Ο Απελευθερωτικός Αγώνας της Κύπρου

Σαν Σήμερα

Ο Γεώργιος Γρίβας με αγωνιστές της ΕΟΚΑ

Την 1η Απριλίου 1955 οι Ελληνοκύπριοι ξεσηκώθηκαν για να αποτινάξουν τον βρετανικό ζυγό, με στόχο την «Ένωσιν» με τη μητέρα-πατρίδα Ελλάδα. Ο αγώνας τους έληξε με τις «Συμφωνίες Λονδίνου - Ζυρίχης» (19 Φεβρουαρίου 1959), με τις οποίες η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος.

Το αίτημα των Ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής κατοχής στη Μεγαλόνησο και την ένωση με την Ελλάδα ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο το 1950, με το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου (το διοργάνωσε η Εκκλησία της Κύπρου και το 95,7% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα) και την εκλογή του Μακαρίου Γ' ως Αρχιεπισκόπου Κύπρου στις 20 Οκτωβρίου. Ήταν η εποχή που η αποικιοκρατία έπνεε τα λοίσθια και η μία μετά την άλλη οι κατακτημένες χώρες επιζητούσαν δυναμικά την ανεξαρτησία τους.

Οι κυβερνήσεις των Αθηνών, με την προτροπή της ελληνοκυπριακής ηγεσίας και υπό την πίεση των οργανώσεων του Κυπριακού Αγώνα στην Αθήνα, κατέβαλλαν προσπάθειες για τη διεθνοποίηση του θέματος, με διαδοχικές προσφυγές στον ΟΗΕ. Στις 10 Νοεμβρίου 1954 ο απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος «Διγενής» Γρίβας (1897-1974) φθάνει στο νησί και συγκροτεί την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), η οποία την 1η Απριλίου 1955 αναλαμβάνει δράση κατά των Βρετανών αποικιοκρατών, σηματοδοτώντας την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων. Ο γεννημένος στην Κύπρο Γρίβας είχε διατελέσει αξιωματικός του ελληνικού στρατού και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής είχε ιδρύσει την αντικομουνιστική οργάνωση «Χ», ενώ είχε λάβει ενεργό μέρος στον Εμφύλιο Πόλεμο. Πολιτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος (1913-1977), μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η έναρξη του αγώνα, όπως προαναφέρθηκε, ξεκίνησε τις βραδινές ώρες της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, στο στόχαστρο της ΕΟΚΑ βρέθηκαν εκτός από τους Άγγλους δυνάστες, οι Ελληνοκύπριοι συνεργάτες τους, οι Τουρκοκύπριοι της οργάνωσης «Ταξίμ» που επιζητούσαν «ένωση» της Κύπρου με την Τουρκία, αλλά και μέλη του ΑΚΕΛ, που οι «εθνικόφρονες» της ΕΟΚΑ τούς κατηγορούσαν ως συνεργάτες των Άγγλων. Η διαμάχη «δεξιών» και «αριστερών» στην Κύπρο για τον ρόλο του ΑΚΕΛ στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα καλά κρατεί μέχρι σήμερα.

Παρά το αίμα που χύθηκε και τους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους (Καραολής, Δημητρίου, Παλληκαρίδης, Αυξεντίου κ.ά), ο στόχος της «Ένωσης» δεν επιτεύχθηκε. Με τις συμφωνίες του Λονδίνου και της Ζυρίχης (19 Φεβρουαρίου 1959,  η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κράτος την 1η Οκτωβρίου 1960.

Κυριότεροι Σταθμοί του Κυπριακού Αγώνα

1/4/1955: Στην Κύπρο, η ΕΟΚΑ ξεκινάει τον ένοπλο αγώνα ενάντια στην αγγλική κυριαρχία.

22/5/1955: Ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Χαρίλαος Ξενοφώντος τοποθετεί ωρολογιακή βόμβα κατά του Άγγλου κυβερνήτη στο κινηματοθέατρο Παλλάς της Λευκωσίας. Το εγχείρημα αποτυγχάνει, επειδή ο κυβερνήτης Άρμιτεϊτζ αναχωρεί από τον κινηματογράφο λίγα λεπτά πριν από την έκρηξη.

