ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση
Τα αυτοκίνητα ήταν σχετικά σπάνια το
1919, και οι άμαξες ήταν ακόμα κάτι το κοινό. Στις κατοικημένες
περιοχές, τα ηλεκτρικά φώτα του δρόμου δεν είχαν αντικαταστήσει ακόμα
πολλές από τις παλιές λάμπες υγραερίου. Και μέσα στα σπίτια, το
ηλεκτρικό ρεύμα παρέμενε σε μεγάλο βαθμό ένα είδος πολυτελείας για τους
πλούσιους.
Μόλις δέκα χρόνια αργότερα, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Τα αυτοκίνητα κυριαρχούν στους δρόμους και τα περισσότερα σπίτια είχαν ηλεκτρικά φώτα, ηλεκτρικά σίδερα, καθώς και ηλεκτρικές σκούπες.Η ανώτερη μεσαία τάξη είχε πλυντήρια, ψυγεία, τοστιέρες, θερμοφόρες και μηχανές για ποπ-κορν. Και παρότι ο πρώτος εμπορικός ραδιοφωνικός σταθμός δεν ξεκινήσει να εκπέμπει μέχρι το 1920, η αμερικανική κοινή γνώμη, με έναν ενήλικο πληθυσμό περίπου 122 εκατομμυρίων ανθρώπων, αγόρασε 4.438.000 ραδιόφωνα κατά τη διάρκεια ενός μόνο έτους, του 1929.
Όμως, παρά το παλιρροϊκό κύμα των νέων καταναλωτικών αγαθών και μια μεγάλη όρεξη για την κατανάλωσή τους μεταξύ όσων είχαν χρήματα, οι βιομήχανοι ήταν ανήσυχοι.Φοβόντουσαν ότι οι περισσότερες αμερικανικές οικογένειες διατηρούσαν ακόμα πολλές “λιτές” συνήθειες, και αυτό θα ήταν δύσκολο να αλλάξει. Ακόμα πιο απειλητικό ήταν το γεγονός ότι η βιομηχανική παραγωγή εμπορευμάτων αυξανόταν με μεγαλύτερο ρυθμό από την αίσθηση των ανθρώπων ότι αυτά τα αγαθά τους χρειάζονταν.
Αυτό ήταν που οδήγησε τον Charles Kettering, διευθυντή του τομέα Έρευνας της General Motors, να γράψει ένα άρθρο το 1929 με τίτλο “Κρατήστε τον καταναλωτή δυσαρεστημένο”. Δεν πρότεινε βέβαια οι επιχειρήσεις να παράγουν κακής ποιότητας προϊόντα. Μαζί με πολλές από τις εταιρικές ομάδες του, είχε υπόψη του μια “στρατηγική στροφή” για την αμερικανική βιομηχανία: Από την εκπλήρωση των βασικών αναγκών του ανθρώπου προς τη δημιουργία νέων.
Σε μια συνέντευξη του 1927 στο περιοδικό “Nation’s business”, o υπουργός Εργασίας James J. Davis έδωσε κάποια στατιστικά για να τονίσει το πρόβλημα που οι New York Times αποκαλούσαν “κορεσμός αναγκών”. Ο Davis σημείωσε ότι «οι κλωστοϋφαντουργίες της χώρας αυτής μπορούν να παράγει όλο το ύφασμα που απαιτείται αν λειτουργούν έξι μήνες κάθε χρόνο», και ότι το 14% των αμερικανικών εργοστασίων υποδημάτων θα μπορούσε να παράγει αρκετά παπούτσια για να καλύψει την ετήσια ζήτηση. Το περιοδικό κατέληγε ότι, “ίσως τελικά οι ανάγκες του κόσμου να καλύπτονται από τρεις ημέρες εργασίας την εβδομάδα”.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, οι επιχειρήσεις της Αμερικής και η πολιτική ελίτ είχε βρει τον τρόπο για να εκτονώσει την διπλή απειλή της στασιμότητας της οικονομικής ανάπτυξης και της ριζοσπαστικοποίησης της εργατικής τάξης μέσω του «ευαγγελίου της κατανάλωσης», της ιδέας δηλαδή ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι πεπεισμένοι ότι όσα και να έχουν, δεν είναι αρκετά. [...]
Σήμερα η “εργασία και περισσότερη δουλειά» είναι ο αποδεκτός τρόπος των πραγμάτων. Αν μη τι άλλο, οι βελτιώσεις στις μηχανές εξοικονόμησης εργασίας από το 1920 έχουν εντείνει την τάση. Οι μηχανές μπορούν να εξοικονομήσουν ανθρώπινη εργασία, αλλά μόνο αν σταματήσουν να χρησιμοποιούνται όταν παράγουν αρκετό από αυτό που μπορούν να παράγουν και όχι παραπάνω. Με άλλα λόγια, η μηχανή μας προσφέρει την δυνατότητα να εργαζόμαστε λιγότερο, μια δυνατότητα που ως κοινωνία έχουμε επιλέξει να μην αξιοποιήσουμε. Αντ ‘αυτού, έχουμε αφήσει τους ιδιοκτήτες αυτών των μηχανών να καθορίσει τον σκοπό τους: Όχι τη μείωση της εργασίας, αλλά την «αύξηση της παραγωγικότητας», και μαζί με αυτή την εντολή να καταναλώνουμε όλα αυτά που οι μηχανές μπορούν να παράγουν δουλεύοντας στο maximum.
