Η ιστορία του Πανεπιστημίου Αθηνών σαν μυθιστόρημα Του Παναγιώτη Γεωργουδή

tvxs

Μια σύγχρονη μελέτη για τη διαδρομή του πρώτου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος της χώρας από το 1837 και για έναν αιώνα, που διατρέχει τα πνευματικά, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα που καθόρισαν την ελληνική κοινωνία, φέρνουν στο φως οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Μία πολυεπίπεδη και σύνθετη μελέτη για την ιστορία του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία αφορά μέρος της ιστορίας του ελληνικού κράτους, σπονδυλική στήλη του οποίου υπήρξε για πολλά χρόνια το πρώτο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας, αποτελεί η έκδοση «Το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1937) και η ιστορία του» από τους Κώστα Γαβρόγλου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη και Χάιδω Μπάρκουλα.

To μεγάλο προσόν της μελέτης είναι η ταυτόχρονη σύνδεση με τα κοινωνικά δρώμενα της εποχής σε τέτοιο βαθμό και τόσο καίρια ώστε ο αναγνώστης να έχει την αίσθηση ότι διαβάζει μία δομημένη ιστορία της ελληνικής κοινωνίας αλλά και ένα πολιτικό μυθιστόρημα με άξονα το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τα πολυποίκιλα, ιδεολογικά, επιστημονικά, πνευματικά, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα που συγκλονίζουν την ελληνική κοινωνία από πλευράς ιδεών, κινημάτων αλλά και των σφοδρών συγκρούσεων με το κράτος και τους μηχανισμούς του.

Μάλιστα, με τα τελευταία συμβάντα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και την καταστολή που αναπτύσσει η διοίκησή του σε συνεργασία με την κατασταλτική κρατική μηχανή, αποκτά όχι μόνο εκρηκτική επικαιρότητα αλλά μπορεί να συμβάλει ως επάλληλη σύνοψη κοινωνικής αυτογνωσίας και κριτικής αυτοσυνειδησίας ιδιαίτερα για τους νεότερους που έχουν χάσει την επαφή με τη μνήμη και την ιστορική συνέχεια.

«Το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1937) και η ιστορία του»

Η σημασία της γνώσης

Διότι, εκτός των άλλων, αναδεικνύει με καταπληκτικό τρόπο τη σημασία της γνώσης ως πνευματικού δημόσιου αγαθού που πρέπει να δίνεται δωρεάν προς όλους, ως πολιτικού βατήρα για κοινωνική ανάπτυξη, και συγχρόνως πως η γνώση δεν είναι ουδέτερη ούτε και οι θεσμοί που τη διαχειρίζονται και την εξελίσσουν.

Αυτό δεν γίνεται μέσα από «στεγνές» ιδεολογικές θέσεις αλλά από έναν μοναδικό πλούτο αρχειακών πηγών που ζωντανεύουν ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα τα οποία είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα καταλυτική επίδραση στην πορεία της ελληνικής κοινωνίας και στη διαμόρφωση του κράτους.

Θεματικά η μελέτη των εκατό χρόνων του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837-1937) χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες και δύο παραρτήματα. Στην πρώτη ενότητα εξετάζονται οι θεμελιώδεις κόμβοι πάνω στους οποίους αναπτύχθηκαν οι λειτουργίες του εν λόγω ιδρύματος και ο τρόπος καταγραφής τους στην ιστοριογραφία.

Η ερευνητική πρωτοκαθεδρία έχει δοθεί στο πεδίο της λειτουργίας του Πανεπιστημίου ως θεσμού παραγωγής ιδεολογίας, με προεξάρχον ζήτημα τη διαδικασία ανασύνθεσης του εθνικού παρελθόντος και το γλωσσικό πρόβλημα το οποίο έλαβε τεράστιες επιστημονικές πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις με παρατεταμένες και οξύτατες συγκρούσεις.

