Ένας αιώνας οικονομική κρίση*

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Σύμφωνα με φετινή έκθεση της Bank of America Merrill Lynch, η Ελλάδα έχει περάσει περίπου τα μισά χρόνια από την επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα βιώνοντας οικονομική κρίση. Συνολικά 90 έτη! Είτε κηρύσσοντας στάση πληρωμών είτε ευρισκόμενη σε μακροχρόνια διαδικασία αναδιάρθρωσης του χρέους της. Η πρώτη χρεοκοπία, μάλιστα, ήταν σε πρώιμη φάση, το 1826, όταν η επαναστατική κυβέρνηση κήρυξε στάση πληρωμών αδυνατώντας να εξυπηρετήσει τα πρώτα δανεικά. 

 

Από τότε η Ελλάδα βρέθηκε σε ανάλογη φάση ακόμα τέσσερις φορές, με τελευταία αυτήν του 2010, όταν η χώρα – ουσιαστικά – χρεοκόπησε. Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις συνδυάστηκαν με διαδοχικές εκλογές, αφού το πολιτικό σύστημα, ακόμα και τον 19ο αιώνα, οπότε η εγχώρια και παγκόσμια οικονομία ουδεμία σχέση είχε με τη μεταπολεμική του 20ού αιώνα, έμοιαζε εγκλωβισμένο και προσπαθούσε εναγωνίως να βρει διέξοδο μέσω κάλπης, υπό το βάρος της οικονομικής ασφυξίας.

 

Μάλιστα σε ουκ ολίγες περιπτώσεις υπήρξε κι εναλλαγή πρωθυπουργών και κυβερνητικών σχηματισμών, στο μεσοδιάστημα των συνεχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων.

 

Λευκή πετσέτα

 

Το 1843 έγινε η πρώτη «επίσημη» στάση πληρωμών μετά την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους. Η Ελλάδα δεν μπορούσε να αντέξει το βάρος τόσων δανείων με πενιχρά έσοδα, οπότε το 1843 ο Όθωνας πέταξε λευκή πετσέτα χρεοκοπίας, με την πτώχευση να αφήνει τη χώρα εκτός εξωτερικού δανεισμού για περισσότερα από 30 χρόνια.

 

Το κανόνι έσκασε ουσιαστικά πάνω στο «συνταγματικό κίνημα» στις 3 Σεπτεμβρίου του 1843, όταν απαιτήθηκε Σύνταγμα από τον Όθωνα. Η οικονομία κατέρρεε ήδη από τα προηγούμενα χρόνια, με τους αγρότες να υποφέρουν, γεγονός που έκανε το κλίμα εκρηκτικό. Οι εκλογές της 7ης Σεπτεμβρίου 1843 διήρκεσαν... δύο μήνες κι έγιναν από την προσωρινή κυβέρνηση του Ανδρέα Μεταξά, που είχε στο μεταξύ διοριστεί με διάταγμα του... «συνταγματικού μονάρχη» Όθωνα.

 

Σχεδόν αμέσως, όμως, διεξήχθησαν κι άλλες εκλογές. Οι πρώτες κοινοβουλευτικές, με τη συμμετοχή τριών κομμάτων, του Ρωσικού, του Αγγλικού και του Γαλλικού. Μέσα σε κλίμα βίας και νοθείας το 1844 έγιναν τον Μάιο οι εκλογές και διήρκεσαν αυτήν τη φορά... έξι μήνες! Ήταν η χρονιά - ορόσημο για την επικράτηση της γαλλικής πολιτικής στην Ελλάδα της εποχής. Πρωθυπουργός έγινε ο Ιωάννης Κωλέττης του Γαλλικού Κόμματος, με κυβέρνηση συνασπισμού, αφού ήρθε τρίτο κόμμα σε ψήφους!

 

Ήταν τόσο ρευστή η κατάσταση, μάλιστα, και τόσο έντονο το μετεκλογικό παρασκήνιο, ώστε η πρώτη εκλεγμένη Βουλή των Ελλήνων συγκροτήθηκε σε σώμα το... 1845. Μόλις δυο χρόνια μετά στήθηκαν και πάλι κάλπες. Ο Όθωνας διέλυσε τη Βουλή τον Απρίλιο του 1847 και οι εκλογές έγιναν τον Ιούνιο, οπότε κι επικράτησε ξανά η πλευρά Κωλέττη (πέθανε δυο μήνες αργότερα). 