Από τις πρώτες μέρες της εποχής του καταναλωτισμού υπήρχαν επικριτές. Ένας από τους πλέον σημαίνοντες ήταν o Arthur Dahlberg, του οποίου η μελέτη “, Θέσεις εργασίας, Μηχανήματα και καπιταλισμός” ήταν γνωστή στους υπευθύνους χάραξης πολιτικής και τους εκλεγμένους αξιωματούχους στην Ουάσιγκτον. Ο Dahlberg δήλωσε ότι “η αποτυχία να μειώσουμε τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας…είναι η κύρια αιτία που μοιράζουμε με το δελτίο τις ευκαιρίες στην κοινωνία, για τις υπερβολικές βιομηχανικές μονάδες μας, τις κακές επενδύσεις των κεφαλαίων λόγω του ανταγωνισμού, της τόσο έντονες διαφημίσεις μας, και του οικονομικού ιμπεριαλισμού μας.” Από τη στιγμή που πολλά από αυτά που παρήγαγε η βιομηχανία δεν είχαν πλέον με στόχο την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, η τετράωρη εργάσιμη ημέρα, ισχυρίστηκε, ήταν αναγκαία για να μη γίνει η κοινωνία καταστροφικά καταναλωτική. «Με το να μην μειώνουμε την εργάσιμη μέρα όταν έχουμε ήδη εκπληρώσει όλες μας την ανάγκες» είπε, το κίνητρο του κέρδους γίνεται “τόσο ο δημιουργός όσο και ο εκτελεστής των πνευματικών μας αναγκών.” Γιατί όταν το κίνητρο του κέρδους δεν μπορεί να βρει άλλη διέξοδο, “τυλίγει το σαπούνι σε όμορφα κουτιά και προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτό είναι παρηγοριά στις ψυχές μας”. [σ.σ. εννοεί ότι παράγονται προιόντα, όπως το σαπούνι, που πουλιούνται ακριβότερα σε όμορφα κουτιά και οι άνθρωποι ωθούνται να αγοράσουν αυτά τα ακριβότερα σαπούνια για να αισθανθούν καλύτερα επειδή αγοράζουν "ομορφότερα σαπούνια"].
Υπήρξε, για ένα διάστημα, ένα εναλλακτικό όραμα. Το 1930, η Kellogg Company, ο μεγαλύτερος παραγωγός δημητριακών στον κόσμο, ανακοίνωσε ότι όλοι σχεδόν οι 1500 εργαζόμενοι της θα μετακινηθούν από μια οκτάωρη σε μια εξάωρη βάρδια (εργάσιμη ημέρα). Ο πρόεδρος της εταιρείας Lewis Brown και ο ιδιοκτήτης WK Kellogg σημείωναν ότι εάν η εταιρεία εφάρμοζε”τέσσερις εξάωρες βάρδιες…αντί για τρεις βάρδιες των οκτώ ωρών, αυτό θα έδινε δουλειά και μισθούς σε 300 περισσότερες οικογένειες στο Battle Creek.”
Αυτή ήταν μια ευπρόσδεκτη είδηση για τους εργαζομένους σε μια εποχή που η χώρα περνούσε μια μεγάλη ύφεση ραγδαία κάθοδο στο Μεγάλο Κραχ. Αλλά, όπως εξηγεί ο Benjamin Hunnicutt σε σχετικό βιβλίο του, οι Kellogg και Brown ήθελαν να πετύχουν κάτι παραπάνω απότο να δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας. Ήθελαν να δείξουν ότι η “ελεύθερη ανταλλαγή αγαθών, υπηρεσιών και εργασίας στην ελεύθερη αγορά δεν θα πρέπει να σημαίνει καταναλωτισμό χωρίς όρια, ή αέναη εκμετάλλευση των ανθρώπων και των φυσικών πόρων.” Αντίθετα, “οι εργαζόμενοι θα είναι απελευθερωμένοι χάρη στους ολοένα και υψηλότερους μισθούς και τις λιγότερες ώρες εργασίας για την επίτευξη της ελευθερίας που είχε υποσχεθεί η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, δηλαδή την επιδίωξη της ευτυχίας.”
Βέβαια, ο Kellogg δεν είχε την πρόθεση να σταματήσει να βγάζει κέρδος. Αλλά ισχυρίστηκε ότι οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά σε μικρότερες βάρδιες, και επειδή θα είχαν δουλειά περισσότεροι άνθρωποι, η συνολική αγοραστική δύναμη της κοινότητας θα αυξανόταν, επιτρέποντας έτσι περισσότερες αγορές αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των δημητριακών. [σ.σ. Εννοείται ότι τέτοια πειράματα είναι ενδιαφέροντα,αλλά πάντως μπορούν να λειτουργήσουν μόνο όταν μια εταιρεία έχει πολύ μεγάλα περιθώρια κέρδους, και γενικά έχει μεγάλο πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της. Τότε πράγματι μπορεί να μοιραστεί κάπως καλύτερα τον πλούτο με τους εργαζόμενους. όταν όμως μια εταιρεία δυσκολεύεται να σταθεί στον ανταγωνισμό, τότε όλα αυτά πάνε μονομιάς περίπατο].