Ταυτόχρονα αναλύεται η πολυσχιδής δραστηριότητά του ως «φυτώριου επαγγελματικής εκπαίδευσης», αναδύεται δυναμικά η σχέση του Πανεπιστημίου Αθηνών με το κράτος και το πολύπλοκο «παιχνίδι» της αυτονομίας του, των μεταρρυθμίσεων που συντελέστηκαν καθώς και η δράση και λειτουργία του εκπαιδευτικού προσωπικού και των φοιτητών.

Στη δεύτερη θεματική ενότητα με τίτλο «Το πανεπιστήμιον ως εθνικόν πανδιδακτήριον (1837-1867)» παρουσιάζεται η φυσιογνωμική και μορφολογική συγκρότηση του Πανεπιστημίου Αθηνών στο πλαίσιο της βαυαρικής εξουσίας του Οθωνα, αφού δημιουργήθηκε με βάση τα γερμανικά υποδείγματα, στα οποία προβλεπόταν, μαζί με τους όρους αυτονομίας της εποχής, η επιλογή των καθηγητών από το καθεστώς.

Το μοντέλο Χούμπολτ

Είναι η περίοδος κατά την οποία οι ιδρυθείσες αρχικά σχολές του ιδρύματος, Φιλοσοφική, Ιατρική, Νομική και Θεολογική, με βάση το μοντέλο Χούμπολτ, επανδρώνουν επιστημονικά τον κρατικό και τον ιδιωτικό τομέα.

Μαζί με την κτιριακή υποδομή, αναδεικνύεται η κατεύθυνση σπουδών και τα ποικίλα γνωστικά αντικείμενα μέσα από πρόγραμμα μαθημάτων και η βαθμιαία εξέλιξή τους σε ξεχωριστά επιστημονικά αντικείμενα.

Το ίδρυμα «διοχετεύει» το ιδεολογικό φορτίο που έχει ανάγκη η πολιτική εξουσία, οργανώνει ποιητικούς διαγωνισμούς, συνδέεται με τη Μεγάλη Ιδέα, επιλέγεται η σύνδεση με την αρχαιότητα, παρεμβαίνει στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, ενώ προσελκύει φοιτητές εκτός ελληνικού κράτους, αφού το 50% των σπουδαστών του είναι ομογενείς από το εξωτερικό. Αναδεικνύεται επίσης ο κεντρικός ρόλος που διαδραματίζει στις κρίσιμες εξελίξεις το συγκροτηθέν φοιτητικό κίνημα.

Ραγδαία ανάπτυξη

Στην τρίτη θεματική ενότητα με τίτλο «Το πανεπιστήμιο ως φοιτητικόν σπουδαστήριον (1863-1910)» αναλύονται οι μεταβολές που συντελούνται στο επιστημονικό πεδίο του ιδρύματος, η ραγδαία ανάπτυξή του, η οποία συνδυάζεται με τη φυγή του Οθωνα λόγω των καταιγιστικών κοινωνικών εξελίξεων και την αλλαγή της ονομασίας του σε «Εθνικό».

Η συγκρότηση της Πανεπιστημιακής Φάλαγγας, ενός στρατιωτικού σώματος το οποίο αποτελείται από καθηγητές και φοιτητές, για την προστασία της πόλης, είναι ένα πρωτότυπο στοιχείο για το ίδρυμα, αλλά αυτό που καθορίζει την κοινωνική του λειτουργία είναι η μεγάλη αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού. Αυτή συνεπιφέρει αύξηση του διδακτικού προσωπικού, διεύρυνση του προγράμματος σπουδών σε νέα επιστημονικά αντικείμενα και κλάδους, έως την ανεξαρτησία της Φυσικομαθηματικής Σχολής από τη Φιλοσοφική το 1904.

Ολα αυτά πραγματοποιούνται και αναλύονται μέσα στο γενικότερο κοινωνικό περίγραμμα εξελίξεων, με το δημοτικιστικό κίνημα να βγάζει «φωτιές» για το «αρχαιόπληκτο» πανεπιστήμιο, την εμπλοκή της ηγεσίας του στην αντιδημοτικιστική υστερία και τη σύνδεσή του με τις αλυτρωτικές κοινωνικές και πολιτικές επιλογές.

Την περίοδο αυτή καλύπτονται σημαντικές κοινωνικές ανάγκες κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, με τη δημιουργία νοσοκομείων, μουσείων, εργαστηρίων φροντιστηρίων κ.λπ., τα οποία συνυφαίνονται με το πρόγραμμα μαθημάτων εργαστηριακής και φροντιστηριακής διδασκαλίας του Πανεπιστημίου.

Ο τέταρτος θεματικός άξονας «Το πανεπιστήμιο Αθηνών σε άμυνα (1919–1937)» εμπεριέχει τον βαθύ επηρεασμό και τις φυσιογνωμικές ανακατατάξεις του ιδρύματος ένεκα των μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών με φόντο τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ταυτόχρονα, αυτό γίνεται με τη διεύρυνση του θεσμού της ανώτατης εκπαίδευσης κάτω από το βάρος ισχυρών κοινωνικών αιτημάτων, σημαντικό ρόλο στα οποία παίζει η ριζοσπαστικότητα από πλευράς του φοιτητικού κινήματος, με την άνοδο της Αριστεράς και ιδιαίτερα της κομμουνιστικής συνιστώσας.

Εκκαθαρίσεις

Ολα αυτά μέσα στην ατμόσφαιρα του Εθνικού Διχασμού, ο οποίος επιφέρει εκκαθαρίσεις στο ίδρυμα, ενώ τίθεται πλέον ως προτεραιότητα από την πρυτανική ηγεσία η καταπολέμηση του κομμουνιστικού κινήματος στο πανεπιστημιακό και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Η εν λόγω μελέτη είναι υπόδειγμα προσφοράς, ατομικού και συλλογικού ήθους των συγγραφέων του, και ιδιαιτέρως του Κώστα Γαβρόγλου, στις τραγικές στιγμές που βιώνει το δημόσιο πανεπιστήμιο και η ελληνική κοινωνία. Το φωτογραφικό υλικό από μόνο του αποτελεί μία υπερπολύτιμη ιστορική και κοινωνική μαρτυρία των μαρτυρίων και του μεγαλείου της ελληνικής κοινωνίας.

Προσφορά

Σταχυολογούμε δύο αποσπάσματα όπου φαίνεται η κοινωνική προσφορά του Πανεπιστημίου Αθηνών και τα αφιερώνουμε στους κατεδαφιστές των δημόσιων πανεπιστημίων:

• ΒΡΕΦΟΚΟΜΕΙΟ «Σύμφωνα με την έκθεση που κατέθεσε ο Α. Ζίνης στην Πρυτανεία το 1884 και αφορούσε τα πεπραγμένα του προηγούμενου πανεπιστημιακού έτους, ο πληθυσμός του Βρεφοκομείου τη χρονιά εκείνη έφτασε τα 624 έκθετα και ορφανά παιδιά. Από αυτά έζησαν τα 374. [...] Στο Βρεφοκομείο μεταφέρονταν παιδιά είτε από το δημοτικό μαιευτήριο είτε εγκαταλελειμμένα σε εκκλησίες ή άλλους δημόσιους χώρους.» (σελ. 303)

• ΑΣΤΥΚΛΙΝΙΚΗ «Η Αστυκλινική πρόσφερε τις υπηρεσίες της κυρίως στον άπορο πληθυσμό, ενώ από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της ξεκίνησε η άσκηση των φοιτητών. Το 1859-1860 ασκήθηκαν 18 διδάκτορες και δέχτηκαν νοσηλεία περισσότεροι από 2.400 ασθενείς [...] πολλοί από αυτούς δεν είχαν κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα, οι απολαβές τους ήταν πολύ χαμηλές και ανεπαρκείς, στερούνταν καθαριότητας και σωστής διατροφής, ενώ οι περισσότεροι κατοικούσαν σε υγρές και ψυχρές καλύβες ή υπόγεια. Οι προσερχόμενοι ασθενείς ήταν συχνά φορείς παλαιότερων ασθενειών, που έπρεπε κι αυτές να αντιμετωπιστούν.» (σελ. 305)

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών