Η αμυντική τακτική της Ρωσίας

analyst

Χρησιμοποιεί ως όπλο την υποτίμηση του νομίσματος, αρκεί να μην προκληθεί υπερπληθωρισμός – κάτι πολύ δύσκολο, ενώ θα οδηγούσε στην καταστροφή του κοινωνικού της ιστού και στην ανατροπή του κ. Putin ή σε πολέμους

του Άρη Οικονόμου

«Το μαύρο ρωσικό χιούμορ: Θυμάμαι πως όταν ήμουν μικρός, το ένα δολάριο κόστιζε έξι ρούβλια. Σήμερα μεγάλωσε, όπως και εγώ, φτάνοντας στα 80. Ελπίζω λοιπόν να πεθάνει σύντομα».

.

Άρθρο

Η κατακόρυφη πτώση των τιμών του πετρελαίου έχει πολλές διαφορετικές συνέπειες – για τις εκάστοτε χώρες, για τις κεντρικές τράπεζες, για τις επιχειρήσεις εξόρυξης, καθώς επίσης για τους Πολίτες.

Για παράδειγμα, προκαλεί πολύ μεγάλα προβλήματα σε όλα εκείνα τα κράτη που τα έσοδα από την πώληση πετρελαίου τροφοδοτούν τους προϋπολογισμούς τους – όπου απαιτείται μία ορισμένη τιμή, για να μην δημιουργούνται ελλείμματα. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η τιμή που χρειάζονται για την κάλυψη των δημοσίων δαπανών τους ορισμένες χώρες, είναι αυτή που φαίνεται στο γράφημα που ακολουθεί.

.

.

Όσον αφορά τώρα τις κεντρικές τράπεζες της Δύσης, η πτώση των τιμών εντείνει τις αποπληθωριστικές πιέσεις, όπως διαπιστώθηκε από τη μείωση των τιμών στις Η.Π.Α. (-0,5%), οπότε θα υποχρεωθούν να αναδιαμορφώσουν τη νομισματική τους πολιτική – γεγονός που σημαίνει πως η Fed έκανε λάθοςκλιμακώνοντας τα επιτόκια, ενώ η ΕΚΤ θα αυξήσει πιθανότητα τα πακέτα ποσοτικής διευκόλυνσης (QE), τροφοδοτώντας έναν νέο κύκλο ανόδου στα χρηματιστήρια.

Εν τούτοις, επειδή η Ευρώπη δεν είναι παραγωγός ενέργειας, όπως επίσης η Ιαπωνία και σε κάποιο βαθμό η Κίνα, η μείωση των τιμών θα αυξήσει την αγοραστική δύναμη των Πολιτών της, οπότε θα καταπολεμηθεί η ύφεση – στην οποία βυθίζεται συνεχώς. Η προβλεπόμενη αύξηση δε της ποσότητας χρήματος έχει σχέση με τον αποπληθωρισμό που προκαλούν οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου – καθιστώντας προβληματική την εξυπηρέτηση των δανείων των υπερχρεωμένων κρατών

Απλούστατα με δεδομένο το ότι, τα έσοδα πολλών κρατών επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τη φορολογία του πετρελαίου, η οποία μειώνεται σε απόλυτα μεγέθη όταν πέφτουν οι τιμές πώλησης, κατανοεί κανείς τη δυσκολία τους, όσον αφορά την εξυπηρέτηση των χρεών τους – καθώς επίσης την αποφυγή καινούργιων ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς τους.

Για τις χώρες παραγωγής πετρελαίου, η πτώση των τιμών σημαίνει σημαντικά χαμηλότερα έσοδα – οπότε πολύ μεγάλα προβλήματα για όλες εκείνες που δεν διαθέτουν άλλου είδους ισχυρές βιομηχανίες, όπως η Σαουδική Αραβία, η Ρωσία κοκ. Τέλος, όσον αφορά τις επιχειρήσεις, αυτό που είναι σημαντικό είναι κυρίως το κόστος εξόρυξης – το οποίο είναι πολύ υψηλότερο στη Νορβηγία ή στον Καναδά, ενώ αρκετά χαμηλό στη Ρωσία και στη Σαουδική Αραβία.

Ένα επόμενο σοβαρό θέμα για τα κράτη είναι τα συναλλαγματικά αποθέματα που διαθέτουν – όπου όσο πιο υψηλά, τόσο πιο ασφαλή είναι απέναντι σε τέτοιου είδους διακυμάνσεις. Για τις επιχειρήσεις δε είναι επίσης σημαντικές οι ισοτιμίες των συναλλαγμάτων  των χωρών τους – αφού τα έξοδα τους είναι σε εγχώριο νόμισμα, ενώ εισπράττουν δολάρια. Εάν βέβαια είναι υπερδανεισμένες σε δολάρια, όπως συμβαίνει με ορισμένες ρωσικές (Rosneft), τότε η κατάσταση αλλάζει – γεγονός που σημαίνει πως δύσκολα είναι σε θέση κανείς να προβλέψει οτιδήποτε.

.