Η μικρότερη εργάσιμη ημέρα είχε ως αποτέλεσμα μια μείωση της συνολικής αμοιβής των εργαζομένων. Αλλά ο Kellogg προσπάθησε να αντισταθμίσει την απώλεια με μπόνους παραγωγής για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να εργάζονται σκληρά. Επίσης, η εταιρεία εξάλειψε το διάλλειμα για φαγητό, θεωρώντας ότι οι εργαζόμενοι θα προτιμήσουν να κάνουν την μικρότερη βάρδια τους και να φύγουν όσο το δυνατόν συντομότερα. Σε μια «προσωπική επιστολή» για τους εργαζομένους, ο Brown επεσήμανε το “πνευματικό εισόδημα της απόλαυσης του περιβάλλοντος χώρου του σπιτιού σας, του τόπου εργασίας σας, τους γείτονές σας, και όλες τις άλλες απολαύσεις που έχετε [που είναι] πιο δύσκολο να μεταφραστούν σε δολάρια”. Ήλπιζε ότι η μεγαλύτερη αναψυχή θα οδηγούσε σε “υψηλότερα πρότυπα στο σχολείο και στη ζωή του πολίτη” που θα ωφελήσει την εταιρεία, επιτρέποντάς της να” έχει τους εργαζόμενους της σε μια κοινότητα όπου κυριαρχούν καλά σπίτια.”
Ήταν ένα ελκυστικό όραμα, και δούλεψε. Όχι μόνο ο Kellogg τα πήγε καλά από επιχειρηματικής άποψης, αλλά και δημοσιογράφοι από περιοδικά όπως το Forbes και το BusinessWeek ανέφεραν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων της εταιρείας αγκάλιασε τη μικρότερη εργάσιμη ημέρα.[...]
Μια έρευνα του αμερικανικού υπουργείου Εργασίας, επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Η κυβέρνηση σημείωσε ότι “υπήρχε πολύ μικρή δυσαρέσκεια για τις χαμηλότερες αποδοχές που προκύπτουν από τη μείωση των ωρών, αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπήρχαν μεγάλες μειώσεις” Ένας εργάτης έλεγε ότι είχε περισσότερο χρόνο στο σπίτι με την οικογένεια του: “Μπορούσα να πάω σπίτι και να έχουν το χρόνο να εργαστώ στον κήπο μου.” Μια γυναίκα σημειωθεί ότι η εξάωρη βάρδια επέτρεψε τον σύζυγό της να “είναι με τα 4 αγόρια τους σε μικρές ηλικίες, που είναι σημαντικό να έχουν τον πατέρα τους”.
Αυτές οι επιπλέον ώρες μακριά από την εργασία επίσης επέτρεψαν σε ορισμένους εργάτες να κάνουν πράγματα που ποτέ δεν θα μπορούσε να τα κάνουν διαφορετικά. Ο Hunnicutt περιγράφει ότι στο τέλος της συνέντευξης της μια ογδοντάχρονη γυναίκα άρχισε να του μιλάει για πινγκ-πονγκ. Τελικά κατάφερε να κερδίσει το πρωτάθλημα στην πολιτεία της [...]
Η σημερινή κατάσαση μας είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση: Μέχρι το 2005, οι δαπάνες των νοικοκυριών ανά κάτοικο (προσαρμοσμένες σε βάση του πληθωρισμού δολάρια) ήταν δώδεκα φορές αυτές που είχαν το 1929, ενώ οι κατά κεφαλήν δαπάνες για durable αγαθά – τα μεγάλα πράγματα δηλαδή, όπως τα αυτοκίνητα και οι οικιακές συσκευές, ήταν τριάντα δύο φορές υψηλότερες. Εν τω μεταξύ, το 2000 το μέσο παντρεμένο ζευγάρι με παιδιά δούλευε σχεδόν 500 ώρες παραπάνω ανά έτος σε σχέση με το 1979. Και σύμφωνα με τις εκθέσεις από την Federal Reserve Bank το 2004 και το 2005, πάνω από το 40% των αμερικανικών οικογενειών ξοδεύουν περισσότερα από όσα κερδίζουν. Το μέσο νοικοκυριό έχει 18.654$ χρέος, χωρίς καν να συμπεριλαμβάνουμε το χρέος για τα στεγαστικά δάνεια, και ο λόγος του χρέους των νοικοκυριών προς το εισόδημα τους είναι σε επίπεδα ρεκόρ, έχοντας σχεδόν διπλασιαστεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών. Δηλαδή δουλεύουμε όλη μέρα κι όλη νύχτα, μόνο και μόνο για να καταφέρουμε να καταναλώσουμε όλα αυτά που μπορούν να παράγουν οι μηχανές αν δουλεύουν στο maximum των δυνατοτήτων τους.
Κι όμως, θα μπορούσαμε να δουλεύουμε και να καταναλώνουμε πολύ λιγότερο και να εξακολουθούμε να ζούμε πολύ άνετα. Μέχρι το 1991, η ποσότητα των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών που παράγονται για κάθε ώρα εργασίας ήταν η διπλάσια από εκείνη που ήταν το 1948. Το 2006, ο αριθμός αυτός είχε αυξηθεί κατά ακόμα 30%. Με άλλα λόγια, αν ως κοινωνία παίρναμε την απόφαση να ζήσουμε με την ποσότητα εμπορευμάτων και υπηρεσιών που παράγονταν πριν από 17 χρόνια, θα μπορούσαμε να μειώσουμε το “κλασσικό” 40ωρο την εβδομάδα σε 5,3 ώρες την ημέρα, ή 2,7 ώρες, αν ήμασταν πρόθυμοι να επιστρέψουμε στο επίπεδο του 1948. Ήμασταν ήδη η πλουσιότερη χώρα στον πλανήτη το 1948, και το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου δεν έχει ακόμη φτάσει στο σημείο όπου βρισκόμασταν τότε [σ.σ. ο συντάκτης του άρθρου απευθύνεται προφανώς στο αμερικάνικο κοινό].
Αντί να έχουμε την κοινωνική ζωή που οραματιζόταν ο Kellogg, έχουμε φτωχύνει τις κοινότητες μας με μια μορφή καταναλωτισμού που μας αφήνει σε σχετική απομόνωση από την οικογένεια, τους φίλους και τους γείτονες. Απλά δεν έχουμε χρόνο γι ‘αυτούς.[...]
Φυσικά δεν έχει ο καθένας τη δυνατότητα να λάβει μέρος στο ξεφάντωμα καταναλωτισμού με ίσους όρους. Εκατομμύρια Αμερικανοί εργάζονται πολλές ώρες με μισθούς φτώχειας, ενώ πολλοί άλλοι δε μπορούν να βρουν καθόλου δουλειά. Ωστόσο, και όπως οι διαφημιστές γνωρίζουν καλά, η φτώχεια δεν καθιστά κάποιον απρόσβλητο στο “ευαγγέλιο της κατανάλωσης”[...]
Το όραμα του Kellogg, παρά τη δημοτικότητά του με τους υπαλλήλους του, είχε πολύ μικρή υποστήριξη από τους άλλους μεγάλους επιχειρηματίες [...] Παρά το γεγονός ότι ο Roosevelt στο αρχικά στήριζε ένα νομοσχέδιο για την καθιέρωση 30ωρης εργασίας, σύντομα συντάχθηκε με την πλειοψηφία των επιχειρηματιών που ήταν αντίθετοι. Τελικά, ο Ρούσβελτ προώθησε μια σειρά πρωτοβουλιών που οδήγησαν στο γνωστό 40ωρο που έχουμε λίγο-πολύ και σήμερα [...]
Πολλοί άνθρωποι που έζησα στην δύσκολη κρίση του 1929, επέλεξαν να ζήσουν με λιγότερα “υλικά αγαθά” να έχουν λιγότερες ώρες εργασίας [...] για να έχουν περισσότερο χρόνο για τους ίδιους και γι τις οικογένειές τους. Θα μπορούσαμε, ως κοινωνία, να κάνουμε μια παρόμοια επιλογή σήμερα.
Αλλά δεν μπορούμε να την κάνουμε ως άτομα. Οι εργάτες του Kellogg αντιστάθηκαν στη πίεση της εταιρείας για χρόνια, αλλά στο τέλος η αγορά δεν τους προσέφερε πλέον καν τη δυνατότητα επιλογής να εργάζονται λιγότερο και να καταναλώνουν λιγότερο. Ο λόγος είναι απλός: Μια τέτοια επιλογή είναι σε αντίθεση με τα θεμέλια του συστήματος της αγοράς [..] και θα χρειαστεί ένα ισχυρό πολιτικό κίνημα να αλλάξουμε πορεία σήμερα.[...]
Ήδη από το 1835, οι εργάτες της Βοστώνης που απεργούσαν για να πετύχουν μείωση του ωραρίου δήλωναν ότι χρειάζονται χρόνο μακριά από την εργασία για να είναι καλοί πολίτες: “Έχουμε δικαιώματα, και έχουμε καθήκοντα να εκτελέσουμε ως Αμερικανοί πολίτες και μέλη της κοινωνίας.” [...] Το να είσαι πολίτης κάποιον χρόνο και προσοχή,που δεν μπορεί να την κάνει κάποιος αν έχει “χάσει τον εαυτό του” σε ένα συνεχώς επιταχυνόμενο κύκλο εργασίας και της κατανάλωσης.
Μπορούμε να σπάσουμε αυτό το φαύλο κύκλο, απενεργοποιώντας τις μηχανές μας, όταν έχουν παράγει αρκετά από αυτά που χρειαζόμαστε [σ.σ. βέβαια όπως σωστά λέει και ο συντάκτης, αυτός χρειάζεται πολιτική οργάνωση, μάχες, και επίσης θα έλεγα εγώ ότι χρειάζεται και ανθρώπους που ξέρουν τι χρειάζονται και τι θέλουν, κάτι που δεν είναι και τόσο απλό όσο ίσως φαντάζεται ο καθένας]. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε την δυνατότητα να δημιουργήσουμε [...] τις κοινότητες στις οποίες η ανθρώπινη ευημερία είναι το κύριο μέλημα και όχι η δουλοπρέπεια στις μηχανές και σε εκείνους που τις κατέχουν.
