Πόλεμοι, πλούτος και πολιτισμός

analyst

Η βασική αιτία της ανάπτυξης και της προόδου της Ευρώπης δεν ήταν η αναγέννηση, ο διαφωτισμός ή η βιομηχανική επανάσταση, αλλά οι πόλεμοι – τους οποίους μπορεί κάλλιστα να χαρακτηρίσει κανείς ως «δημιουργική καταστροφή»

του Βασίλη Βιλιάρδου

“Ο πόλεμος, όπως επίσης οι διάφορες «μορφές» του (επαναστάσεις, κοινωνικές εξεγέρσεις κλπ.), είναι προφανώς ότι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε μία χώρα – στην ανθρωπότητα γενικότερα. Εν τούτους, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις, όπου είναι αδύνατον να αποφευχθεί – όπως όταν απειλείται η εθνική κυριαρχία μίας χώρας από ξένες δυνάμεις, με οικονομικά ή με συμβατικά όπλα, η κατάλυση της δημοκρατίας στο εσωτερικό της, καθώς επίσης η εγκατάσταση της αυθαιρεσίας στην πολιτική της εξουσία.

Από την άλλη πλευρά, οφείλει κανείς να εξετάσει τα αποτελέσματα των πολέμων, σε σχέση με την οικονομική εξέλιξη διαφόρων περιοχών του πλανήτη – τονίζοντας ότι, ο καπιταλισμός είναι δυστυχώς «σύμφυτος» με τους πολέμους, οπότε θα έπρεπε να ερευνηθεί η ιδανικότερη δυνατή αντικατάσταση του”.

.

Άρθρο

Εάν αναρωτηθούμε σχετικά με το που στηρίχθηκε η άνοδος της Αρχαίας Ελλάδας, τόσο ο πλούτος, όσο και η τεράστια πολιτιστική της εξέλιξη, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, δεν θα συμπεράνουμε πως βασίσθηκε στη διεξαγωγή πολέμων – έχοντας την εντύπωση ή την πεποίθηση ότι, ο πόλεμος και ο πολιτισμός, ο οποίος συνήθως προϋποθέτει τον πλούτο, είναι δύο έννοιες «ασύμβατες» μεταξύ τους.

Για να αποφύγουμε τις λογικές αντικρούσεις, όσον αφορά το συμπέρασμα μας από την ανάγνωση της ιστορίας των προγόνων μας, θα αναφερθούμε περιληπτικά σε μία έρευνα δύο ιστορικών – με βάση την οποία ο πόλεμος και ο θάνατος έφεραν τον πλούτο στην Ευρώπη.

Ειδικότερα, το έτος 1300 το κατά κεφαλήν εισόδημα της Κίνας ήταν υψηλότερο, σε σχέση με την Ευρώπη. Εν τούτοις, η ήπειρος μας κατάφερε να ξεπεράσει την Κίνα, κυριαρχώντας στον πλανήτη για πολλούς αιώνες. Οι ερμηνείες της εξέλιξης αυτής, το που στηριζόταν δηλαδή, είναι συνήθως οι εξής:

(α) Στους τεχνολογικούς νεωτερισμούς οι οποίοι, με τη μορφή της βιομηχανικής επανάστασης μετά το 18^ο αιώνα, αύξησαν σε μεγάλο βαθμό την παραγωγικότητα και εξ αυτής τα εισοδήματα στην Ευρώπη.

(β)  Στους θεσμούς, στη δημιουργία του Κράτους Δικαίου, καθώς επίσης στην προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας – ενέργειες που εξασφάλισαν την εξέλιξη και την πρόοδο της οικονομίας.

Όμως, παρά το ότι τα παραπάνω επιτεύγματα είναι πολύ σημαντικά, δεν μπορούν να εξηγήσουν ικανοποιητικά την ιλιγγιώδη άνοδο της Ευρώπης, συγκριτικά με την Κίνα – μία άνοδος που ξεκίνησε, σύμφωνα με τους ιστορικούς, το έτος 1350, όπου η επιδημία της πανώλης οδήγησε στο θάνατο ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού της ηπείρου μας (από το ένα τρίτο έως και το 50% σε πολλές χώρες).

Εκείνη την εποχή, κατά την οποία η ανάπτυξη της οικονομίας στηριζόταν κυρίως στο συντελεστή «Φύση» (γη), ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν η συνάρτηση του λόγου των διαθέσιμων (αγροτικών) εκτάσεων, με τον πληθυσμό που ζούσε επάνω σε αυτές, η επιδημία σήμαινε το εξής:

Όλοι όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν από το «μαύρο τέρας» ήταν πλουσιότεροι, με αυξημένο το κατά κεφαλήν εισόδημα τους – επειδή η πανώλη είχε οδηγήσει στο θάνατο «μόνο» τους ανθρώπους, χωρίς να επηρεάσει καθόλου τα διαθέσιμα «κεφαλαιακά αποθέματα».

