέρια. Ολοένα και λιγότεροι άνθρωποι ελέγχουν τα μέσα αυτά διεθνώς, τα οποία συνδέουν την επέκτασή τους με την επέκταση μεγάλων εταιρειών και διεθνών επενδυτών. Ετσι σταδιακά αυτονομούνται από το δημοκρατικό έλεγχο και από εδώ ξεκινάει η παραπληφορόρηση

§                     Εμπορευματοποίηση των ΜΜΕ και αναγωγή τους σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Επιδιώκουν δηλαδή όχι την ποιοτική πληροφόρηση αλλά το υλικό κέρδος και μάλιστα το μέγιστο καθώς και τον ανταγωνισμό. Ο τελευταίος σπρώχνει τα ΜΜΕ σε έξαλλο κυνηγητό του εντυπωσιακού, του συνταρακτικού, ώστε να επιτύχουν την πλατύτερη δυνατή ακροαματικότητα και φυσικά ο σκοπός αυτός αγιάζει κάθε παραποίηση και παραπληροφόρηση.

§                     Χρήση των ΜΜΕ από την πολιτική και τους πολιτικούς. Συχνά τα μέσα αυτά υποτάσσονται στις πολιτικές βλέψεις και συμφέροντα. Είναι τρία συγκοινωνούντα δοχεία, που χρησιμοποιεί το ένα το άλλο. Οι πολιτικοί υπαγορεύουν μέσω των ΜΜΕ τη δική τους πολιτική, προβάλλονται και επιβάλλονται, όχι βέβαια χωρίς αντίτιμο.

§                     Χαμηλό επίπεδο πολλών δημοσιογράφων και η υποταγή τους στον αρχισυντάκτη ή τον εκδότη.

§                     Ελλειψη ενδιαφέροντος από τον ακροατή/θεατή για πολύπλευρη ενημέρωση, υποβάθμιση του λόγου μπροστά στην εικόνα.

§                     Ελλειψη ελεύθερου χρόνου συμβάλλει σε μια γρήγορη και επιδερμική ενημέρωση, χωρίς εμβάθυνση και περεταίρω προβληματισμό (δελτία ενός λεπτού).

§                     Ενδοτισμός του ατόμου στην εντυπωσιακή (κουτσομπολίστικη) και εύπεπτη πληροφόρηση που δεν απαιτεί πνευματική κόπωση, ούτε προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας, πληροφορίες διασκεδαστικές και ανάλαφρες.

§                     Αγνοια από το άτομο των μεθόδων παραπληροφόρησης. Η αμάθεια ευνοεί την ανευθυνότητα, τη δέσμευση από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, τις οποίες η παραπληροφόρηση επδεινώνει για να κάνει τον άνθρωπο ευάλωτο στα μηνύματά της.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:

§                     Κορεσμός δέκτη μέσα από την παρουσίαση πολλών και ασήμαντων γεγονότων με αποτέλεσμα να «μπλοκάρεται» η μνήμη και η κριτική ικανότητα να αδρανεί

§                     Οξύνει το φανατισμό, μαζοποιεί τον άνθρωπο

§                     Καταστρέφει τις διαπροσωπικές σχέσεις

§                     Προβάλλει και καθιερώνει αρνητικά πρότυπα κλονίζοντας το κοινωνικό καθεστώς

§                     Απολιτικοποιεί το άτομο, αποσταθεροποιεί πολιτικά καθεστώτα

§                     Κλονισμός υγιών ηθικών αξιών και αρχών

§                     Δημιουργεί γενικά κλίμα αναταραχής και ανωμαλίας

Ο κόσμος παρασύρεται γιατί δεν μπορεί να αντισταθεί στην παραπληροφόρηση που στηριζόμενη συχνά στην προπαγάνδα, αιχμαλωτίζει μυαλό και ψυχή (έντονα συναισθήματα). Γίνεται δηλαδή στο δέκτη «πλύση εγκεφάλου» και ένα άτομο αδύναμο, χωρίς παιδεία και καλλιέργεια, χωρίς οξυμμένη κρίση, υποδουλώνεται στην παραπληροφόρηση.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:

ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ:

§                     . Κοινωνική ευθύνη. Υπεύθυνη άσκηση καθηκόντων, σεβασμός του ανθρώπου, των αξιών και των θεσμών, υπεράσπιση της αλήθειας/δικαιοσύνης/ελευθερίας/δημοκρατίας…, έλεγχος και καταλογισμός ευθυνών, προβολή λαϊκών αιτημάτων και υπεύθυνη τοποθέτηση, υπεύθυνη συμμετοχή στις κοινωνικές διαδικασίες

§                     Επαγγελματική ακεραιότητα: άρτια επαγγελματική εκπαίδευση, γενικότερη παιδεία, πνευματικές ικανότητες (κρίση, σύλληψη, καινοτομία), ικανότητα λόγου και πειθούς, συντροφικότητα, επαγγελματική συνείδηση, εχεμύθεια, πειθαρχία, εντιμότητα, ευθύτητα

§                     Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και αξιοπρέπειας του ατόμου: όχι σπίλωση και καταρράκωση της ιδιωτικής ζωής, χλευασμό και διασυρμό του ατόμου

§                     Σεβασμός του δημόσιου συμφέροντος: ενημέρωση και σωστή καθοδήγηση κοινής γνώμης, πηγή παιδείας (πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής) για τον άνθρωπο, υπηρέτης του δημόσιου συμφέροντος και όχι οικονομικών ή άλλων συμφερόντων

ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ:

§                     Πρόσβαση και συμμετοχή στα ΜΜΕ, γεγονός με σχετίζεται με το βαθμό ανεξαρτησίας τους

§                     Ελεγχος των μηνυμάτων, να επιλέγει μόνο ορισμένα στοιχεία, να κρίνει και να αποφεύγει την παθητική αποδοχή και την εύκολη μίμηση

§                     Προσεκτική επιλογή των πηγών ενημέρωσης, εναλλαγή τους ώστε να έχει σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων

§                     Συλλογική αντίδραση στην παραπληροφόρηση, άσκηση κριτικής και δημοσιοποίησής της και απόρριψη των μη ποιοτικών εκπομπών

§                     Ενημέρωση για τον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ, επαρκής αναγνώστης και εικονικά αλφαβητισμένος τηλεθεατής.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Στην καθημερινή ζωή μας, ως δέκτες, δεχόμαστε πλήθος ειδήσεων και πληροφοριών. Πρέπει να αντισταθούμε στη λογική κάποιων ότι το μυαλό μας είναι «χωματερή πληροφοριακών απορριμμάτων». Η αντίσταση σε αυτή την πνευματική μόλυνση είναι ίσως η καλύτερη άμυνα στην ανθρώπινη αλλοτρίωση που επιβάλλει η καταναλωτική «πληροφόρηση». Και το σημαντικότερο, όπως λέει μια ρωσική παροιμία «μην τα βάζεις με τον καθρέπτη, αν το πρόσωπό σου είναι στραβό». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ΜΜΕ είναι ο καθρέπτης της κοινωνίας και ακόμα κι όταν είναι παραμορφωτικός, το αρχικό είδωλο (κοινωνία) δεν παύει να είναι κακόμορφο, στραβό κι ανάποδο. Δεν σπάμε λοιπόν τον καθρέπτη αλλά πρώτα αλλάζουμε το είδωλο.

 ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ:

«Είναι ένα όργανο μάχης ή πολέμου που χρησιμοποιείται στις ιδεολογικές, οικονομικές και πραγματικές συγκρούσεις» R.S. Lambert

«Οποιαδήποτε απόπειρα να χειραγωγηθούν διαμέσου των λέξεων και των υποκαταστάτων του, οι στάσεις και κατά συνέπεια η συμπεριφορά ενός αριθμού προσώπων που ασχολείται με ένα εριζόμενο θέμα» D.B. Truman

«Προπαγάνδα, στην ευρύτερη έννοια του όρου, είναι η τεχνική του επηρεασμού της ανθρώπινης δράσης με τη σκόπιμα διευθετημένη παρουσίαση της κατάστασης» H. Lasswell

«H προπαγάνδα είναι πολιτική, κοινωνική, εμπορική. Είναι σκληρό σφυροκόπημα που επιδιώκει να επιβάλει ένα προϊόν οποιασδήποτε μορφής. Αυτό μπορεί να είναι μια πίστη, μια κοινωνική οργάνωση, ένα πολιτικό καθεστώς ή ένα είδος της καθημερινής χρήσης» Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η έννοια της προπαγάνδας έχει διαφοροποιηθεί. Από εκεί όπου ήταν αυτονόητη και κάλυπτε ένα ευρύτατο φάσμα πρακτικών, θετικών και αρνητικών, η λέξη προσέλαβε ένα αποκλειστικά αρνητικό περιεχόμενο. Για το δημόσιο αίσθημα «προπαγάνδα» και «αλήθεια» ή «τέχνη» είναι έννοιες αντιθετικές.