Tου Jeffrey Kaplan
Μόλις δέκα χρόνια αργότερα, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Τα αυτοκίνητα κυριαρχούν στους δρόμους και τα περισσότερα σπίτια είχαν ηλεκτρικά φώτα, ηλεκτρικά σίδερα, καθώς και ηλεκτρικές σκούπες.Η ανώτερη μεσαία τάξη είχε πλυντήρια, ψυγεία, τοστιέρες, θερμοφόρες και μηχανές για ποπ-κορν. Και παρότι ο πρώτος εμπορικός ραδιοφωνικός σταθμός δεν ξεκινήσει να εκπέμπει μέχρι το 1920, η αμερικανική κοινή γνώμη, με έναν ενήλικο πληθυσμό περίπου 122 εκατομμυρίων ανθρώπων, αγόρασε 4.438.000 ραδιόφωνα κατά τη διάρκεια ενός μόνο έτους, του 1929.
Όμως, παρά το παλιρροϊκό κύμα των νέων καταναλωτικών αγαθών και μια μεγάλη όρεξη για την κατανάλωσή τους μεταξύ όσων είχαν χρήματα, οι βιομήχανοι ήταν ανήσυχοι.Φοβόντουσαν ότι οι περισσότερες αμερικανικές οικογένειες διατηρούσαν ακόμα πολλές “λιτές” συνήθειες, και αυτό θα ήταν δύσκολο να αλλάξει. Ακόμα πιο απειλητικό ήταν το γεγονός ότι η βιομηχανική παραγωγή εμπορευμάτων αυξανόταν με μεγαλύτερο ρυθμό από την αίσθηση των ανθρώπων ότι αυτά τα αγαθά τους χρειάζονταν.
Αυτό ήταν που οδήγησε τον Charles Kettering, διευθυντή του τομέα Έρευνας της General Motors, να γράψει ένα άρθρο το 1929 με τίτλο “Κρατήστε τον καταναλωτή δυσαρεστημένο”. Δεν πρότεινε βέβαια οι επιχειρήσεις να παράγουν κακής ποιότητας προϊόντα. Μαζί με πολλές από τις εταιρικές ομάδες του, είχε υπόψη του μια “στρατηγική στροφή” για την αμερικανική βιομηχανία: Από την εκπλήρωση των βασικών αναγκών του ανθρώπου προς τη δημιουργία νέων.
Σε μια συνέντευξη του 1927 στο περιοδικό “Nation’s business”, o υπουργός Εργασίας James J. Davis έδωσε κάποια στατιστικά για να τονίσει το πρόβλημα που οι New York Times αποκαλούσαν “κορεσμός αναγκών”. Ο Davis σημείωσε ότι «οι κλωστοϋφαντουργίες της χώρας αυτής μπορούν να παράγει όλο το ύφασμα που απαιτείται αν λειτουργούν έξι μήνες κάθε χρόνο», και ότι το 14% των αμερικανικών εργοστασίων υποδημάτων θα μπορούσε να παράγει αρκετά παπούτσια για να καλύψει την ετήσια ζήτηση. Το περιοδικό κατέληγε ότι, “ίσως τελικά οι ανάγκες του κόσμου να καλύπτονται από τρεις ημέρες εργασίας την εβδομάδα”.
“Η εργασία απελευθερώνει” – η γνωστή επιγραφή στην πύλη του Άουσβιτς
Οι επιχειρηματικοί ηγέτες δεν ήταν όμως και πολύ ενθουσιασμένοι για
την προοπτική μιας κοινωνίας η οποία δε θα ήταν πλέον επικεντρωμένη στην
παραγωγή αγαθών. Γι ‘αυτούς, οι νέες μηχανές “εξοικονόμησης εργασίας”
δεν ήταν ένα όραμα απελευθέρωσης, αλλά μια απειλή για τη θέση τους στο
κέντρο της εξουσίας. Ο John E. Edgerton, πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης
Κατασκευαστών, έδωσε την απάντησή τους όταν είπε ότι: «Είμαι υπέρ του
οτιδήποτε θα κάνει την εργασία πιο χαρούμενη, αλλά ενάντια σε οτιδήποτε
θα υποτάξει περαιτέρω τη σημασία της. Η έμφαση πρέπει να δοθεί στην
εργασία περισσότερη δουλειά και καλύτερη δουλειά». «Τίποτα », δήλωσε,
«δεν ριζοσπαστικοποιεί περισσότερο από τη δυστυχία…εκτός από τον
ελεύθερο χρόνο >> .Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, οι επιχειρήσεις της Αμερικής και η πολιτική ελίτ είχε βρει τον τρόπο για να εκτονώσει την διπλή απειλή της στασιμότητας της οικονομικής ανάπτυξης και της ριζοσπαστικοποίησης της εργατικής τάξης μέσω του «ευαγγελίου της κατανάλωσης», της ιδέας δηλαδή ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι πεπεισμένοι ότι όσα και να έχουν, δεν είναι αρκετά. [...]
Σήμερα η “εργασία και περισσότερη δουλειά» είναι ο αποδεκτός τρόπος των πραγμάτων. Αν μη τι άλλο, οι βελτιώσεις στις μηχανές εξοικονόμησης εργασίας από το 1920 έχουν εντείνει την τάση. Οι μηχανές μπορούν να εξοικονομήσουν ανθρώπινη εργασία, αλλά μόνο αν σταματήσουν να χρησιμοποιούνται όταν παράγουν αρκετό από αυτό που μπορούν να παράγουν και όχι παραπάνω. Με άλλα λόγια, η μηχανή μας προσφέρει την δυνατότητα να εργαζόμαστε λιγότερο, μια δυνατότητα που ως κοινωνία έχουμε επιλέξει να μην αξιοποιήσουμε. Αντ ‘αυτού, έχουμε αφήσει τους ιδιοκτήτες αυτών των μηχανών να καθορίσει τον σκοπό τους: Όχι τη μείωση της εργασίας, αλλά την «αύξηση της παραγωγικότητας», και μαζί με αυτή την εντολή να καταναλώνουμε όλα αυτά που οι μηχανές μπορούν να παράγουν δουλεύοντας στο maximum.