Η αιτία της πτώσης των τιμών   

Περαιτέρω, θα μπορούσε κανείς να αναφέρει πολλές θεωρίες συνομωσίας, οι οποίες προσπαθούν να αιτιολογήσουν την πτώση των τιμών του πετρελαίου. Είναι καλύτερα όμως να υιοθετήσει την έκθεση της διεθνούς εταιρείας ενέργειας (ΙΕΑ), σύμφωνα με την οποία η ζήτηση πετρελαίου στο τρίτο τρίμηνο του 2015 αυξήθηκε κατά 2,1 εκ. βαρέλια την ημέρα, ενώ στο τέταρτο κατά 1 εκ. βαρέλια – πάντοτε σε σχέση με το 2014 (πηγή).

Εν τούτοις, η προσφορά αυξήθηκε κατά 2,6 εκ. βαρέλια το 2015 (μέσος όρος), οπότε υπερκάλυψε σημαντικά τη ζήτηση – γεγονός που σημαίνει ότι, ήταν οικονομικά εύλογη η πτώση των τιμών. Πόσο μάλλον όταν από την πλευρά της ζήτησης δεν αναμένονται μεγάλες αλλαγές – ενώ η προσφορά θα αυξηθεί κατά 0,5 εκ. βαρέλια ημερησίως μετά την είσοδο του Ιράν στις αγορές (κατά 1 εκ. μακροπρόθεσμα).

Περαιτέρω, η αύξηση της προσφοράς τα τελευταία χρόνια δεν οφείλεται ούτε στη Σαουδική Αραβία, ούτε στη Ρωσία – ενώ το Ιράν ήταν εκτός, λόγω των κυρώσεων που του είχαν επιβληθεί. Οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στη βιομηχανία σχιστόλιθου των Η.Π.Α., η οποία αύξησε τις ποσότητες εξόρυξης από τα 5 εκ. βαρέλια ημερησίως σχεδόν στα 9 εκ. (γράφημα) – με αρχικό αποτέλεσμα την κατακόρυφη μείωση των αμερικανικών εισαγωγών, καθώς επίσης την αύξηση των εξαγωγών σήμερα, η οποία έχει επιτραπεί για πρώτη φορά.

.

.

Λογικά λοιπόν ακούγονται προβλέψεις από διαφόρους, οι οποίοι τοποθετούν την τιμή στα 20 $ –επιφυλασσόμενοι βέβαια για τυχόν στρατιωτική σύγκρουση της Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν, της Ρωσίας με την Τουρκία, για τρομοκρατικές ενέργειες κοκ.

Δεν είναι απίθανο δε να αντιδράσουν τελικά και οι Η.Π.Α., αφού από τη μία πλευρά απειλείται το πετροδολάριο (άρθρο), ενώ από την άλλη κινδυνεύει να χρεοκοπήσει η βιομηχανία σχιστόλιθου – λόγω του υψηλού κόστους των επιχειρήσεων, με πολύ δυσμενή επακόλουθα για τις τράπεζες (δάνεια άνω των 200 δις $, τα οποία ήδη δεν εξυπηρετούνται σωστά).

.

Η Ρωσία και το ρούβλι 

Το ρούβλι έσπασε το επίπεδο του 80:1 σε σχέση με το δολάριο, φτάνοντας ακόμη και στο 86 (γράφημα) – στο υψηλότερο επίπεδο της ιστορίας του μετά την κρίση του 1998, όπου τελικά ανταλλάχθηκαν 1.000 παλιά για ένα καινούργιο (νομισματική μεταρρύθμιση). Απέναντι στο ευρώ έφτασε χθες στο 88:1 – λίγο πιο κάτω δηλαδή από τα υψηλά του Δεκεμβρίου του 2014, όπου επικράτησε πανικός στο ρωσικό χρηματιστήριο, πιέζοντας την ισοτιμία στο 100:1.

.

.

Εκείνη την εποχή ο Ρώσος πρόεδρος είχε κατηγορήσει τους κερδοσκόπους, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις – ενώ σήμερα θεωρεί αιτιολογημένη την πτώση του, κρίνοντας από της δηλώσεις της διοικητού της κεντρικής τράπεζας, σύμφωνα με τις οποίες ευρίσκεται πλησίον της θεμελιώδους βάσης του!

Στην πραγματικότητα όμως το ρούβλι αντιδράει ανάλογα με τις διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου, όπως συμβαίνει με τα άλλα νομίσματα των παραγωγών ενέργειας – της Αυστραλίας, του Καναδά, της Βραζιλίας κοκ. Σε κάθε περίπτωση, η πτώση των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών είναι καταστροφική για τη ρωσική οικονομία – αφού το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 3,8% το 2015, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει μία ακόμη πτώση του το 2016 κατά 1%.

Το γεγονός αυτό δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στην κυβέρνηση της Ρωσίας, αφού προβλέπεται έλλειμμα στον προϋπολογισμό της τάξης του 3% – οπότε θα είναι απαραίτητη η δραστική μείωση των δαπανών, η αύξηση των φόρων ή ένας συνδυασμός και των δύο.