Βέβαια, μία αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, η οποία στηρίζεται σε τέτοιου είδους «προϋποθέσεις», δεν έχει συνήθως διάρκεια – επειδή, όταν ο πληθυσμός επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα, το εισόδημα μειώνεται ξανά, στα προηγούμενα επίπεδα ισορροπίας του.

Εν τούτοις, δεν συνέβη κάτι τέτοιο στην Ευρώπη, αφού το κατά κεφαλήν εισόδημα συνέχισε να αυξάνεται τους επόμενους αιώνες – λόγω του ότι, σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι πόλεμοι ακολούθησαν τη θανατηφόρο επιδημία.

Αναλυτικότερα, το αυξημένο κατά κεφαλήν εισόδημα, μετά την επιδημία της πανώλης, ήταν αρκετά υψηλότερο, από το επίπεδο διαβίωσης του εναπομείναντος πληθυσμού. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στα κράτη να αυξήσουν σημαντικά τη φορολογία – όπου το 70% έως 80% των φόρων εκείνη την εποχή (1500) χρησιμοποιούταν για τη χρηματοδότηση των στρατιωτικών δαπανών.

Οι υψηλότεροι φόροι λοιπόν έδωσαν τη δυνατότητα σε πάρα πολλά μικρά κράτη της Ευρώπης να αυξήσουν δραματικά τις δαπάνες εξοπλισμού τους – προκαλώντας ένα αγώνα δρόμου μεταξύ τους, ο οποίος κλιμάκωνε συνεχώς τη στρατιωτική τους δύναμη.

 .

ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης διαδικασίας ήταν να ακολουθήσει η πλέον πολεμική εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας – γεγονός που μας θυμίζει τους ατελείωτους πολέμους στην Αρχαία Ελλάδα μεταξύ των πόλεων-κρατών, αλλά και εξωτερικών εχθρών (Πέρσες), όπου η χώρα μας τότε ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ανάλογη της ηπείρου μας σήμερα (η Ελλάδα θεμελίωσε ουσιαστικά τον πολιτισμό στην Ευρώπη, «εμβολιάζοντας» με το πνεύμα, με την υπερηφάνεια και με τη μαχητικότητα της όλους τους άλλους λαούς).

Μεταξύ των ετών 1500 και 1800 διεξήχθησαν 443 πόλεμοι και 1.071 μεγάλες μάχες – γεγονός που σημαίνει ότι, κατά μέσον όρο διεξάγονταν 1,5 πόλεμοι ετησίως. Το 16^ο και το 17^ο αιώνα, σχεδόν στο 95% όλων των ετών, το λιγότερο μία από τις τότε μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης (Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία, Αυστρία, Ρωσία, Οθωμανική Αυτοκρατορία) ήταν «μπλεγμένη» σε πόλεμο – όπως φαίνεται από τον Πίνακα που ακολουθεί.

.

Συχνότητα πολέμων – Στήλες: Αιώνας, αριθμός πολέμων, μέσος όρος διάρκειας (σε έτη), ποσοστό εμπόλεμης κατάστασης ανά αιώνα

.

Προφανώς αναρωτιέται κανείς γιατί η συχνότητα των πολέμων οδήγησε στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου της Ευρώπης. Η αιτία είναι το ότι, το τεχνολογικά χαμηλό επίπεδο των πολέμων τότε, είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτώνονται οι άνθρωποι είτε στις μάχες, είτε από μεταφερόμενες επιδημίες και ασθένειες – οπότε να λιγοστεύουν, χωρίς να προκαλούνται ζημίες στα «κεφαλαιακά αποθέματα».

Επομένως, οι κατά συρροή πόλεμοι και επιδημίες μεταξύ του 15^ου και 18^ου αιώνα στην Ευρώπη είχαν το ίδιο αποτέλεσμα, με τη θανατηφόρο πανώλη του 1350 – το ότι πέθαιναν δηλαδή πολλά εκατομμύρια άνθρωποι, χωρίς να καταστρέφονται περιουσιακά στοιχεία. Αυτοί που επιβίωναν λοιπόν ήταν πλουσιότεροι, οπότε τα φορολογικά έσοδα των κρατών αυξάνονταν, διευκολύνοντας τη διεξαγωγή και άλλων πολέμων.

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται τα φορολογικά έσοδα των κρατών (σε τόνους ασημιού), τα οποία, σε πλήρη αντίθεση με τη σημερινή εποχή, αυξάνονταν με γρηγορότερο ρυθμό από την οικονομία και τον πληθυσμό.

.

Εξέλιξη φορολόγησης στην Ευρώπη – Στήλες: Έτος, συνολικά έσοδα από φόρους (σε τόνους ασημιού), κατά κεφαλήν μέσος όρος φόρου

.

Στο επόμενο γράφημα τεκμηριώνεται η θετική σχέση μεταξύ της συχνότητας των πολέμων, καθώς επίσης του κατά κεφαλήν εισοδήματος, σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης.

.

Σχέση μεταξύ της συχνότητας των πολέμων και του κατά κεφαλήν εισοδήματος

.