24/5/1955: Η βρετανική κυβέρνηση επικηρύσσει με το ποσό των 100.000 λιρών Αγγλίας τον αρχηγό της ΕΟΚΑ, Γεώργιο Γρίβα.

29/8/1955: Αρχίζει η «τριμερής» διάσκεψη του Λονδίνου μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας για το Κυπριακό. Γρήγορα, όμως, καταλήγει σε αδιέξοδο, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, που είχε ως αποκορύφωμα το ανθελληνικό πογκρόμ της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου στην Κωνσταντινούπολη.

4/10/1955: Αρχίζουν συνομιλίες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον νέο κυβερνήτη Χάρντινγκ για το Κυπριακό. Θα καταλήξουν σε αδιέξοδο στις 29 Φεβρουαρίου 1956.

26/11/1955: Η Μεγάλη Βρετανία κηρύσσει την Κύπρο σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, λόγω της δράσης της ΕΟΚΑ.

11/12/1955: Μάχη στα Σπήλια. Σύγκρουση της ανταρτικής ομάδας του στρατηγού Γρίβα, στην οποία συμμετέχουν ο Μάρκος Δράκος και ο Γρηγόρης Αυξεντίου, με 2 αγγλικά τάγματα. Μετά από τέχνασμα τον ανταρτών, οι Άγγλοι βρίσκονται να πυροβολούνται μεταξύ τους. Αφήνουν στο πεδίο της μάχης 50 νεκρούς. Κανένας αγωνιστής δεν έπαθε το παραμικρό.

14/12/1955: Το ΑΚΕΛ και οι οργανώσεις του κηρύσσονται παράνομες από τους Άγγλους κατακτητές και διακόπτεται η κυκλοφορία της κομματικής εφημερίδας Νέος Δημοκράτης.

15/12/1955: Ο πρώτος νεκρός του κυπριακού αγώνα. Ο Χαράλαμπος Μούσκος, αντάρτης της ΕΟΚΑ, φονεύεται κατά τη διάρκεια της μάχης στους Αρχαίους Σόλους. Ήταν ξάδελφος του Αρχιεπισκόπου Μακάριου.

7/2/1956: Κατά τη διάρκεια μαχητικής διαδήλωσης των μαθητών του Γυμνασίου Αμμοχώστου, σκοτώνεται από αγγλικά πυρά ο δεκαοκτάχρονος μαθητής της ΣΤ' Τάξης, Πετράκης Γιάλλουρος, σημαιοφόρος της διαδήλωσης και υπεύθυνος των μαθητικών ομάδων του Γυμνασίου. Ήταν ο πρώτος μαθητής νεκρός του αγώνα.

29/2/1956: Η κρίσιμη συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον κυβερνήτη Χάρντινγκ και τον Υπουργό Αποικιών Λένοξ - Μπόιντ καταλήγει σε αδιέξοδο. Οι Βρετανοί προτείνουν μία μορφή «αυτοκυβέρνησης», ο Μακάριος ζητά αυτοδιάθεση.

9/3/1956: Ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος εκτοπίζεται από τους Άγγλους στις Σεϊχέλες ως τρομοκράτης.

21/3/1956: Στην αγγλοκρατούμενη Λευκωσία ανακαλύπτεται βόμβα κάτω από το κρεβάτι του Χάρντινγκ, στο Κυβερνείο. Την ίδια μέρα, οι Τουρκοκύπριοι κάνουν μεγάλη πορεία, με αφορμή συγκρούσεις στην περιοχή της Κυρήνειας και προκαλούν μεγάλες ζημιές σε εκκλησίες, καταστήματα, αυτοκίνητα και κατοικίες Ελλήνων.

9/5/1956: Μαχητικό συλλαλητήριο υπέρ της Κύπρου, που διοργανώνεται στην Αθήνα, καταλήγει σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Τέσσερις διαδηλωτές κι ένας αστυνομικός διευθυντής σκοτώνονται και 265 άτομα τραυματίζονται, εκ των οποίων οι 165 από σφαίρες.

10/5/1956: Εκτελούνται από τις βρετανικές αρχές οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ Μιχαήλ Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου, οι οποίοι ανέρχονται στην αγχόνη ψάλλοντες τον εθνικό ύμνο και ζητωκραυγάζοντες υπέρ της Ενώσεως.

22/2/1957: Εγκρίνεται από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισμα για την Κύπρο, με την ευχή για μία δίκαιη λύση του ζητήματος, σύμφωνα με τις αρχές του Οργανισμού, και την ελπίδα επανέναρξης των διαπραγματεύσεων.

3/3/1957: Ο ήρωας του Κυπριακού αγώνα Γρηγόρης Αυξεντίου σκοτώνεται ύστερα από πολύωρη μάχη με τον βρετανικό στρατό και τον εμπρησμό του κρησφυγέτου του σε σπηλιά στο όρος Τρόοδος.

14/3/1957: Απαγχονίζεται στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας ο 19χρονος μαθητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο οποίος είχε καταδικασθεί σε θάνατο από τις κατοχικές αρχές για παράνομη διακίνηση οπλισμού.

28/11/1957: Ανακοινώνεται η ίδρυσης της τουρκοκυπριακής παραστρατιωτικής οργάνωσης TMT (διάδοχος της Βολκάν) από τον Ραούφ Ντενκτάς, ως αντίβαρο στην ελληνοκυπριακή ΕΟΚΑ.

21/1/1958: Δύο στελέχη του ΑΚΕΛ δολοφονούνται από μασκοφόρους της ΕΟΚΑ στη Λύση και την Κώμα του Γιαλού, ως συνεργάτες των Άγγλων. Το ΑΚΕΛ διοργανώνει μεγάλη διαδήλωση την επομένη για να καταγγείλει την «τρομοκρατία της ΕΟΚΑ».

14/8/1958: Δημοσιοποιείται η οριστική μορφή του Σχεδίου Μακμίλαν για την Κύπρο, που αποδέχεται η Τουρκία και απορρίπτει η ελληνοκυπριακή πλευρά ως διχοτομικό.

2/9/1958: Διεξάγεται η Μάχη στον Αχυρώνα, στο Λιόπετρι Αμμοχώστου, η φονικότερη από την έναρξη δράσης της ΕΟΚΑ για την απελευθέρωση της Κύπρου. Τέσσερις άνδρες της ΕΟΚΑ (Φώτης Πίττας, Ανδρέας Κάρυος, Ηλίας Παπακυριακού και Χρίστος Σαμάρας) πέφτουν ηρωικά μαχόμενοι, ενώ σκοτώνονται και τραυματίζονται αρκετοί Βρετανοί στρατιώτες.

22/9/1958: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δηλώνει στη βουλευτή του Εργατικού Κόμματος Μπάρμπαρα Κασλ ότι αποδέχεται λύση ανεξαρτησίας, με την εγγύηση του ΟΗΕ, ύστερα από ορισμένη περίοδο αυτοκυβέρνησης.

5/12/1958: Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ σε συζήτηση για το Κυπριακό εγκρίνει ψήφισμα «για τη δίκαιη επίλυση του ζητήματος».

6/12/1958: Δρομολογείται η λύση του Κυπριακού με τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας και Ελλάδας, Φουάτ Ζορλού και Ευάγγελου Αβέρωφ.

5/2/1959: Αρχίζουν στη Ζυρίχη ελληνοτουρκικές συνομιλίες για την εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό. Επικεφαλής των δύο αντιπροσωπειών οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών Κωνσταντίνος Καραμανλής και Αντνάν Μεντερές.

19/2/1959: Υπογράφεται στο Λονδίνο μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας, Τουρκίας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων η τελική συμφωνία για την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. (Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου)

9/3/1959: Διατάσσεται και τυπικά από τον ηγέτη της ΕΟΚΑ, Γεώργιο Γρίβα, η κατάπαυση πυρός στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Κυπρίων, μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου για τη δημιουργία ανεξάρτητου κυπριακού κράτους.