Από την άλλη πλευρά όμως, επειδή τα έσοδα της Ρωσίας προέρχονται κατά 50% περίπου από τις εξαγωγές ενέργειας, οι οποίες πληρώνονται στο ισχυρά ανατιμημένο δολάριο, ενώ για τις δαπάνες της ξοδεύονται ρούβλια,όταν μειώνεται η ισοτιμία του νομίσματος περιορίζονται αντίστοιχα – σε πλήρη αντίθεση με τη Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, η οποία έχει συνδέσει το νόμισμα της με το δολάριο, οπότε το έλλειμμα της έχει φτάσει στα 100 δις $, ενώ απειλείται από τις επιθέσεις των κερδοσκόπων.

Η Ρωσία λοιπόν χρησιμοποιεί ως αμυντική τακτική την υποτίμηση του νομίσματος, γεγονός που όμως προϋποθέτει να μην προκληθεί υπερπληθωρισμός – κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο, ενώ θα οδηγούσε στην πλήρη καταστροφή του κοινωνικού της ιστού, οπότε στην ανατροπή του προέδρου.

Απόν την πλευρά όμως των εμπορικών και λοιπών επιχειρήσεων της χώρας, οι διακυμάνσεις του ρουβλίου αποτελούν ένα γιγαντιαίο πρόβλημα – αφού είναι πολύ δύσκολο να καθορίζουν τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους ή να δανείζονται, μη γνωρίζοντας τι θα συμβεί με τα επιτόκια, εάν πράγματι δημιουργηθεί υπερπληθωρισμός. Ο τζίρος τους βέβαια είναι καθοδικός, λόγω της μείωσης της αγοραστικής αξίας των εισοδημάτων των Ρώσων – ενώ οι εισαγωγικές εταιρείες είναι σε πολύ πιο δύσκολη θέση.

Ο μεγάλος χαμένος μαζί με τις επιχειρήσεις είναι οι Πολίτες – αφού το πραγματικό τους εισόδημα μειώθηκε κατά 10% το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Παρά το ότι δε η κυβέρνηση προσπαθεί να τους στρέψει στην κατανάλωση εγχωρίων προϊόντων, η χώρα δεν είναι καθόλου αυτάρκης – οπότε δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς μεγάλες εισαγωγές.

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, οι Ρώσοι έχουν μειώσει τις αγορές πολυτελών προϊόντων, ακινήτων και αυτοκινήτων – ενώ δεν ταξιδεύουν στο εξωτερικό, αφού οι τιμές έχουν γίνει απρόσιτες. Τα προϊόντα της καθημερινής κατανάλωσης έχουν γίνει επίσης πολύ ακριβά – κρίνοντας από το συνήθως φθηνό κρέας γαλοπούλας, η τιμή του οποίου αυξήθηκε κατά 35% περίπου.

Παρά το ότι λοιπόν το ρούβλι αποτελεί ένα σημαντικό όπλο της Ρωσίας, όσον αφορά την επιβίωση της στονπόλεμο του πετρελαίου, δεν είναι αρκετό για την άμυνα της – οπότε πιθανότατα θα προσπαθήσει να αναζητήσει άλλες λύσεις, χωρίς να αποκλείεται ακόμη και η διεύρυνση των στρατιωτικών της εγχειρημάτων. Μόνο έτσι θα μπορούσε άλλωστε να στρέψει το ενδιαφέρον των Πολιτών της προς τα έξω, αποφεύγοντας τις διαφαινόμενες κοινωνικές αναταραχές και εξεγέρσεις.

.

Επίλογος

Κατά τη γνώμη μας, οι περισσότεροι είναι χαμένοι παρά κερδισμένοι από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, ενώ κρύβονται πολλά μη προϋπολογισμένα ρίσκα – ειδικά λόγω του ραγδαίου ρυθμού της πτώσης του, ένεκα του οποίου ελάχιστες χώρες κατάφεραν να προετοιμαστούν. Το αποτέλεσμα τους θα μπορούσε να είναι αναμφίβολα οι μαζικές καταρρεύσεις, το χάος και οι πόλεμοι – χωρίς να αποκλείεται ένας καταστροφικός τρίτος παγκόσμιος, με πεδίο διαμάχης τη Μέση Ανατολή ή/και την Ευρώπη.

Οι πολιτικές λύσεις δεν φαίνονται δυνατές, αν και υπάρχει κάποια πιθανότητα να επιλυθεί οικονομικά το πρόβλημα, αφού με τέτοιες χαμηλές τιμές μπορούν να ανταπεξέλθουν μόνο οι χώρες της Μέσης Ανατολής – οπότε θα εξαφανισθούν πολλές εταιρείες εξόρυξης, με αποτέλεσμα να μειωθεί ξανά η προσφορά.

Σε κάθε περίπτωση, εάν το συγκεκριμένο επίπεδο τιμών διατηρηθεί για πολύ, θα αντιμετωπίσουν μεγάλα προβλήματα τόσο η Ρωσία, όσο και οι Η.Π.Α., μαζί με τη Σαουδική Αραβία – κάτι που προφανώς δεν επιθυμεί κανένας να συμβεί.

Άρης Οικονόμου, Senior Analyst (finance & markets)