Τα συμπεράσματα από το διάγραμμα είναι πέραν κάθε αμφιβολίας – γεγονός που τεκμηριώνει τη θέση, σύμφωνα με την οποία ο πλούτος και η ανάπτυξη της Ευρώπης στηρίχθηκε στους πολέμους.

 .

Η ΚΙΝΑ

Την ίδια εποχή στην Κίνα, μετά την πτώση της δυναστείας των «Yuan» το 1368, ακολούθησε μία περίοδος ειρήνης και πολιτικής σταθερότητας, η οποία διήρκεσε 500 ολόκληρα χρόνια. Μεταξύ των ετών 1350 και 1800 διεξήχθησαν στην περιοχή «μόλις» 91 πόλεμοι (περί τους 0,2 ετήσια), καθώς επίσης 23 «αξιόλογες» μάχες – ενώ οι περισσότεροι «πόλεμοι» ήταν ουσιαστικά αναίμακτες εξεγέρσεις χωρικών.

Επομένως, ο αριθμός των θανάτων στην Κίνα ήταν κατά πολύ χαμηλότερος, από αυτόν της Ευρώπης – με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να αυξάνεται με διπλάσιο ρυθμό, συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται τα «οδυνηρά» αποτελέσματα τα ειρήνης, όσον αφορά το κατά κεφαλήν εισόδημα.

.

Εξέλιξη του κατά κεφαλήν εισοδήματος, σύγκριση μεταξύ Κίνας και Ευρώπης

.

Όπως συμπεραίνεται, το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ευρώπη μεταξύ των ετών 1300 και 1820 σχεδόν διπλασιάστηκε, ενώ στην Κίνα παρέμεινε σχετικά σταθερό. Επομένως, η βασική αιτία της ανάπτυξης και της προόδου της Ευρώπης δεν ήταν η αναγέννηση, ο διαφωτισμός ή η βιομηχανική επανάσταση, αλλά ο πόλεμος – τον οποίο μπορεί κάλλιστα να παρομοιάσει κανείς με τη «δημιουργική καταστροφή» του Schumpeter: με την, κατά τον ίδιο, κινητήριο δύναμη του καπιταλισμού.

 .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι ιστορικοί (Voiglander & Voth) μας προειδοποιούν ότι, δεν πρέπει να συνδέουμε σήμερα τους πολέμους με την αύξηση του βιοτικού επιπέδου – επειδή, κρίνοντας από τις εξελίξεις μετά το 1800, οι σύγχρονοι πόλεμοιοδηγούν στο θάνατο πολύ λιγότερους ανθρώπους, καταστρέφοντας παράλληλα  τις υποδομές, καθώς επίσης τα κεφαλαιακά αποθέματα των κρατών.

Εν τούτοις, η ανάπτυξη που ακολούθησε μετά το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο, καθώς επίσης η στασιμότητα μετά το 1970, δεν οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα – ενώ από τον οικονομικό πόλεμο που διεξάγεται σήμερα, μέσω του οποίου εκατομμύρια άνθρωποι «καταδικάζονται» είτε στο περιθώριο, είτε στον πρόωρο θάνατο (μείωση του προσδόκιμου ζωής κλπ.), δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί τι ακριβώς θα συμβεί.

Πόσο μάλλον εάν ακολουθήσουν ένας ή περισσότεροι, παγκόσμιοι ή τοπικοί, συμβατικοί πόλεμοι επιβίωσης – γεγονός που δεν μπορεί να αποκλεισθεί σε καμία περίπτωση, λόγω της αδυναμίας πλέον των Η.Π.Α. να κυριαρχήσει στον πλανήτη, με αποτέλεσμα τη σημερινή «πολυπολικότητα» του.

Ολοκληρώνοντας ίσως οφείλουμε όλοι εμείς οι Έλληνες να αναρωτηθούμε, εάν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τη σημερινή κρίση, την ύφεση, τη λεηλασία, την εξαθλίωση και το τέρας της ανεργίας, ειρηνικά – αποφεύγοντας τις συγκρούσεις, επιλέγοντας τους συμβιβασμούς, χωρίς την ανάληψη κανενός ρίσκου και σκύβοντας συνεχώς το κεφάλι.

Πάντως, μικρή, φτωχή και αδύναμη χώρα δεν είναι σε καμία περίπτωση η Ελλάδα – όσο δειλή, ανεπαρκής, ανίκανη ή ανόητη και να είναι ίσως η πολιτική της ηγεσία. Απλούστατα, οι Έλληνες έχουν ξεχάσει τι ακριβώς σημαίνει πόλεμος ή εξέγερση, όπως και το ότι πρέπει να προστατεύει ένας λαός, συλλογικά, με κάθε τρόπο και με κάθε θυσία την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, καθώς επίσης την εθνική του ανεξαρτησία – εάν δεν θέλει να λεηλατηθεί, να υποδουλωθεί και να καταλήξει εξαθλιωμένος στα σκουπίδια της ιστορίας.