 

«Δυστυχώς επτωχεύσαμεν

 

Η Ελλάδα ξαναβγήκε στις... αγορές το 1879, έχοντας, όμως, συμβιβαστεί πρώτα αναγκαστικά με άπαντες τους πιστωτές της για όλα τα δάνεια από το 1824 και μετά! Μέχρι το 1893, σε διάστημα 14 ετών, δανείστηκε περισσότερα από 600 εκατ. γαλλικά φράγκα, πληρώνοντας παράλληλα πάνω από 500 εκατ. για τοκοχρεολύσια, με τους δανειστές να παίρνουν το 1887 ως εγγύηση ακόμα και τα ελληνικά μονοπώλια. Το 1893 ο Τρικούπης λέει, αναπόφευκτα, το ιστορικό «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

 

Η βόμβα έσκασε στα χέρια του Χαρίλαου Τρικούπη, αφού αυτός είχε κερδίσει στις εκλογές του Μαΐου 1892 κι ενώ η κυβέρνηση Δηλιγιάννη αδυνατούσε να διαχειριστεί την οικονομική κρίση. Μάλιστα, πριν από τις εκλογές υπήρξε επιδίωξη από ομάδα βουλευτών (Δ. Ράλλης, Σ. Σωτηρόπουλος, Π. Μανέττας κ.ά.) για δημιουργία ενός «τρίτου κόμματος» προκειμένου να ξεπεραστεί το αδιέξοδο.

 

Οι επόμενοι μήνες ήταν δραματικοί. Τον Φεβρουάριο του 1893 οι κεφαλαιούχοι, από τους οποίους είχε ζητηθεί νέο δάνειο, αρνήθηκαν να προσκομίσουν τη σύμβαση ενώπιον της Βουλής, όπως ζητούσε η αντιπολίτευση, και ο Τρικούπης παραιτήθηκε τον Απρίλιο. Υπό τις ευλογίες του στέμματος ανέλαβε την εξουσία το σχήμα Σωτηρόπουλου - Ράλλη. Το επόμενο τρίμηνο κατέρρευσε στο μισό η αξία των ελληνικών χρεογράφων. 

 

Επικράτησε πανικός. Ο λαός γόγγυζε, ο ευρωπαϊκός Τύπος περιέλουε με ύβρεις τη χώρα και τελικά τον Οκτώβριο η αυλική κυβέρνηση έπεσε από τον ίδιο τον βασιλιά Γεώργιο, υπό το βάρος των πιέσεων και των αντιδράσεων, για να αναλάβει ξανά ο Τρικούπης και στις 10 Δεκεμβρίου να σηκώσει τα χέρια ψηλά και να κηρύξει στάση πληρωμών. 

 

Μόλις 13 μήνες μετά, στις 10 Ιανουαρίου 1895, ο Τρικούπης ανέβηκε στα ανάκτορα και έπειτα από αντιδικία με τον βασιλιά έβαλε ανοιχτά θέμα παραβιάσεων του Συντάγματος από τον θρόνο καθώς και ανάμειξης του στέμματος στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Κι έθεσε την παραίτησή του! Για να τον διαδεχθεί ξανά, μέσω νέων εκλογών τον Απρίλιο, ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης. 

 

Χρεοστάσιο

 

Τον Μάιο του 1932, με τον προϋπολογισμό εκτροχιασμένο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο να εκλιπαρεί στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για αναστολή των χρεολυσίων για μια πενταετία και χορήγηση νέου δανείου 10 εκατ. λιρών Αγγλίας, μπροστά στην άρνηση των δανειστών κηρύσσεται κι επίσημα χρεοστάσιο. Η ταλαιπωρημένη ελληνική οικονομία δεν άντεξε. 

 

Ο Βενιζέλος παραιτείται άμεσα και σχηματίζεται κυβέρνηση δέκα... ημερών από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο Βενιζέλος τον εκπαραθυρώνει στις 5 Ιουνίου 1932 και σύντομα καταφεύγει σε εκλογές, τον Σεπτέμβριο, αλλά χάνει από το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, που κάνει κυβέρνηση συνεργασίας με τους Ιωάννη Μεταξά (μετέπειτα δικτάτορας, 8ο κόμμα με μόλις 1,5%) και Γεώργιο Κονδύλη (Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα με 4%). 

 

Η κυβέρνηση, όμως, δεν είναι ισχυρή και ο Βενιζέλος την ανατρέπει τον Ιανουάριο. Για να γίνουν τον Μάρτιο του 1933 και νέες εκλογές. Η πλειοψηφία πηγαίνει τελικά στην Ηνωμένη Αντιπολίτευση των Τσαλδάρη, Μεταξά, Κονδύλη κ.ά. Το βράδυ των εκλογών ο Νικόλαος Πλαστήρας προσπαθεί με στρατιωτικό πραξικόπημα να εμποδίσει τον Τσαλδάρη να σχηματίσει κυβέρνηση. Το κίνημα αποτυγχάνει και ο Τσαλδάρης γίνεται πρωθυπουργός για την επόμενη τεταμένη διετία. Στις 5 Ιουνίου γίνεται δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου.

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1883 στις 17-09-2015