Οταν το Μάιο του 1945 το Γ΄ Ράιχ κατέρρευσε και ο Υπουργός Διαφώτισης και Προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς αυτοκτόνησε, η έννοια της προπαγάνδας καταδικάστηκε τελεσίδικα μαζί τους. Η κατάρρευση πολύ αργότερα της Σοβιετικής Ενωσης συμπαρέσυρε και τους τελευταίους κρατικούς μηχανισμούς προπαγάνδας (Επιτροπή Προπαγάνδας) και καταδίκασε ως ανυπόληπτη την έννοια της προπαγάνδας αλλά και όλα τα παράγωγά της.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Τη θέση της προπαγάνδας κατέλαβαν στο λεξιλόγιό μας τρεις παραπληρωματικές έννοιες: «διαφήμιση», «πληροφόρηση» και «παραπληροφόρηση». Η διαφήμιση όμως είναι μια μορφή επικοινωνίας με σκοπό να πείσει το κοινό να αγοράσει ένα προϊόν. Του γνωρίζει την ύπαρξη του προϊόντος, του δίνει πληροφορίες και προσπαθεί να του διεγείρει την αγοραστική του επιθυμία. Στην προπαγάνδα προσπαθούμε να πείσουμε έναν άνθρωπο όχι για προϊόντα αλλά για ιδέες. Η προπαγάνδα έχει το κακό ότι είναι κρυφή, έτσι δύσκολο να της αμυνθεί κάποιος. Επιπλέον δεν υπάρχει το κριτήριο της χρήσης, όπως στη διαφήμιση (δεν σου κάνει ένα προϊόν το απορρίπτεις). Πρέπει να περάσει καιρός για να κριθεί μια ιδέα/αρχή ως καλή ή κακή.

Η παραπληροφόρηση έχει κάτι το στιγμιαίο, μοιάζει να είναι περισσότερο συνέπεια ενός ατυχήματος και απλώς περιστατική, ενώ η προπαγάνδα μοιάζει να είναι συνεχής ή τουλάχιστον μεγαλύτερης διάρκειας. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε διαρκή και συστηματική παραπληροφόρηση.

ΕΙΔΗ

§                     Κρατική (προπαγάνδα στις ΗΠΑ για τον πόλεμο του Κόλπου) ή ιδιωτική

§                     Θετική (δημοκρατικά κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα υπεράσπιση αξιών) ή αρνητική (πλύση εγκεφάλου)

§                     Θρησκευτική (συστηματική διάδοση ενός δόγματος ως μόνου αληθινού, στηλίτευση των άλλων Εκκλησιών ως αιρέσεων και απόρριψη ξένων ιδεολογιών και συμπεριφορών)

§                     Πολιτιστική (στρατευμένη τέχνη

§                     Πολιτική

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Πολιτικό τομέα:

§                     η πολιτική ζωή αυτονομείται από τον πολίτη και πελατοποιείται η σχέση του με την εξουσία και τους φορείς της. Ετσι το πολιτικό «μάρκετινγκ» γίνεται η σύγχρονη πολιτική τηλε-προπαγάνδα.

§                     Η πολιτική γίνεται καταναλωτικό αγαθό και απαιτεί τις ίδιες μεθόδους και τεχνικές πλασαρίσματός της. Οπως οι διαφημιζόμενοι καταφεύγουν στα διαφημιστικά γραφεία έτσι και οι πολιτικοί χρησιμοποιούν παρόμοιες τεχνικές εξαπάτησης του κοινού για να «πουλήσουν» την πολιτική τους πραμάτεια (θέσεις, ιδεολογίες, προγράμματα).

§                     Το εκλογικό δικαίωμα εμπορευματοποιείται

§                     Τα κόμματα μετατρέπονται σε προϊόντα και οι συνειδήσεις γίνονται εύκαμπτες και ωνητές.

§                     Ο πολιτικός καιροσκοπισμός ωθεί τον πολίτη να εκμεταλλευτεί ιδιοτελώς την υπάρχουσα κατάσταση

Κοινωνικό τομέα

§                     Οι μηχανισμοί άμυνας εξουδετέρωνονται κάτω από το σφυροκόπημα των διαφημιστικών σημάτων που δημιουργούν νέες ανεκπλήρωτες ανάγκες (κύριο μέσο χειραγώγησης) διαμορφώνοντας μια καταναλωτική ιδεολογία.

§                     Το άτομο γίνεται κονφορμιστής: συμμορφώνεται και ακολουθεί το ρεύμα, η βιομηχανία της κουλτούρας του καθορίζει τις επιθυμίες, τα γούστα, τη διασκέδαση, τις σχέσεις.

Πολιτιστικό τομέα:

§                     Στην εποχή της μαζικής κουλτούρας, όπου η τέχνη μαζικοποιείται και εμπορευματοποιείται, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η μουσική γίνονται κύριοι παραγωγοί των πιο αντιδραστικών θεωριών που εγκλωβίζουν τις μάζες.

§                     Η πολιτιστική βιομηχανία εκμεταλλευόμενη την ανάγκη των ανθρώπων για ψυχαγωγία, τους προσφέρει ψευδαισθήσεις ψυχαγωγίας, υποκατάστατα αναγκών τέτοια που παραμορφώνουν τη συνείδηση των μαζών.

"όταν το φως λιγοστεύει τα ξημερώματα"