Από τις πρώτες μέρες της εποχής του καταναλωτισμού υπήρχαν επικριτές. Ένας από τους πλέον σημαίνοντες ήταν o Arthur Dahlberg, του οποίου η μελέτη “, Θέσεις εργασίας, Μηχανήματα και καπιταλισμός” ήταν γνωστή στους υπευθύνους χάραξης πολιτικής και τους εκλεγμένους αξιωματούχους στην Ουάσιγκτον. Ο Dahlberg δήλωσε ότι “η αποτυχία να μειώσουμε τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας…είναι η κύρια αιτία που μοιράζουμε με το δελτίο τις ευκαιρίες στην κοινωνία, για τις υπερβολικές βιομηχανικές μονάδες μας, τις κακές επενδύσεις των κεφαλαίων λόγω του ανταγωνισμού, της τόσο έντονες διαφημίσεις μας, και του οικονομικού ιμπεριαλισμού μας.” Από τη στιγμή που πολλά από αυτά που παρήγαγε η βιομηχανία δεν είχαν πλέον με στόχο την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, η τετράωρη εργάσιμη ημέρα, ισχυρίστηκε, ήταν αναγκαία για να μη γίνει η κοινωνία καταστροφικά καταναλωτική. «Με το να μην μειώνουμε την εργάσιμη μέρα όταν έχουμε ήδη εκπληρώσει όλες μας την ανάγκες» είπε, το κίνητρο του κέρδους γίνεται “τόσο ο δημιουργός όσο και ο εκτελεστής των πνευματικών μας αναγκών.” Γιατί όταν το κίνητρο του κέρδους δεν μπορεί να βρει άλλη διέξοδο, “τυλίγει το σαπούνι σε όμορφα κουτιά και προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτό είναι παρηγοριά στις ψυχές μας”. [σ.σ. εννοεί ότι παράγονται προιόντα, όπως το σαπούνι, που πουλιούνται ακριβότερα σε όμορφα κουτιά και οι άνθρωποι ωθούνται να αγοράσουν αυτά τα ακριβότερα σαπούνια για να αισθανθούν καλύτερα επειδή αγοράζουν "ομορφότερα σαπούνια"].
Υπήρξε, για ένα διάστημα, ένα εναλλακτικό όραμα. Το 1930, η Kellogg Company, ο μεγαλύτερος παραγωγός δημητριακών στον κόσμο, ανακοίνωσε ότι όλοι σχεδόν οι 1500 εργαζόμενοι της θα μετακινηθούν από μια οκτάωρη σε μια εξάωρη βάρδια (εργάσιμη ημέρα). Ο πρόεδρος της εταιρείας Lewis Brown και ο ιδιοκτήτης WK Kellogg σημείωναν ότι εάν η εταιρεία εφάρμοζε”τέσσερις εξάωρες βάρδιες…αντί για τρεις βάρδιες των οκτώ ωρών, αυτό θα έδινε δουλειά και μισθούς σε 300 περισσότερες οικογένειες στο Battle Creek.”
Αυτή ήταν μια ευπρόσδεκτη είδηση για τους εργαζομένους σε μια εποχή που η χώρα περνούσε μια μεγάλη ύφεση ραγδαία κάθοδο στο Μεγάλο Κραχ. Αλλά, όπως εξηγεί ο Benjamin Hunnicutt σε σχετικό βιβλίο του, οι Kellogg και Brown ήθελαν να πετύχουν κάτι παραπάνω απότο να δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας. Ήθελαν να δείξουν ότι η “ελεύθερη ανταλλαγή αγαθών, υπηρεσιών και εργασίας στην ελεύθερη αγορά δεν θα πρέπει να σημαίνει καταναλωτισμό χωρίς όρια, ή αέναη εκμετάλλευση των ανθρώπων και των φυσικών πόρων.” Αντίθετα, “οι εργαζόμενοι θα είναι απελευθερωμένοι χάρη στους ολοένα και υψηλότερους μισθούς και τις λιγότερες ώρες εργασίας για την επίτευξη της ελευθερίας που είχε υποσχεθεί η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, δηλαδή την επιδίωξη της ευτυχίας.”
Βέβαια, ο Kellogg δεν είχε την πρόθεση να σταματήσει να βγάζει κέρδος. Αλλά ισχυρίστηκε ότι οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά σε μικρότερες βάρδιες, και επειδή θα είχαν δουλειά περισσότεροι άνθρωποι, η συνολική αγοραστική δύναμη της κοινότητας θα αυξανόταν, επιτρέποντας έτσι περισσότερες αγορές αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των δημητριακών. [σ.σ. Εννοείται ότι τέτοια πειράματα είναι ενδιαφέροντα,αλλά πάντως μπορούν να λειτουργήσουν μόνο όταν μια εταιρεία έχει πολύ μεγάλα περιθώρια κέρδους, και γενικά έχει μεγάλο πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της. Τότε πράγματι μπορεί να μοιραστεί κάπως καλύτερα τον πλούτο με τους εργαζόμενους. όταν όμως μια εταιρεία δυσκολεύεται να σταθεί στον ανταγωνισμό, τότε όλα αυτά πάνε μονομιάς περίπατο].
Η μικρότερη εργάσιμη ημέρα είχε ως αποτέλεσμα μια μείωση της συνολικής αμοιβής των εργαζομένων. Αλλά ο Kellogg προσπάθησε να αντισταθμίσει την απώλεια με μπόνους παραγωγής για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να εργάζονται σκληρά. Επίσης, η εταιρεία εξάλειψε το διάλλειμα για φαγητό, θεωρώντας ότι οι εργαζόμενοι θα προτιμήσουν να κάνουν την μικρότερη βάρδια τους και να φύγουν όσο το δυνατόν συντομότερα. Σε μια «προσωπική επιστολή» για τους εργαζομένους, ο Brown επεσήμανε το “πνευματικό εισόδημα της απόλαυσης του περιβάλλοντος χώρου του σπιτιού σας, του τόπου εργασίας σας, τους γείτονές σας, και όλες τις άλλες απολαύσεις που έχετε [που είναι] πιο δύσκολο να μεταφραστούν σε δολάρια”. Ήλπιζε ότι η μεγαλύτερη αναψυχή θα οδηγούσε σε “υψηλότερα πρότυπα στο σχολείο και στη ζωή του πολίτη” που θα ωφελήσει την εταιρεία, επιτρέποντάς της να” έχει τους εργαζόμενους της σε μια κοινότητα όπου κυριαρχούν καλά σπίτια.”
Ήταν ένα ελκυστικό όραμα, και δούλεψε. Όχι μόνο ο Kellogg τα πήγε καλά από επιχειρηματικής άποψης, αλλά και δημοσιογράφοι από περιοδικά όπως το Forbes και το BusinessWeek ανέφεραν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων της εταιρείας αγκάλιασε τη μικρότερη εργάσιμη ημέρα.[...]
Μια έρευνα του αμερικανικού υπουργείου Εργασίας, επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Η κυβέρνηση σημείωσε ότι “υπήρχε πολύ μικρή δυσαρέσκεια για τις χαμηλότερες αποδοχές που προκύπτουν από τη μείωση των ωρών, αν και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπήρχαν μεγάλες μειώσεις” Ένας εργάτης έλεγε ότι είχε περισσότερο χρόνο στο σπίτι με την οικογένεια του: “Μπορούσα να πάω σπίτι και να έχουν το χρόνο να εργαστώ στον κήπο μου.” Μια γυναίκα σημειωθεί ότι η εξάωρη βάρδια επέτρεψε τον σύζυγό της να “είναι με τα 4 αγόρια τους σε μικρές ηλικίες, που είναι σημαντικό να έχουν τον πατέρα τους”.
Αυτές οι επιπλέον ώρες μακριά από την εργασία επίσης επέτρεψαν σε ορισμένους εργάτες να κάνουν πράγματα που ποτέ δεν θα μπορούσε να τα κάνουν διαφορετικά. Ο Hunnicutt περιγράφει ότι στο τέλος της συνέντευξης της μια ογδοντάχρονη γυναίκα άρχισε να του μιλάει για πινγκ-πονγκ. Τελικά κατάφερε να κερδίσει το πρωτάθλημα στην πολιτεία της [...]
Η σημερινή κατάσαση μας είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση: Μέχρι το 2005, οι δαπάνες των νοικοκυριών ανά κάτοικο (προσαρμοσμένες σε βάση του πληθωρισμού δολάρια) ήταν δώδεκα φορές αυτές που είχαν το 1929, ενώ οι κατά κεφαλήν δαπάνες για durable αγαθά – τα μεγάλα πράγματα δηλαδή, όπως τα αυτοκίνητα και οι οικιακές συσκευές, ήταν τριάντα δύο φορές υψηλότερες. Εν τω μεταξύ, το 2000 το μέσο παντρεμένο ζευγάρι με παιδιά δούλευε σχεδόν 500 ώρες παραπάνω ανά έτος σε σχέση με το 1979. Και σύμφωνα με τις εκθέσεις από την Federal Reserve Bank το 2004 και το 2005, πάνω από το 40% των αμερικανικών οικογενειών ξοδεύουν περισσότερα από όσα κερδίζουν. Το μέσο νοικοκυριό έχει 18.654$ χρέος, χωρίς καν να συμπεριλαμβάνουμε το χρέος για τα στεγαστικά δάνεια, και ο λόγος του χρέους των νοικοκυριών προς το εισόδημα τους είναι σε επίπεδα ρεκόρ, έχοντας σχεδόν διπλασιαστεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών. Δηλαδή δουλεύουμε όλη μέρα κι όλη νύχτα, μόνο και μόνο για να καταφέρουμε να καταναλώσουμε όλα αυτά που μπορούν να παράγουν οι μηχανές αν δουλεύουν στο maximum των δυνατοτήτων τους.
