ΠΩΣ Ο ΑΛ. ΤΣΙΠΡΑΣ ΕΘΑΨΕ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΠΡΙΝ ΑΚΟΜΗ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

iskra

^{ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΤΟΥΣΕΝ ΣΤΟΝ BENJAMIN LEMOINE, ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ CNRS, ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΚΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΣΤΩΤΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ} 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΝΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΒΕΛΑΚΗΣ

Η βαθύτερη κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν στην συνθηκολόγηση της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιούλιο του 2015 και στην υπογραφή ενός επαίσχυντου τρίτου Μνημονίου αποτελεί ένα από τα κεντρικά επίδικα αυτής της περιόδου. Επίδικο όχι μόνο ιστορικού αλλά άμεσα πολιτικού χαρακτήρα. Είναι προφανές ότι μια τέτοιου μεγέθους συντριβή δεν μπορεί να εξηγηθεί με όρους ψυχολογίας, ούτε με όρους απλών λαθών, ούτε αποκλειστικά με όρους προσώπων, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προσωπικές ευθύνες, και μάλιστα τεράστιες, από την πλευρά όσων ηγήθηκαν αυτής του εγχειρήματος.

Η μαρτυρία του Ερίκ Τουσέν αποτελεί πολύτιμη συμβολή σ’αυτήν την προσπάθεια. Το ελληνικό κοινό γνώρισε τον Τουσέν όταν ανέλαβε τον επιστημονικό συντονισμό της Επιτροπής Αλήθειας για τοΔημόσιο Χρέος που συγκροτήθηκε τον Απρίλιο του 2015 υπό την αιγίδα της τότε προέδρου της ΒουλήςΖωής Κωνσταντοπούλου. Ο Τουσέν αριθμεί όμως πολλές δεκαετίες δουλειάς και δράσης πάνω στα ζητήματα του δημόσιου χρέους, και, πριν από την Ελλάδα, είχε συμβάλει στις διαδικασίες λογιστικούκαι πολιτικού έλέγχου του χρέους σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (Ισημερινός, Παραγουάη, Βραζιλία), της Ασίας (Ανατολικό Τιμόρ) καθώς και στο πλαίσιο οργανισμών όπως η Αφρικανική Ενωση. Χάρη σ’αυτήν την πλούσια διεθνή εμπειρία βρισκόταν σε προνομιακή θέση όχι μόνο για να συμβάλει στην έρευνα για τις αιτίες που οδήγησαν την Ελλάδα στα νύχια της ευρωπαϊκής και διεθνούς «χρεοκρατίας» αλλά και για να εκτιμήσει τις πολιτικές στρατηγικές που ακολούθησαν σ’αυτό το κομβικής σημασίας πεδίο οι πρωταγωνιστές της νέας ελληνικής τραγωδίας.

Η σημασία της μαρτυρίας του βρίσκεται ακριβώς εδώ. Από την σκοπιά του, αυτήν ενός εξωτερικού παίκτη που βρέθηκε όμως από την αρχή στην πρώτη γραμμή του μετώπου της ελληνικής κρίσης, είχε άμεση γνώση του τρόπου με τον οποίο προσέγγισε το θέμα του χρέους η πολιτική δύναμη που σύντομα αναδείχθηκε ως ο βασικός πρωταγωνιστής των εξελίξεων, ο ΣΥΡΙΖΑ και ειδικότερα ο ηγέτης του, οΑλέξης Τσίπρας. Αυτό που αποκαλύπτει στο κείμενο που ακολουθεί, απόσπασμα μιας ευρύτερης αφήγησης που αξίζει να μεταφραστεί στα ελληνικά και να διαβαστεί ολόκληρη, είναι ότι η μετατόπιση στο θέμα του χρέους, από την αρχική θέση για διαγραφή και λογιστικό έλεγχο σε λογικές «συναινετικών» και παντελώς ανέφικτων όσο και ανιστόρητων λύσεων τύπου «συμφωνία του Λονδίνου1953», δεν είναι κάτι που συνέβη όταν ανέλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ την κυβερνητική εξουσία αλλά πολύ νωρίτερα, και πιο συγκεκριμένα την επαύριο των εκλογών της άνοιξης του 2012, όταν το κόμμα γίνεταιαξιωματική αντιπολίτευση και τα ηγετικά του κλιμάκια αυτονομούνται από τον κομματικό οργανισμόκαι αρχίζουν ουσιαστικά να λειτουργούν ως «σκιώδη κυβέρνηση».

Ο Τουσέν είναι απολύτως ξεκάθαρος ως προς τους λόγους αυτής μετατόπισης. Οπως δηλώνει στην συνέντευξη που ακολουθεί πρόκειται για «μια συγκεκριμένη επιλογή» που έκαναν ο Τσίπρας και ένας στενός ηγετικός πυρήνας γύρω του με προεξάρχοντα τον Γιάννη Δραγασάκη και συνίσταται στο ότι «πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε τη σύγκρουση με το εγχώριο μεγάλο κεφάλαιο, τους έλληνες τραπεζίτες και εφοπλιστές. Τα συμφέροντα των δύο τελευταίων είναι διαπλεκόμενα και αλληλοεξαρτώμενα. Παρομοίως, ο ίδιος στενός πυρήνας ήταν αποφασισμένος να αποφύγει κάθε αντιπαράθεση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς». Οπως ξέρουμε η δέσμευση για μη-ρήξη πάση θυσία με την ευρωζώνη και η απόλυτη υποταγή στα ΝΑΤΟϊκά πλαίσια αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος αυτής της επιλογής.

Για να μπορέσει να παρέμβει με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο δικό του πεδίο, το δημόσιο χρέος, ο Τουσέν πολύ ορθά δεν θέλησε τότε να μπει στην συζήτηση για το ευρώ. Σήμερα, όπως τονίζει στην αμετάφραστη ακόμη συνέχεια αυτής της συνέντευξης, θεωρεί την έξοδο από το ευρώ αναγκαίο βήμα για μια χώρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας που θέλει να ανατρέψει της πολιτικής λιτότητας και να σπάσει τα δεσμά της χρεοκρατίας. Αυτή η σχετική απόσταση όμως από την αντιπαράθεση γύρω από το θέμα του ευρώ είναι που δίνει ακόμη μεγαλύτερο βάρος στην μαρτυρία του. Διότι δείχνει ότι η επί της ουσίας εγκατάλειψη της θέσης «καμμιά θυσία για το ευρώ», που συνέβη ακριβώς την ίδια στιγμή, την επαύριο των διπλών εκλογών του 2012, δεν ήταν ούτε τακτική κίνηση, ούτε προϊόν μιας απλής ευρωπαϊστικής ιδεοληψίας (αν και αναμφισβήτητα υπήρξε και αυτό για μεγάλο τμήμα στελεχών αλλά και απλών μελών του ΣΥΡΙΖΑ). Οι όρκοι πίστης στο ευρώ και εμμονική άρνηση κάθε εναλλακτικού σχεδιασμού δεν ήταν παρά η άλλη όψη μιας στρατηγικής επιλογής μη-σύγκρουσης τόσο με την εγχώριο αστισμό όσο και με τις κυρίαρχες τάξεις της Ευρώπης και τους πολιτικούς μηχανισμούς της κυριαρχίας τους, δηλαδή την ΕΕ και τις αποφύσεις της.

Αυτή ακριβώς η επιλογή, που ποτέ βεβαίως δεν παρουσιάστηκε δημόσια ως τέτοια, καθόρισε και το απαρέγκλιτο πλαίσιο στο οποίο κινήθηκε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ Γενάρη και Ιούλη του 2015, με εξαίρεση το δημοψήφισμα του Ιούλη, το οποίο δεν μπορούσε όμως, εντός αυτού του πλαισίου, παρά να είναι μια ύστατη σπασμωδική κίνηση πριν την συνθηκολόγηση. Η κατάληξη είναι γνωστή και οι συνέπειές της βιώνονται καθημερινά από τον ελληνικό λαό αλλά και από το σύνολο των αριστερών δυνάμεων της Ευρώπης (και πέρα από αυτήν) για τις οποίες η Ελλάδα μετατράπηκε εντός λίγων μηνών από φάρος ελπίδας σε ανοιχτό τραύμα.

Μετά από μια ιστορική ήττα, απαραίτητη προϋπόθεση ενός νέου ξεκινήματος είναι η εξαγωγή τωναναγκαίων συμπερασμάτων. Ο Ερίκ Τουσέν στάθηκε πολύτιμος συμμέτοχος και αρωγός του αγώνα του ελληνικού λαού όλα τα προηγούμενα χρόνια. Με την τωρινή κατάθεσή του δείχνει ότι τόσο η δική του συμβολή όσο και ο αγώνας αυτός συνεχίζονται και θα συνεχιστούν μέχρι την δικαίωσή τους.  

ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΒΕΛΑΚΗΣ

Στη συνέχεια, ακολουθεί η συνέντευξη του Ερίκ Τουσέν στον Benjamin Lemoine,ερευνητή κοινωνιολογίας στου CNRS με ειδίκευση στο Δημόσιο Χρέος και τις σχέσεις μεταξύ κρατών και χρηματοπιστωτικών θεσμών και η οποία έχει ως εξής :  

Πώς η ιδέα του λογιστικού ελέγχου του χρέους μεταλαμπαδεύτηκε στην Ελλάδα; Ποια ήταν τα πολιτικά στηρίγματα στη χώρα και πώς ήλθατε σε επαφή με φορείς που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν μια τέτοια διεκδίκηση;

Η CADTM ήταν ενεργή τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στην ίδια την Ελλάδα. Σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα ευρωπαϊκό κίνημα ενάντια στη λιτότητα με τη συμμετοχή κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, η CADTM είχε συγκαλέσει μια ευρωπαϊκή συνάντηση στις Βρυξέλλες, στις 29 Σεπτεμβρίου 2010, με την ευκαιρία μιας ευρωπαϊκής κινητοποίησης στην οποία είχε καλέσει η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων.¹

Πριν από αυτό, όμως, στις αρχές Ιουλίου του 2010, με πρωτοβουλία του Μωϋσή Λίτση, της Σόνιας και του Γιώργου Μητραλιά, είχε ιδρυθεί στην Αθήνα η Επιτροπή ενάντια στο χρέος, μέλος της διεθνούς CADTM.² Ο Γιώργος Μητραλιάς μετέφρασε επίσης το εγχειρίδιο λογιστικού ελέγχου του χρέους που είχε δημοσιεύσει η CADTM. Η ελληνική έκδοση δημοσιεύθηκε το 2011 από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Ωστόσο, οι θέσεις της CADTM αρχίζουν να γίνονται γνωστές στην Ελλάδα από το 2010 και μετά. Πολλές συνεντεύξεις δημοσιεύθηκαν στον ελληνικό Τύπο. Για παράδειγμα, το ελληνικό περιοδικόΕπίκαιρα δημοσίευσε μια εκτενή συνέντευξή μου στον Λεωνίδα Βατικιώτη, δημοσιογράφο και πολιτικό στέλεχος της ριζοσπαστικής αριστεράς.³ Σε αυτήν εξηγούσα τα αίτια της έκρηξης του δημόσιου χρέους και πώς η εμπειρία του Ισημερινού θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για την Ελλάδα στην κατεύθυνση συγκρότησης μιας Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου και μιας αναστολής των πληρωμών του χρέους. Εν είδει συμπεράσματος, στο ερώτημα «Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα για να εξέλθει του φαύλου κύκλου του χρέους;», απαντούσα: «Πρέπει να συγκροτηθεί άμεσα μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου με προσωπικότητες αναγνωρισμένου κύρους και εμπειρίας. Η συμβουλή μου είναι μία: Ανοίξτε τα βιβλία! Εξετάστε με διαφανείς διαδικασίες και ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας όλες τις κρατικές συμβάσεις – από τις πιο μεγάλες, όπως για παράδειγμα αυτές των πρόσφατων Ολυμπιακών Αγώνων, μέχρι τις πιο μικρές. Βρείτε ποιο μέρος του χρέους είναι προϊόν διαφθοράς, και ως εκ τούτου παράνομο και απεχθές σύμφωνα με τη διεθνή νομική ορολογία, και καταγείλτε το!»⁴

Την ίδια περίοδο, σε πολλά άρθρα του που κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ελλάδα, ο οικονομολόγοςΚώστας Λαπαβίτσας⁵ υπερασπιζόταν επίσης ενεργά την ανάγκη συγκρότησης μιας Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου. Σε ένα από αυτά, λέει: «Η ΕΛΕ μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο συμβάλλοντας στην απαραίτητη διαφάνεια. Θα πρόκειται για μια διεθνή επιτροπή που θα απαρτίζεται από ειδικούς των αναδιαρθρώσεων, νομικούς, ειδικούς του δημοσιονομικού λογιστικού ελέγχου, οικονομολόγους, συνδικαλιστές, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, και άλλους. Θα έχει βεβαίως απόλυτη ανεξαρτησία από κομματικούς φορείς. Από την άλλη, η ΕΛΕ θα στηρίζεται σε πλήθος άλλων επιτροπών και φορέων που θα μπορούν να κινητοποιήσουν ευρύτερα λαϊκά στρώματα και να πιέσουν για διαφάνεια με το δικό τους τρόπο. Θα αρχίσει έτσι να γίνεται πραγματικότητα η λαϊκή συμμετοχή που είναι απαραίτητη για την ουσιαστική αντιμετώπιση του χρέους.»⁶

Στις 9 Ιανουαρίου 2011, το Έθνος της Κυριακής, η τρίτη σε κυκλοφορία ελληνική εφημερίδα της εποχής, φιλοξενεί μια συνέντευξή μου τιτλοφορώντας την: «Και οι λαοί της Ευρώπης πρέπει να ελέγχουν τους πιστωτές τους».⁷ Η εφημερίδα αναφέρει ότι «το έργο της Επιτροπής στον Ισημερινό έφθασε πρόσφατα και στο ελληνικό Κοινοβούλιο από τη βουλευτή Σοφία Σακοράφα».

Πράγματι, τον Δεκέμβριο του 2010, η βουλευτής Σοφία Σακοράφα είχε παρέμβει στο ελληνικό Κοινοβούλιο υποστηρίζοντας ότι μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου του χρέους, κατά το παράδειγμα του Ισημερινού, ήταν αναγκαία. Το Κοινοβούλιο όμως, στο οποίο τότε κυριαρχούσαν το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία, δεν είχε κανένα συμφέρον να ρίξει φως στο ζήτημα του χρέους και έτσι απέριψε με συνοπτικές διαδικασίες την πρόταση. Παρ’όλα αυτά, η μάχη συνεχίστηκε σε ένα άλλο πεδίο από αυτό των επαγγελματιών της πολιτικής. Τον Μάρτιο του 2011 συγκροτήθηκε η ελληνική Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου του χρέους (ΕΛΕ). Ήταν προϊόν σημαντικών προσπαθειών για την επίτευξη μιας σύγκλισης μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές πολιτικές προκείμενες, πολλοί εκ των οποίων μόλις και μετά βίας γνωρίζονταν λίγες εβδομάδες πριν. Βασικός καταλύτης στη διαδικασία δημιουργίας της ΕΛΕ ήταν βέβαια το εύρος της κρίσης στην Ελλάδα. Για την εκκίνηση του εγχειρήματος, ο Κώστας Λαπαβίτσας προέβη σε ένα διεθνές κάλεσμα που υποστηρίχθηκε εξαρχής από την CADTM και έτυχε μεγάλης ανταπόκρισης.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας ζήτησε και τη γνώμη μου για το περιεχόμενο του διεθνούς καλέσματος για τη σύσταση της επιτροπής. Του πρότεινα μάλιστα κάποιες τροποποιήσεις. Μετά από αυτό, αρχίσαμε να αναζητάμε τη στήριξη προσωπικοτήτων ικανών να προσδώσουν κύρος και αξιοπιστία σε μια τέτοια πρωτοβουλία. Ανέλαβα να συλλέξω τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό υπογραφών από άτομα από όλον τον κόσμο που θα υποστήριζαν τη δημιουργία μιας τέτοιας επιτροπής. Γνώριζα από καιρό κάποιους από αυτούς, όπως τον Noam Chomsky, με τον οποίο βρισκόμαστε σε επαφή για ζητήματα που άπτονται του χρέους από το 1998, τον Jean Ziegler, εισηγητή των Ηνωμένων Εθνών για το δικαίωμα στην τροφή, τον Tariq Ali, καθώς και αρκετούς οικονομολόγους.  

Ήταν εύκολο να βρείτε υποστηρικτές;  

Κατά την αναζήτηση των υπογραφών δεν είχα παρά μια και μόνο άρνηση, αυτή του αμερικανού οικονομολόγου James Galbraith. Είχαμε συναντηθεί και συζητήσει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια κατά τη διάρκεια συνεδρίων για την οικονομική παγκοσμιοποίηση. Αργότερα, έλαβα μια μερική εξήγηση γι αυτή του την άρνηση. Ο James Galbraith, όπως ο ίδιος επιβεβαιώνει σε ένα βιβλίο που δημοσίευσε πρόσφατα, είχε υποστηρίξει τον Γιώργο Παπανδρέου, τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης που εισήγαγε το πρώτο μνημόνιο στην Ελλάδα τον Μάιο του 2010. Μολονότι επέκρινε το Μνημόνιο, ο Galbraith δεχόταν την ψευδή αφήγηση του Παπανδρέου για την κρίση. Το παραδέχεται άλλωστε και ο ίδιος στην εισαγωγή του προαναφερθέντος βιβλίου του που φέρει τον τίτλο Welcome to the Poisoned Chalice: TheDestruction of Greece and the Future of Europe.⁸

Ο δεύτερος λόγος που έκανε τον James Galbraith να μην υπογράψει το κάλεσμα είναι η συμβουλή που του έχει δώσει ο Γιάνης Βαρουφάκης. Ο τελευταίος εξήγησε και δημόσια, το 2011, γιατί αρνήθηκε να συνυπογράψει το κείμενο για τη δημιουργία της ΕΛΕ. Δήλωσε ότι Galbraith είχε επικοινωνήσει μαζί του, ρωτώντας τον αν έκρινε σκόπιμο να το υπογράψει ή όχι, και ότι ο ίδιος του συνέστησε να μην το κάνει. Αυτή η άρνηση του Γιάνη Βαρουφάκη επιτρέπει να καταλάβουμε καλύτερα και τις αποστάσεις που κράτησε αργότερα, το 2015, όταν συστάθηκε η Επιτροπή Αλήθειας για το ελληνικό δημόσιο χρέος ενώ ο ίδιος διατελούσε υπουργός Οικονομικών της πρώτης κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα.⁹

Σε μια μακροσκελή δημόσια επιστολή που δημοσίευσε την άνοιξη του 2011, ο Γιάνης Βαρουφάκης εξηγεί την άρνησή του να στηρίξει τη δημιουργία της ΕΛΕ. Δηλώνει ότι, αν η Ελλάδα προέβαινε σε αναστολή πληρωμών του χρέους, θα έπρεπε να αποχωρήσει από τη ευρωζώνη για να επιστρέψει έτσι στη νεολιθική εποχή (sic). Πέραν τούτου, ο δηλώνει ότι, καίτοι οι άνθρωποι που πήραν τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία είναι ιδιαίτερα συμπαθείς και καλοπροαίρετοι και μολονότι και ο ίδιος είναι από αρχής θετικά διακείμενος σε έναν λογιστικό έλεγχο, εντούτοις, κρίνει ότι δεδομένης τις συγκυρίας και των συνθηκών υπό τις οποίες βρίσκεται η χώρα, ένα τέτοιο μέτρο δεν είναι σώφρον.¹⁰

Το ντοκιμαντέρ Debtocracy κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2011 και επέτρεψε την ευρύτατη διάδοση της πρότασης για έναν λογιστικό έλεγχο του χρέους και της ανάγκης να ακυρωθεί το άνομο και επαχθές μέρος του.¹¹ Ο Άρης Χατζηστεφάνου και η Κατερίνα Κιτίδη που σκηνοθέτησαν το ντοκιμαντέρ, σε συνεργασία με τον Λεωνίδα Βατικιώτη, είχαν την καλοσύνη να μου απευθυνθούν προσωπικά και να εντάξουν τις παρεμβάσεις μου στη δουλειά τους από τις αρχές Φεβρουαρίου του 2011. Ήλθαν μάλιστα να κάνουν ένα μέρος των γυρισμάτων τους στο Ντακάρ, όπου βρισκόμουν για τις ανάγκες του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που πραγματοποιούνταν εκεί από τις 6 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2011. Το ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε σε χρόνο ρεκόρ και άρχισε να κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο. Την άνοιξη του 2011, σε διάστημα μόλις έξι εβδομάδων, ενάμιση εκατομμύριο άτομα το είχαν κατεβάσει στην Ελλάδα. Το ποσοστό είναι πολύ σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι η χώρα αριθμεί γύρω στα δέκα εκατομμύρια κατοίκους. Παρ’όλα αυτά, το ντοκιμαντέρ δεν προβλήθηκε από κανέναν τηλεοπτικό σταθμό εκείνη την εποχή.

Η διεθνής συνάντηση στήριξης στην ΕΛΕ που έλαβε χώρα στην Αθήνα τον Μάιο του 2011 στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία. Σχεδόν τρεις χιλιάδες άτομα συμμετείχαν στις εργασίες αυτού του τριημέρου. Η CADTM ήταν από τις οργανώσεις που καλούσαν επισημα στη συνδιάσκεψη αυτή. Κλήθηκα να συντονίσω την πρώτη συζήτηση όπου μεταξύ άλλων συμμετείχε η Νάντια Βαλαβάνη¹², μετέπειτα υφυπουργός Οικονομικών της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα, και ο Λεωνίδας Βατικιώτης. Η CADTM είχε εργαστεί από κοινού με τους έλληνες διοργανωτές της συνάντησης όπως και με διεθνείς οργανώσεις και κινήματα προκειμένου να πείσει σημαντικό αριθμό ευρωπαϊκών συλλογικοτήτων να στηρίξουν το εγχείρημα και να υιοθετήσουν μια κοινή διακήρυξη η οποία, παρεμπιπτόντως, διατηρεί ακέραια την αξία της μέχρι σήμερα.

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ ΤΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ  

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ  

Εμείς, εκπρόσωποι κινημάτων και αγωνιστές από όλο τον κόσμο, συναντηθήκαμε στην Αθήνα για να συζητήσουμε τα διδάγματα από τις προηγούμενες διεθνείς οικονομικές κρίσεις, να αμφισβητήσουμε το μη νομιμοποιημένο χρέος, να οργανώσουμε τον αγώνα για την ακύρωσή του, να εκφράσουμε την αλληλεγγύη μας προς τους ευρωπαϊκούς λαούς που αγωνίζονται ενάντια στα επιβαλλόμενα από τις κυβερνήσεις, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ προγράμματα λιτότητας όπως εκφράζονται στα Μνημόνια, καθώς και να διατυπώσουμε ένα σχέδιο αντιμετώπισης των οικονομικών προβλημάτων το οποίο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των λαών, αντί να υπηρετεί μια μικρή οικονομική και  κοινωνική ελίτ.

Από τη δεκαετία τα 1970, πολλές χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου έχουν βιώσει κρίσεις χρέους. Λόγω του ξέφρενου και ανεύθυνου δανεισμού του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, ορισμένες από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου αντιμετώπισαν μείωση του εισοδήματος και περικοπές κοινωνικών δαπανών, όταν το ΔΝΤ επέβαλε σκληρές πολιτικές λιτότητας για τη διάσωση των τραπεζών και των χρηματιστών. Αυτές οι πολιτικές ήταν άδικες και δεν οδήγησαν στην ανάκαμψη. Αντίθετα, αύξησαν την εξάρτηση των χρεωμένων χωρών από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ κατέστησαν τις κυβερνήσεις μη υπόλογες στους λαούς τους. Η οικονομική ανάκαμψη έγινε δυνατή μόνο όταν κάποιες χώρες απαίτησαν τα δικαιώματά τους και αντιστάθηκαν στην επιβολή της λιτότητας, στη διάσωση των χρηματιστών και στο συντριπτικό βάρος του χρέους. Αυτό συνέβη στην Αργεντινή το 2001. Άλλες χώρες μπορούν να επωφεληθούν από την πείρα της, συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου, της Τυνησίας και όλου του αραβικού κόσμου που αγωνίζεται τούτη την περίοδο για δημοκρατία και αντιμετώπιση του απεχθούς χρέους, το οποίο συσσώρευσαν τα δικτατορικά καθεστώτα.

Σήμερα, ως επακόλουθο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, οι περιφερειακές χώρες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν μια βαθιά κρίση χρέους. Ωθήθηκαν σε αυτή από την ίδια τη λειτουργία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά και από το θεσμικό πλαίσιο και τις οικονομικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες συστηματικά ευνοούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης άσκησε αφόρητη πίεση στους εργαζόμενους ολόκληρης της Ευρωζώνης, ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στήριξε τα συμφέροντα των μεγάλων τραπεζών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διασπαστεί σε δύο κομμάτια: έναν πανίσχυρο πυρήνα και μία αδύναμη περιφέρεια. Τα συσσωρευμένα χρέη της περιφέρειας είναι αποτέλεσμα του χάσματος ανάμεσα σε αυτήν και στις χώρες του πυρήνα, είναι όμως και αποτέλεσμα της όλο και μεγαλύτερης ανισότητας μεταξύ των πολύ πλούσιων και του υπόλοιπου πληθυσμού στο εσωτερικό των χωρών. Οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι, οι μικροί αγρότες και οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες εξαναγκάζονται να σηκώσουν το βάρος των χρεών, μολονότι δεν έχουν ωφεληθεί από αυτά.

Τα μέτρα λιτότητας και οι ιδιωτικοποιήσεις θα εξαντλήσουν τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας, τη στιγμή που αυτοί που δημιούργησαν την κρίση διασώζονται. Το Σύμφωνο για το Ευρώ θα εντείνει την πίεση επί των εργαζομένων. Οι πλούσιοι και οι μεγάλες επιχειρήσεις θα εξακολουθήσουν να διαφεύγουν από φόρους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν την κοινωνία δικαιότερη. Εάν αυτά τα μέτρα δεν αμφισβητηθούν, θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις στην Ευρώπη και θα αλλάξουν δραστικά το συσχετισμό δύναμης υπέρ του κεφαλαίου και κατά της εργασίας για πολλά χρόνια.

Η απόπειρα να μετακυλιστεί στους εργαζόμενους και στους φτωχούς το βάρος της κρίσης, ενώ οι πολύ πλούσιοι θα διαφύγουν, θα βρει ενάντιους αυτούς που βρίσκονται σήμερα στην πρώτη γραμμή της μάχης. Οι λαοί της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, αλλά και της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβενίας και γενικότερα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης αμφισβητούν τις πολιτικές λιτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ, αντιτίθενται στη διεθνή χρηματοπιστωτική εξουσία και απορρίπτουν τη δουλεία του χρέους. Καλούμε τους λαούς του κόσμου να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους προς τα κινήματα των χωρών αυτών που παλεύουν κατά του χρέους και των ολέθριων πολιτικών που επιφέρει.

Ειδικότερα, υποστηρίζουμε τα παρακάτω:

•    Τον δημοκρατικό λογιστικό έλεγχο του χρέους, ως συγκεκριμένο βήμα δίκαιης αντιμετώπισής του. Παρόμοιοι έλεγχοι που διενεργούνται με συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και του εργατικού κινήματος επιτρέπουν να τεκμηριωθεί ποιο τμήμα του δημόσιου χρέους είναι παράνομο, μη νομιμοποιημένο, απεχθές ή απλώς μη βιώσιμο. Προσφέρουν στους εργαζόμενους την αναγκαία γνώση και τη δύναμη να αρνηθούν την πληρωμή του μη νομιμοποιημένου χρέους. Επίσης, ευνοούν τη δημοκρατική λογοδοσία και τη διαφάνεια σε όλο το χώρο του δημόσιου τομέα. Εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας προς τις επιτροπές λογιστικού ελέγχου του χρέους στην Ελλάδα και την Ιρλανδία και είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε στην πράξη.

•    Αντιμετώπιση της κρίσης χρέους με βάση τη δημοκρατία και τη λαϊκή κυριαρχία. Οι κυβερνήσεις έχουν την πρωταρχική υποχρέωση να υπηρετούν τους λαούς τους και όχι θεσμούς που δεν υπόκεινται σε κανενός είδους λογοδοσία, όπως αυτοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ. Οι λαοί χωρών όπως η Ελλάδα είναι αυτοί που πρέπει να αποφασίσουν ποιες πολιτικές θα βελτιώσουν τις προοπτικές ανάκαμψης και θα ικανοποιήσουν τις κοινωνικές τους ανάγκες. Τα κράτη έχουν πάντα το κυριαρχικό δικαίωμα να αποφασίζουν στάση πληρωμών, εάν το χρέος απειλεί να τσακίσει τις προοπτικές επιβίωσης των εργαζομένων. Η εμπειρία του Ισημερινού το 2008-2009 και της Ισλανδίας το 2010-2011 δείχνει ότι είναι δυνατή μια ριζοσπαστική απάντηση στο χρέος που να βασίζεται στη λαϊκή κυριαρχία και μπορεί να φτάσει μέχρι την ακύρωση του μη νομιμοποιημένου χρέους. Ακόμη και αποφάσεις οργάνων των Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζουν τη νομιμότητα, από πλευράς διεθνούς δικαίου, της στάσης πληρωμών, όταν υφίσταται κατάσταση ανάγκης.

•     Αλλαγή του προσανατολισμού της οικονομίας και αναδιανομή, όχι χρέος. Η κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και η ισχύς του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου έχουν ως συνέπειες τη χαμηλή ανάπτυξη, τη διεύρυνση των ανισοτήτων και το ξέσπασμα μεγάλων κρίσεων, ενώ παράλληλα υπονομεύουν τις δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι καθοριστικό να επαναπροσανατολιστούν οι οικονομίες μέσω μεταβατικών προγραμμάτων που θα περιλαμβάνουν έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών, αυστηρές κανονιστικές ρυθμίσεις έως και δημόσια ιδιοκτησία επί των τραπεζών. Χρειάζεται ακόμη βιομηχανική πολιτική που να συντονίζει και να προγραμματίζει την οικονομική δραστηριότητα, μέσω δημοσίων επενδύσεων και δημόσιου ελέγχου στους στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, με σεβασμό στο περιβάλλον. Πρωταρχικός σκοπός είναι η προστασία και η αύξηση της απασχόλησης. Είναι, επίσης, καθοριστικό να υιοθετηθούν γενναίες αναδιανεμητικές πολιτικές. Η φορολογική βάση θα πρέπει να διευρυνθεί και να γίνει προοδευτικότερη, με την επιβολή φόρων στους πλούσιους και στο κεφάλαιο, επιτρέποντας έτσι την αξιοποίηση εθνικών πόρων ως εναλλακτική λύση στο χρέος. Η αναδιανομή πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την αποκατάσταση της δημόσιας χρηματοδότησης στην υγεία, την παιδεία, τις μεταφορές και την κοινωνική ασφάλιση, καθώς και την άρση των περικοπών σε μισθούς και συντάξεις.

Αυτά είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης των αναγκών και των επιδιώξεων των εργαζομένων. Θα μετατοπίσουν το συσχετισμό δύναμης σε βάρος του μεγάλου κεφαλαίου και των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών. Θα επιτρέψουν στους λαούς της Ευρώπης, αλλά και όλου του κόσμου, να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στο εισόδημά τους, στην ίδια τους τη ζωή, αλλά και στις πολιτικές διαδικασίες. Θα δώσουν επίσης ελπίδα στη νέα γενιά της Ευρώπης, που σήμερα αντιμετωπίζει ένα ζοφερό μέλλον ελάχιστων θέσεων εργασίας, χαμηλών μισθών και έλλειψης προοπτικής. Για τους λόγους αυτούς, η υποστήριξη του αγώνα ενάντια στο χρέος στην Ελλάδα, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης είναι προς το συμφέρον των εργαζομένων όλου του κόσμου.  

Αθήνα, Μάιος 2011  

Πρωτοβουλία για τη συγκρότηση Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου επί του ελληνικού δημόσιου χρέους

European Network on Debt and Development

The Committee for the Abolition of Third World Debt (CADTM)

The Bretton Woods Project, Ηνωμένο Βασίλειο

Research on Money and Finance, Ηνωμένο Βασίλειο

Debt and Development Coalition, Ιρλαδία

Afri - Action from Ireland

WEED - World Economy Environment Development, Γερμανία

Jubilee Debt Campaign, Ηνωμένο Βασίλειο

Observatorio de la Deuda en la Globalización, Ισπανία  

Πηγή : ΕΛΕ  

Αυτή η πρωτοβουλία για έναν λογιστικό έλεγχο του χρέους γνώρισε κάποια επιτυχία στη συνέχεια; Ο ΣΥΡΙΖΑ την έλαβε σοβαρά υπόψη του;  

Η ελληνική ΕΛΕ γνώρισε αναμφισβήτητη επιτυχία κατά τη διάρκεια του λεγόμενου κινήματος των πλατειών ή των Αγανακτισμένων, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2011. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του έτους αυτού, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κατέλαβαν τις κεντρικές πλατείες, όχι μόνο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αλλά και σε πολλές ακόμα πόλεις της χώρας. Τα μέλη της ΕΛΕ, που πρέπει να πούμε ότι είχαν μια συνεχή και ενεργή παρουσία στις κατειλημμένες πλατείες, ιδιαίτερα δε στην πλατεία Συντάγματος, έτυχαν εντυπωσιακής υποδοχής από τους πολίτες. Η εκστρατεία αυτή άσκησε θετική επίδραση στο ΣΥΡΙΖΑ παρά την έκδηλη απροθυμία μιας σημαντικής μερίδας ηγετικών στελεχών του.

Ο λογιστικός έλεγχος αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ κατά τη διάρκεια των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του Μαϊου και του Ιούνίου του 2012. Στο πρόγραμμα του 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε «την αναστολή των πληρωμών του χρέους κατά τη διάρκεια των εργασιών μιας διεθνούς επιτροπής λογιστικού ελέγχου και για όσο δεν έχει ακόμα επιτευχθεί η οικονομική ανάκαμψη της χώρας», κάτι που σήμαινε ότι μια τέτοια αναστολή θα μπορούσε να διαρκέσει πολύ...

Από αυτήν την άποψη, θεωρώ ότι η πολιτική εξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ κατά την περίοδο 2009-2012 ήτανθετική και πολλά υποσχώμενη. Μια τέτοια θέση μάλιστα δεν ήταν καθόλου δεδομένη. Θυμάμαι πολύ καλά μια συνδιάσκεψη στην οποία με είχε καλέσει το βασικό πολιτικό ρεύμα του ΣΥΡΙΖΑ, ο Συνασπισμός, του οποίου ηγούνταν ήδη ο Αλέξης Τσίπρας. Ήταν στις αρχές Μαρτίου του 2011, την ίδια στιγμή που συστήνονταν όπως προανέφερα η ΕΛΕ.

Επιτρέψτε μου να πω δυο λόγια γι αυτήν την συνδιάσκεψη. Πραγματοποιήθηκε στις αρχές Μαρτίου του 2011 στην Αθήνα. Είχα κληθεί ως ομιλητής από τον Συνασπισμό και το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Κατά τη διάρκεια αυτής της διεθνούς συνάντησης πήραν το λόγο ο Αλέξης Τσίπρας, ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο Oskar Lafontaine, ο Pierre Laurent, η Mariana Mortagua, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος(ο οποίος έγινε υπουργός οικονομικών μετά την παραίτηση του Γιάνη Βαρουφάκη), ο Γιάννης Δραγασάκης (ο οποίος έγινε αντιπρόεδρος τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης κυβέρνησης Τσίπρα), εγώ και αρκετοί άλλοι προσκεκλημένοι.

Η τοποθέτησή μου επικεντρώθηκε στα αίτια της κρίσης, στη ζωτική ανάγκη να μειωθεί δραστικά τοχρέος και να ληφθούν μέτρα ακύρωσής του όπως ο λογιστικός του έλεγχος με την ενεργή συμμετοχή των πολιτών.¹³ Ο Γιάνης Βαρουφάκης παρουσίασε μια μετριοπαθή όπως ο ίδιος την χαρακτήρισε πρόταση, στην οποία μάλιστα επανήλθε στην πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές τον Φεβρουάριο του 2015, δηλαδή τέσσερα χρόνια αργότερα.

Υπήρχαν συνολικά γύρω στους 600 ή 700 συμμετέχοντες και πλήθος ανακοινώσεων. Κάποιες από αυτές, μεταξύ των οποίων και αυτές του Αλέξη Τσίπρα, του Βαρουφάκη και η δική μου δημοσιεύτηκαν στα αγγλικά σε ένα βιβλίο που εξέδωσε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς υπό τον τίτλο The PoliticalEconomy of Public Debt and Austerity in the EU.¹⁴

Αυτό όμως που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν μια αντίδραση που προκάλεσε η εισήγησή μου. Ένας εκ των διοργανωτών, επικεφαλής του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, εξέφρασε την έκπληξή για το γεγονός ότι υποστήριξα την ακύρωση του ελληνικού χρέους ως παράνομο ή απεχθές, ενώ είχα κληθεί για να μεταφέρω απλά την εμπειρία του λογιστικού ελέγχου του χρέους. Αυτή η σοκαριστική παρέμβαση καταδείκνυε με σαφήνεια ότι η πρόταση για στάση πληρωμών ή/και ακύρωση του χρέους ήταν απορριπτέα (ή, σε κάθε περίπτωση, καθόλου αυτονόητη) τουλάχιστον για μια σημαντική μερίδατου ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν κάτι μου έμελλε να επιβεβαιωθεί στη συνέχεια.

Με την ευκαιρία αυτής της συνδιάσκεψης, μπόρεσα να συνομιλήσω εκτενώς με τον Κώστα Ήσυχο, υπεύθυνο τότε για τις διεθνείς σχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ (ο οποίος αργότερα έγινε αναπληρωτής υπουργός Άμυνας στην πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα προτού αποχωρήσει και αυτός με την Λαϊκή Ενότητα), καθώς και με αρκετά συνδικαλιστικά στελέχη και μέλη του ΣΥΡΙΖΑ. Διαπίστωσα λοιπόν ότι μεταξύ αυτών και της CADTM υπήρχε απόλυτη συμφωνία για την αναγκαιότητα λήψης μονομερών ενεργειών στην κατεύθυνση της αναστολής πληρωμών και της διενέργειας λογιστικού ελέγχου του χρέους.

Να θυμίσω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πάρει 4% στις εκλογές του 2009, 16% τον Μάιο του 2012 και 26,5% ένα μήνα αργότερα, στις εκλογές του Ιουνίου του 2012, μόλις 2 μονάδες πίσω από τη μεγάλη δεξιά παράταξη, τη Νέα Δημοκρατία. Είχε ήδη γίνει το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα στην Ελλάδα. Μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του 2012, ο Τσίπρας υπέβαλε πέντε συγκεκριμένες προτάσεις προκειμένου να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τα κόμματα που αντιτίθενται στην Τρόικα (εκτός της Χρυσής Αυγής, βέβαια, η οποία, καίτοι αντίθετη στα μνημόνια, αποκλείστηκε για ευνόητους λόγους) : 1. Κατάργηση όλων των αντικοινωνικών μέτρων (συμπεριλαμβανομένων των μειώσεων σε μισθούς και συντάξεις). 2. Κατάργηση όλων των μέτρων που συρρικνώνουν τα δικαιώματα των εργαζομένων όσον αφορά την προστασία και τη διαπραγμάτευση. 3. Άμεση κατάργηση της βουλευτικής ασυλίαςκαι μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος, 4. Λογιστικό έλεγχο των ελληνικών τραπεζών, 5. Σύσταση μιας διεθνούς επιτροπής λογιστικού ελέγχου του δημόσιου χρέους και αναστολή των πληρωμών του χρέους μέχρι το πέρας των εργασιών αυτής της επιτροπής.

Ωστόσο, σε διάστημα λίγων μόνο μηνών, η δέσμευση να προβεί σε λογιστικό έλεγχο και σε στάση πληρωμών του χρέους απαλείφθηκαν από το λόγο τόσο του Αλέξη Τσίπρα όσο και άλλων ηγετών του ΣΥΡΙΖΑ.¹⁵ Τούτο έγινε σταδιακά και διακριτικά, ενώ η πέμπτη δέσμευση του Μαϊου του 2012 αντικαταστάθηκε από την πρόταση για διεξαγωγή μιας ευρωπαϊκής διάσκεψης για το ελληνικό χρέος με στόχο την απομείωση του.  

Κατά τη γνώμη σας, δηλαδή, ο Αλέξης Τσίπρας πρόκρινε μια μετριοπαθή στάση μετά την εκλογική επιτυχία του τον Μάιο-Ιούνιο του 2012;  

Οι αμφιβολίες μου για τη μεταστροφή του Τσίπρα επιβεβαιώθηκαν κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας που είχα μαζί του στις αρχές Οκτωβρίου του 2012. Δύο ημέρες πριν, η Wall Street Journal είχει δημοσιεύσει τα απόρρητα πρακτικά της συνεδρίασης του ΔΝΤ στις 9 Μαΐου 2010. Σε αυτές καταγράφονταν ρητά ότι γύρω στα δέκα από τα εικοσιτέσσερα μέλη της διοίκησης του ΔΝΤ διαφωνούσαν με την επιβολή Μνημονίου δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι κάτι τέτοιο δεν συνιστά μια βιώσιμη λύση, καθότι ισοδυναμεί με σχέδιο διάσωσης των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών, αλλά όχι με ένα σχέδιο βοήθειας στην Ελλάδα. Είπα λοιπόν στον Αλέξη Τσίπρα και στον οικονομικό σύμβουλό του: «Έχετε στη διάθεσή σας ένα ακλόνητο επιχείρημα για να εναντιωθείτε στο ΔΝΤ, γιατί, αν έχουμε την απόδειξη ότι το ΔΝΤ γνώριζε πως το πρόγραμμά του δεν θα ήταν αποτελεσματικό και πως το χρέος δεν θα καθίστατο βιώσιμο, έχουμε και το απαραίτητο υλικό για την καταγγελία αυτού του χρέους ως αθέμιτο και άνομο». Ο Τσίπρας μου απάντησε: «Άκου... αυτή τη στιγμή, το ΔΝΤ επιχειρεί να πάρει αποστάσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή». Συνήγαγα έτσι ότι αυτό που είχε κατά νου ήταν ότι το ΔΝΤ θα μπορούσε να αποτελέσει έναν σύμμαχο σε περίπτωση που ο ΣΥΡΙΖΑ σχημάτιζε κυβέρνηση. Την επόμενη ημέρα, στις 6 Οκτωβρίου 2012, ο Aλέξης Τσίπρας και εγώ δώσαμε μια δημόσια διάλεξη μπροστά σε 3000 άτομα, στο πρώτο φεστιβάλ της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ. Εκεί συνειδητοποίησα ότι ο Αλέξης Τσίπρας δεν εκτίμησε καθόλου την τοποθέτησή μου, στην οποία έδινα έμφαση στην ανάγκη υιοθέτησης ενός ριζοσπαστικού προσανατολισμού απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.¹⁶  

Είναι σαφές ότι η ελληνική εμπειρία υπήρξε σημαίνουσα, ακόμα κι αν δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα... Πώς όμως εξηγείτε την έκβασή της;  

Η ελληνική συνθηκολόγηση είναι καταρχήν μια συνθηκολόγηση στα κυρίαρχα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα που σχετίζονται με το σύστημα-χρέος. Η ελληνική εμπειρία όμως ήταν και μια ευκαιρία για μια βαθιά αναμόρφωση της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Θεωρώ ότι η έκβασή της παίχτηκε στις αλλαγές πολιτικού προσανατολισμού ενός στενού κύκλου συμβούλων και βουλευτών γύρω από τον Αλέξη Τσίπρα. Η υπόθεσή μου είναι η εξής: αυτός ο στενός πυρήνας πέριξ του Τσίπρα – και δεν εννοώ ούτε το Πολιτικό Γραφείο ούτε την Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ, τα μέλη των οποίων έμειναν εν πολλοίς στο περιθώριο –, με προεξάρχοντα τον Γιάννη Δραγασάκη, σημερινό αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και βασικό ενορχηστρωτή της ασκούμενης πολιτικής, έκανε την κρίσιμη στιγμή μια συγκεκριμένη επιλογή: «Πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε τη σύγκρουση με το εγχώριο μεγάλο κεφάλαιο, τους έλληνες τραπεζίτες και εφοπλιστές». Τα συμφέροντα των δύο τελευταίων είναι διαπλεκόμενα και αλληλοεξαρτώμενα. Παρομοίως, ο ίδιος στενός πυρήνας ήταν αποφασισμένος να αποφύγει κάθε αντιπαράθεση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Από τις δυο αυτές θέσεις απορρέει μια μακρά σειρά υποχωρήσεων: «Αν θέλουμε να αποφύγουμε την αντιπαράθεση με τους δύο αυτούς αντιπάλους, πρέπει να παρέχουμε εγγυήσεις στους έλληνες τραπεζίτες ότι σε περίπτωση διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ δεν θα θιχτούν τα συμφέροντά τους. Επομένως, ούτε εθνικοποίηση τραπεζών ούτε δεσμευτικά μέτρα εναντίον τους.» Όσον δε αφορά την ΕΕ, για να αποφευχθεί οποιαδήποτε ρήξη, έπρεπε να αποκλειστεί και ο λογιστικός έλεγχος του χρέους και το ενδεχόμενοστάσης πληρωμών. Χρειαζόταν επίσης η δέσμευση ότι μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θα σεβόταν τηδημοσιονομική πειθαρχία που απαιτούν οι ευρωπαϊκές αρχές. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ΣΥΡΙΖΑ, στο πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, με το οποίο με το οποίο κατήλθε στις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015, διαβεβαίωνε ότι τα μέτρα που θα πάρει ενάντια στη λιτότητα θα αντισταθμιστούν από φορολογικά έσοδα ικανά να εγγυηθούν την τήρηση του προϋπολογισμού για το 2015, έναν προϋπολογισμό που είχε εκπονίσει η προηγούμενη κυβέρνηση. Ο στενός κύκλος γύρω από τον Τσίπρα και τον Δραγασάκη φαίνεται να λειτούργησε στη βάση του ακόλουθου σκεπτικού: «Αν δεν θίξουμε τους τραπεζίτες και αν σεβαστούμε τη δημοσιονομική πειθαρχία που απαιτούν οι Βρυξέλλες, θα μας επιτρέψουν να αναλάβουμε τη διακυβέρνηση της χώρας και να κυβερνήσουμε.»  

Μπορείτε να μας περιγράψετε τη σύνθεση αυτού του σκληρού πυρήνα γύρω από τον Τσίπρα και την πολιτική του εξέλιξη; Πώς τοποθετούνταν αναφορικά με τον λογιστικού ελέγχου του χρέους;  

Πριν από την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, είχα δύο σημαντικές κατ’ιδίαν συναντήσεις με τον Αλέξη Τσίπρα. Η πρώτη ήταν όπως προανέφερα τον Οκτώβριο του 2012.¹⁷ Ο Αλέξης Τσίπρας συνοδευόταν από τον Γιάννη Μηλιό¹⁸, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν ο ειδικός σύμβουλός του για οικονομικά θέματα. Ο Γιάννης Μηλιός δεν ήταν υπέρ του λογιστικού ελέγχου του χρέους και της αναστολής πληρωμών. Απομακρύνθηκε από τον Τσίπρα στα τέλη του 2014 για πολιτικούς λόγους και μάλιστα παρά το γεγονός ότι ήταν ιδιαίτερα μετριοπαθής... Ο άλλος οικονομικός σύμβουλος που επέβαλε τις επιλογές του στην ομάδα του Τσίπρα δεν είναι άλλος από τον Γιάννη Δραγασάκη¹⁹, πρόσωπο με μεγάλη επιρροή και ιθύνων νους της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Ο Δραγασάκης είχε απόπαλιά σχέσεις με τραπεζίτες. Υπήρξε και ο ίδιος οικονομικός σύμβουλος της Τράπεζας Αττικής μιας εμπορικής τράπεζας μεσαίου μεγέθους. Κατά κάποιο τρόπο, είναι ο άνθρωπος που μεσολαβεί ανάμεσα στον Α. Τσίπρα και τους τραπεζίτες. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένας νέος πολιτικός σχηματισμός και ως εκ τούτου η πολιτική ηγεσία του δεν έχει βαθιές ρίζες και ερείσματα στο κράτος – σε αντίθεση, λόγου χάρη, με το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, η ιστορία του οποίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κράτος και τη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. Υπό αυτή την έννοια, το προφίλ του βασικού οικονομικού συμβούλου του Τσίπρα διαφέρει κατά πολύ από εκείνα των άλλων ηγετικών φυσιογνωμιών του κόμματος. Κατά την περίοδο 2012-13 μάλιστα ήταν και ο μόνος από το επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ που είχε διατελέσει κάποια στιγμή υπουργός, ακόμα κι αν ήταν για λίγους μήνες το μακρινό 1989...²⁰ Επρόκειτο για μια σύντομη συγκυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), μέλος του οποίου ήταν τότε ο Δραγασάκης. Εξυπακούεται βέβαια ότι και αυτός εναντιωνόταν εξαρχής στην προοπτική λογιστικού ελέγχου και αναστολής πληρωμών του χρέους. 

ΜΙΑ ΝΕΑ ''ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ'';  

ΕΛΠΙΔΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ VERSUS ''ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ''      

Πώς εκφράστηκε αυτή τη νέα σύμπνοια του ΣΥΡΙΖΑ με τις μεγάλες δυνάμεις του κεφαλαίου; Ποιες ήταν οι διαφορές απόψεων σχετικά με το ζήτημα του χρέους;  

Μια από τις πρωτοβουλίες που ήθελε να πάρει ο Αλέξης Τσίπρας ήταν να συγκαλέσει μια μεγάλη διεθνή διάσκεψη στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2014, με θέμα τη μείωση του ελληνικού χρέους. Κατόπιν σχετικών πιέσεων εκ μέρους της Σοφίας Σακοράφα, η οποία ήταν εκλεγμένη βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ από το 2012, ο Αλέξης Τσίπρας με συνάντησε εκ νέου τον Οκτώβριο του 2013 και μου ζήτησε να συμβάλω στην υλοποίηση αυτής της ιδέας καλώντας μια σειρά από διεθνείς προσωπικότητες να ανταποκριθούν θετικά στην πρόσκληση. Κατάρτισα μια λίστα πιθανών συμμετεχόντων και συζητήσαμε με τον Αλέξη Τσίπρα, την Σοφία Σακοράφα, τον σύζυγό της Κώστα Μπιτσάνηκαι τον Δημήτρη Βίτσα, ο οποίος τότε ήταν γενικός γραμματέας του ΣΥΡΙΖΑ. Είχα προτείνει να κληθούν προσωπικότητες όπως ο Rafael Correa, ο Diego Borja (πρώην διευθυντής της Κεντρικής Τράπεζας του Ισημερινού), ο Joseph Stiglitz, ο Noam Chomsky, η Susan George, ο David Graeber, η Naomi Klein, καθώς και τα μέλη της επιτροπής λογιστικού ελέγχου του Ισημερινού με τα οποία είχα συνεργαστεί το 2007 και το 2008. Διαπίστωσα ότι ο Rafael Correa δεν τον ενδιέφερε καθόλου. Απεναντίας, θα προτιμούσε να παρευρεθεί σε μια τέτοια διάσκεψη ο πρώην Πρόεδρος της Βραζιλίας Lula και η Πρόεδρος της Αργεντινής Cristina Fernandez. Στα μάτια του, ο Ισημερινός έδειχνε πολύ ριζοσπαστικός. Επιθυμούσε φυσικά και την παρουσία του Joseph Stiglitz και του James Galbraith, κάτι που ήταν απολύτως θεμιτό. Δεν είχε όμως καθόλου κατά νου να συστήσει μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου. Αυτό που ήθελε ήταν να καλέσει τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια ευρωπαϊκή διάσκεψη για το χρέος κατά το πρότυπο της Συμφωνίας του Λονδίνου το 1953, όταν οι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προέβησαν σε μια σημαντική απομείωση του χρέους της Δυτικής Γερμανίας. Του είπα ότι δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να πετύχει κάτι τέτοιο. Ο ίδιος, ως ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ, νομιμοποιούνταν απόλυτα να προωθήσει αυτό το σχέδιο, σαν ένα σχέδιο Α, αλλά ηγέτες όπως ο Draghi, ο Hollande, η Merkel και ο Rajoy ήταν αδιανόητο να συναινέσουν. Πρόσθεσα δε ότι του χρειάζεται ένα σχέδιο Β, το οποίο θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνει την επιτροπή λογιστικού ελέγχου. Το ίδιο δήλωσα και στον ελληνικό Τύπο. Σας παραπέμπω, για παράδειγμα, σε μια συνέντευξη που παραχώρησα στην Εφημερίδα των Συντακτώνκαι δημοσιεύτηκε περίπου ένα χρόνο μετά, τον Οκτώβριο του 2014. Ο δημοσιογράφος με ρώτησε τι πιστεύω για την πρόταση του Αλέξη Τσίπρα για τη διεξαγωγή ενός διεθνούς συνεδρίου για την ακύρωση του χρέους των χωρών του Νότου, όμοιου με αυτό που έγινε για τη Γερμανία το 1953, και πόσο ρεαλιστική θεωρώ μια τέτοια προοπτική. Του απάντησα: «το αίτημα είναι απολύτως νόμιμο, αλλά δεν νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και άλλες πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη θα μπορούσαν να πείσουν τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. και τις κυβερνήσεις των ισχυρών χωρών να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να συμφωνήσουν να κάνουν ό,τι έκαναν το 1953. Το αίτημά του είναι νόμιμο, αλλά δεν μπορεί να πείσει τους εταίρους να το υλοποιήσουν. Η συμβουλή μου είναι η ακόλουθη: η τελευταία δεκαετία μάς έδειξε ότι μπορείς να φτάσεις σε δίκαιες λύσεις προχωρώντας σε μονομερείς πράξεις κυριαρχίας. Και νομίζω ότι η Ελλάδα έχει ισχυρά επιχειρήματα για να δράσει και να διαμορφώσει μια κυβέρνηση που θα στηρίζεται από τους πολίτες και θα εξετάσει τις πιθανότητες γι αυτό. Μια τέτοια αριστερή, λαϊκή κυβέρνηση θα μπορούσε να φτιάξει μια επιτροπή ελέγχου του χρέους, η οποία θα διαπίστωνε ποιο μέρος του είναι παράνομο και απεχθές και στη συνέχεια θα έκανε μονομερώς αναστολή πληρωμών, προκειμένου να μην το πληρώσει ολόκληρο.»²¹

Τελικά, ο Αλέξης Τσίπρας μού πρότεινε να προετοιμάσουμε, με τον ίδιο και τον Pierre Laurent, πρόεδρο του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, μια ευρωπαϊκή συνάντηση της οποίας μια από τις θεματικής θα είναι και το χρέος. Επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τον Μάρτιο του 2014 στην Αθήνα. Αυτό όμως δεν συνέβη ποτέ, γιατί σε μια συνάντηση που έγινε τον Δεκέμβριο του 2013 στη Μαδρίτη, το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς αποφάσισε να συγκαλέσει μια συνδιάσκεψη στις Βρυξέλλες αντί για την Αθήνα.

Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης στις Βρυξέλλες, που ήταν πολύ περιορισμένης εμβέλειας και στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Αλέξης Τσίπρας, ο Pierre Laurent και ο Gabi Zimmer (στέλεχος του Die Linke και πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του GUE/NGL στο Ευρωκοινοβούλιο), συμμετείχα ως ομιλητής σε ένα πάνελ μαζί με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο ο οποίος έμελλε να γίνει υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Τσίπρα από τον Ιούλιο του 2015 και μετά.²²

Κατάλαβα από εκείνη κιόλας τη στιγμή ότι αυτός ήταν αρνητικά διακείμενος σε ένα σχέδιο Β για το χρέος, τις τράπεζες, τη φορολογία. Το σχέδιο του Ευκλείδη Τσακαλώτου ήταν να διαπραγματευτεί πάση θυσία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς προκειμένου να πετύχει μια ελάφρυνση των μέτρων λιτότητας, και να μην καταφύγει σε καμία περίπτωση σε στάση πληρωμών και λογιστικό έλεγχο του χρέους. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, υπεραμύνθηκα εκ νέου ενός εναλλακτικού σχεδίου, ενός σχεδίου Β, που θα έπρεπε να περιλαμβάνει τον λογιστικό έλεγχο και την αναστολή πληρωμών του χρέους.

Εν ολίγοις, η συζήτηση για την αναγκαιότητα ενός εναλλακτικού σχεδίου δεν χρονολογείται στο 2015, αλλά είχε ξεκινήσει ήδη κατά την περίοδο 2013-2014. Παρ’όλα αυτά, ο στενός πυρήνας πέριξ του Αλέξη Τσίπρα έκανε την επιλογή να αποκλείσει την προετοιμασία ενός σχεδίου Β και να μείνει αγκιστρωμένος σε ένα ανεφάρμοστο σχέδιο A.

1 Βλ. τα πρακτικά της συνάντησης, «Pour une coordination européenne de lutte contre la dette et les plans d’austérité!», εδώ καιεδώ.

2 Βλ. Ιδρυτική Διακήρυξη της Επιτροπής ενάντια στο χρέος.

3 Πέντε χρόνια αργότερα, ο Λεωνίδας Βατικιώτης θα συμμετάσχει και στην Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους.

4 Βλ. «Ανοίξτε τα βιβλία του δημόσιου χρέους».

5 Τον Ιανουάριο 2015, ο Κώστας Λαπαβίτσας εκλέχθηκε βουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ. Μετά την άνευ όρων παράδοση του ΣΥΡΙΖΑ, συνέβαλε στην ίδρυση της Λαϊκής Ενότητας. Βλ. το βιογραφικό του εδώ.

6 Βλ. «Διεθνής επιτροπή να ελέγξει το ελληνικό χρέος», Ελευθεροτυπία, 5 Δεκεμβρίου 2010.

7 Βλ. «Και οι λαοί της Ευρώπης πρέπει να ελέγχουν τους πιστωτές τους», Έθνος της Κυριακής, 9 Ιανουαρίου 2011.

8 Το εν λόγω βιβλίο κυκλοφόρησε στα γαλλικά με τίτλο Crise grecque, tragédie européenne (Ελληνική κρίση, ευρωπαϊκή τραγωδία), Éditions du Seuil, Παρίσι, 2016. Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από την Εισαγωγή: «Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου εκλέχθηκε Πρωθυπουργός, τον Οκτώβριο του 2009, κλήθηκα να τον επισκεφθώ, να του παράσχω κάποιες συμβουλές και (κυρίως) να του εκφράσω την ηθική μου στήριξη. Κατά τη διάρκεια των αλλεπάλληλων συναντήσεών μας, ο ρόλος μου παρέμεινε περιορισμένος. Ο Παπανδρέου είχε οργανώσει την προεκλογική του εκστρατεία γύρω από ένα πρόγραμμα κοινωνικής προστασίας και οικονομικής ανάπτυξης που η κρίση του χρηματοπιστοτικού συστήματος και του χρέους κατέστησαν πολύ γρήγορα δύσκολα εφαρμόσιμο. Ήδη από τον Μάιο του 2010, ήταν αναγκασμένος να δεχθεί ένα πρόγραμμα λιτότητας, προκειμένου να λάβει ένα κολοσσιαίο δάνειο, για να αποφύγει έτσι την κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος το οποίο είχε μείνει ακάλυπτο λόγω των επενδύσεών του στα δημόσια χρέη ενός κράτους που είχα καταστεί αναξιόχρεο» (σ. 17). Η τελευταία αυτή διατύπωση αντιστοιχεί σε ένα αφήγημα που δεν συνάδει με την πραγματικότητα. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα δεν απειλούνταν με κατάρρευση εξαιτίας της έκθεσής του στα δημόσια χρέη και το ελληνικό κράτος δεν είχε καταστεί αναξιόχρεο. Οι ελληνικές τράπεζες απειλούνταν κατά κύριο λόγο από την έκρηξη της φούσκας των ιδιωτικών πιστώσεων, την οποία είχαν οι ίδιες δημιουργήσει σε συνεργασία με τις γαλλικές, τις γερμανικές και τις ολλανδικές τράπεζες. Αν λοιπόν οι ελληνικές τράπεζες κατέρρεαν, αυτό θα επέφερε πολύ σημαντικές απώλειες για τις γαλλικές, γερμανικές και ολλανδικές τράπεζες. Το λεγόμενο σχέδιο διάσωσης που επέλεξε ο Παπανδρέου, σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές αρχές και το ΔΝΤ, αποσκοπούσε στο να αποφευχθούν στο μέγιστο βαθμό οι τεράστιες αυτές απώλειες για τις γαλλικές, γερμανικές, ολλανδικές και ελληνικές τράπεζες. Αντί γι αυτήν την επιλογή του Παπανδρέου, οι ευρωπαϊκές αρχές και το ΔΝΤ θα έπρεπε να αφήσουν τις ξένες τράπεζες να καταγράψουν απώλειες, να κοινωνικοποιήσουν τον τραπεζικό κλάδο και να μειώσουν σημαντικά το ελληνικό δημόσιο χρέος. Τούτου δοθέντος, και πρά την κριτική που ασκώ στον τρόπο με τον οποίο ο J. Galbraith παρουσιάζει όσα συνέβησαν το 2010, συστήνω ανεπιφύλακτα την ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου, γιατί περιλαμβάνει εξαιρετικά χρήσιμες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

9 Σε ένα βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2016 στα γαλλικά από τις εκδόσεις Les Liens qui Libèrent με τίτλο Et les faibles subissent ce qu'ils doivent? Comment l'Europe de l'austérité menace la stabilité du monde (Οι αδύναμοι υφίστανται ό,τι οφείλουν; Πώς η Ευρώπη της λιτότητας απειλεί τη σταθερότητα στον κόσμο), ο Γ. Βαρουφάκης δεν κάνει την παραμικρή μνεία ούτε στην ελληνική Επιτροπή Αλήθειας Δημόσιου Χρέους ούτε στη δράση της πρώην Προέδρου του ελληνικού Κοινοβουλίου Ζωής Κωνσταντοπούλου.

10 Βλ. Γιάνης Βαρουφάκης, «Debtocracy: Γιατί δεν συνυπέγραψα», Protagon, 11 Απριλίου 2011. Στο άρθρο αυτό ο Γ. Βαρουφάκης καταθέτει την κριτική του στο ντοκιμαντέρ Debtocracy το οποίο συμπεριλαβάνει και μια συνέντευξή του.

11 Το ντοκιμαντέρ είναι σε ελεύθερη πρόσβαση εδώ. Περιλαμβάνει πολλές συνεντεύξεις και παρεμβάσεις, μεταξύ των οποίων αυτές του Γ. Βαρουφάκη, του Κώστα Λαπαβίτσα και τις δικές μου.

12 Η Νάντια Βαλαβάνη είναι μια προσωπικότητα μεγάλου κύρους στην Ελλάδα λόγω της αντιδιδακτορικής της δράσης και της συμμετοχής της στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 που παρά τη στυγνή της καταστολή σήμανε την αρχή του τέλος της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

13 Βλ. το διαπόραμα της εισήγησής μου, Eric Toussaint, «Greece: Symbol of Illegitimate Debt», που δημοσιεύτηκε στις 12 Μαρτίου 2011. Οι βασικές προτάσεις της παρουσίασής μου καταγράφονται στο Eric Toussaint, «Huit propositions urgentes pour une autreEurope», που δημοσιεύτηκε στις 4 Απριλίου 2011.

14 Elena Papadopoulou and Gabriel Sakellaridis (eds.), The Political Economy of Public Debt and Austerity in the EU, Νήσος, Αθήνα, 2012. Το βιβλίο διατίθεται σε ελεύθερη πρόσβαση από τον ιστότοπο του Δικτύου Trnasform εδώ. Θεωρώ χρήσιμο να παραθέσουμε εδώ τα περιεχόμενα τού ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου που συμπεριλαμβάνει συνεισφορές πρωταγωνιστικών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ (ο Γαβριήλ Σακελαρίδης που ανέλαβε την επιμέλεια του τόμου, διατέλεσε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της πρώτης κυβέρνησης υπό τον Α. Τσίπρα, προτού υποβάλει την παραίτησή του διαφωνώντας με την υπογραφή του 3ου Μνημονίου από την κυβέρνηση και αποχωρήσει από τον ΣΥΡΙΖΑ). Πίνακας περιεχομενων : Elena Papadopoulou, Gabriel Sakellaridis : Introduction. / Section 1 - Understanding the European Debt Crisis in a Global Perspective :

George Stathakis, «The World Public Debt Crisis». Brigitte Unger, «Causes of the Debt Crisis: Greek Problem or Systemic Problem?», Euclid Tsakalotos, «Crisis, Inequality and Capitalist Legitimacy». Dimitris Sotiropoulos, «Thoughts on the On-going European Debt Crisis: A New Theoretical and Political Perspective» / Section 2 - The Management of the Debt Crisis by the EU and the European Elites : Marica Frangakis, «From Banking Crisis to Austerity in the EU - The Need for Solidarity». Jan Toporowski, «Government Bonds and European Debt Markets». Riccardo Bellofiore, «The Postman Always Rings Twice: The Euro Crisis inside the Global Crisis» / Section 3 - Facets of the Social and Political Consequences of the Crisis in Europe : Maria Karamessini «Global Economic Crisis and the European Union - Implications, Policies and Challenges». Giovanna Vertova, «Women on the Verge of a Nervous Breakdown: The Gender Impact of the Crisis». Elisabeth Gauthier, «The Rule of the Markets: Democracy in Shambles» / Section 4 - The PIGS as (Scape)Goats : «Portugal» - Marianna Mortagua. «Ireland» - Daniel Finn,

«Greece» - Eric Toussaint. «Spain» - Javier Navascues. «Hungary» - Tamas Morva. / Section 5 - Overcoming the Crisis: The Imperative of Alternative Proposals : Yiannis Dragasakis, «A Radical Solution only through a Common Left European Strategy». Kunibert Raffer, «Insolvency Protection and Fairness for Greece: Implementing the Raffer Proposal». Pedro Páez Pérez, «A Latin-American Perspective on Austerity Policies, Debt and the New Financial Architecture».

Nicos Chountis, «The Debt Crisis and the Alternative Strategies of the Left». Yanis Varoufakis, «A Modest Proposal for Overcoming the Euro Crisis». / Section 6 - The Crucial Role of the European Left - Political Interventions : Alexis Tsipras, «A European Solution for a European Problem: The Debt Crisis as a Social Crisis». Pierre Laurent, «People Should Not Pay for the Crisis of Capitalism».

15 Βλ. σχετικά, Eric Toussaint, «Grèce : pourquoi la capitulation? Une autre voie est possible», 27 Αυγούστου 2015.

16 Βλ. Eric Toussaint, «Le peuple grec se trouve aujourd'hui à l'épicentre de la crise du capitalisme»,

17 Στη συνάντηση αυτή προσήλθα μαζί με τον Άρη Βασιλόπουλο, στέλεχος της οργάνωση Κόκκινο, μια από τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ, και τον Γιώργο Μητραλιά, υπεύθυνο της Επιτροπής ενάντια στο χρέος.

18 Βλ. σχετικά το λήμμα Γιάννης Μηλιός στην Βικιπαίδεια.

19 Βλ. σχετικά το λήμμα Γιάννης Δραγασάκης στην Βικιπαίδεια.

20 Σχετικά με τον Γ. Δραγασάκη και τον απολογισμό της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, βλ. Stathis Kouvelakis,  «SYRIZA’s rise and falle»,New Left Review, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016. Βλ. επίσης Αντώνης Νταβανέλος, «Πρώτες σκέψεις για έναν απολογισμό της πορείας μας μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ».

21 Βλ. Eric Toussaint, «Νόμιμο τα αίτημα Τσίπρα για διεθνή διάσκεψη για το χρέος», Εφημερίδα των Συντακτων, 20 Οκτωβρίου 2014.

22 Βλ. σχετικά το λήμμα Ευκλείδης Τσακαλώτος στην Βικιπαίδεια.