Κι όμως, θα μπορούσαμε να δουλεύουμε και να καταναλώνουμε πολύ λιγότερο και να εξακολουθούμε να ζούμε πολύ άνετα. Μέχρι το 1991, η ποσότητα των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών που παράγονται για κάθε ώρα εργασίας ήταν η διπλάσια από εκείνη που ήταν το 1948. Το 2006, ο αριθμός αυτός είχε αυξηθεί κατά ακόμα 30%. Με άλλα λόγια, αν ως κοινωνία παίρναμε την απόφαση να ζήσουμε με την ποσότητα εμπορευμάτων και υπηρεσιών που παράγονταν πριν από 17 χρόνια, θα μπορούσαμε να μειώσουμε το “κλασσικό” 40ωρο την εβδομάδα σε 5,3 ώρες την ημέρα, ή 2,7 ώρες, αν ήμασταν πρόθυμοι να επιστρέψουμε στο επίπεδο του 1948. Ήμασταν ήδη η πλουσιότερη χώρα στον πλανήτη το 1948, και το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου δεν έχει ακόμη φτάσει στο σημείο όπου βρισκόμασταν τότε [σ.σ. ο συντάκτης του άρθρου απευθύνεται προφανώς στο αμερικάνικο κοινό].
Αντί να έχουμε την κοινωνική ζωή που οραματιζόταν ο Kellogg, έχουμε φτωχύνει τις κοινότητες μας με μια μορφή καταναλωτισμού που μας αφήνει σε σχετική απομόνωση από την οικογένεια, τους φίλους και τους γείτονες. Απλά δεν έχουμε χρόνο γι ‘αυτούς.[...]
Φυσικά δεν έχει ο καθένας τη δυνατότητα να λάβει μέρος στο ξεφάντωμα καταναλωτισμού με ίσους όρους. Εκατομμύρια Αμερικανοί εργάζονται πολλές ώρες με μισθούς φτώχειας, ενώ πολλοί άλλοι δε μπορούν να βρουν καθόλου δουλειά. Ωστόσο, και όπως οι διαφημιστές γνωρίζουν καλά, η φτώχεια δεν καθιστά κάποιον απρόσβλητο στο “ευαγγέλιο της κατανάλωσης”[...]
Το όραμα του Kellogg, παρά τη δημοτικότητά του με τους υπαλλήλους του, είχε πολύ μικρή υποστήριξη από τους άλλους μεγάλους επιχειρηματίες [...] Παρά το γεγονός ότι ο Roosevelt στο αρχικά στήριζε ένα νομοσχέδιο για την καθιέρωση 30ωρης εργασίας, σύντομα συντάχθηκε με την πλειοψηφία των επιχειρηματιών που ήταν αντίθετοι. Τελικά, ο Ρούσβελτ προώθησε μια σειρά πρωτοβουλιών που οδήγησαν στο γνωστό 40ωρο που έχουμε λίγο-πολύ και σήμερα [...]
Πολλοί άνθρωποι που έζησα στην δύσκολη κρίση του 1929, επέλεξαν να ζήσουν με λιγότερα “υλικά αγαθά” να έχουν λιγότερες ώρες εργασίας [...] για να έχουν περισσότερο χρόνο για τους ίδιους και γι τις οικογένειές τους. Θα μπορούσαμε, ως κοινωνία, να κάνουμε μια παρόμοια επιλογή σήμερα.
Αλλά δεν μπορούμε να την κάνουμε ως άτομα. Οι εργάτες του Kellogg αντιστάθηκαν στη πίεση της εταιρείας για χρόνια, αλλά στο τέλος η αγορά δεν τους προσέφερε πλέον καν τη δυνατότητα επιλογής να εργάζονται λιγότερο και να καταναλώνουν λιγότερο. Ο λόγος είναι απλός: Μια τέτοια επιλογή είναι σε αντίθεση με τα θεμέλια του συστήματος της αγοράς [..] και θα χρειαστεί ένα ισχυρό πολιτικό κίνημα να αλλάξουμε πορεία σήμερα.[...]
Ήδη από το 1835, οι εργάτες της Βοστώνης που απεργούσαν για να πετύχουν μείωση του ωραρίου δήλωναν ότι χρειάζονται χρόνο μακριά από την εργασία για να είναι καλοί πολίτες: “Έχουμε δικαιώματα, και έχουμε καθήκοντα να εκτελέσουμε ως Αμερικανοί πολίτες και μέλη της κοινωνίας.” [...] Το να είσαι πολίτης κάποιον χρόνο και προσοχή,που δεν μπορεί να την κάνει κάποιος αν έχει “χάσει τον εαυτό του” σε ένα συνεχώς επιταχυνόμενο κύκλο εργασίας και της κατανάλωσης.
Μπορούμε να σπάσουμε αυτό το φαύλο κύκλο, απενεργοποιώντας τις μηχανές μας, όταν έχουν παράγει αρκετά από αυτά που χρειαζόμαστε [σ.σ. βέβαια όπως σωστά λέει και ο συντάκτης, αυτός χρειάζεται πολιτική οργάνωση, μάχες, και επίσης θα έλεγα εγώ ότι χρειάζεται και ανθρώπους που ξέρουν τι χρειάζονται και τι θέλουν, κάτι που δεν είναι και τόσο απλό όσο ίσως φαντάζεται ο καθένας]. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε την δυνατότητα να δημιουργήσουμε [...] τις κοινότητες στις οποίες η ανθρώπινη ευημερία είναι το κύριο μέλημα και όχι η δουλοπρέπεια στις μηχανές και σε εκείνους που τις κατέχουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου