Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2016

Βαλκάνια: το λησμονημένο «στρατηγικό βάθος» της Ελλάδος

Νέα Πολιτική


του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Πέρασαν σχεδόν 130 χρόνια από τότε που ο καγκελάριος Bismarck δήλωσε ότι δεν σκόπευε να θυσιάσει ούτε τη ζωή ενός «Πομεριανού γρεναδιέρου» για τα Βαλκάνια. Λίγα χρόνια μετά, οι διάδοχοι και σύμμαχοι του, απεδέχθησαν την πρόκληση και θυσίασαν χιλιάδες ζωές για την κατάκτηση των Βαλκανίων στη μεγαλύτερη σφαγή που είχε γνωρίσει μέχρι τότε η ανθρωπότητα, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έκτοτε τα Βαλκάνια, κατά διαστήματα, βιώνουν περιόδους έντασης και αιματοχυσίας, επανερχόμενα στη τραγική δημοσιότητα και επιβεβαιώνοντας τον χαρακτηρισμό τους ως «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης. Η πανσπερμία εθνοτήτων που κατακλύζει την περιοχή αναμφίβολα ευθύνεται για την κατάσταση αυτή, εξίσου όμως μεγάλες είναι και οι ευθύνες των μεγάλων δυνάμεων που ανταγωνίζονται για την επικράτηση τους χρησιμοποιώντας τους ταλαιπωρημένους και ευκολόπιστους Βαλκάνιους.
Σήμερα επικρατεί μια πρωτόγνωρη και επίπλαστη ηρεμία, αποτέλεσμα μιας παροδικής μείωσης του ενδιαφέροντος των μεγάλων δυνάμεων (κυρίως ΗΠΑ-Ρωσίας) αλλά και επικέντρωσης των προσπαθειών των βαλκανικών χωρών στην ισχυροποίηση τους μέσω ανασύνταξης των οικονομικών, κοινωνικών και θεσμικών δυνάμεων και ένταξης στους πολυδιαφημιζόμενους δυτικούς θεσμούς. Είναι βέβαια αλήθεια ότι τα πρόσφατα γεγονότα βορείως της Μαύρης Θάλασσας και στη Μέση Ανατολή έχουν αποσπάσει την προσοχή των αναλυτών και του κοινού από την πολύπαθη χερσόνησο. Η ένταξη των χωρών αυτών σε ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προβληθεί –δικαιολογημένα εν μέρει- ως πανάκεια στα συσσωρευμένα προβλήματα τους καίτοι τα παραδείγματα των τριών «τυχερών» χωρών που ευτύχησαν να υλοποιήσουν το όνειρο της διπλής ένταξης (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία) δεν επιβεβαίωσαν πλήρως τις προσδοκίες.

Εικοσιπέντε χρόνια μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και η εικόνα των Βαλκανίων έχει σημαντικά μεταβληθεί. Η ενσωμάτωση των τέως κομμουνιστικών κρατών στην ιδεολογική, οικονομική και θεσμική σφαίρα επιρροής της Δύσης έχει σχεδόν ολοκληρωθεί παρά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες της άλλοτε προστάτιδος των σλαβικών λαών, Ρωσίας. Ωστόσο, πέρα από την πολυδιάστατη εμπλοκή της Δύσης στην περιοχή και τα θετικά ή αρνητικά «επιτεύγματά» της, σημαντικά ζητήματα παραμένουν ανοικτά. Η βαλκανική περιφέρεια εξακολουθεί να είναι η πιο αδύναμη περιφέρεια της Ευρώπης. Παρά όμως την περιορισμένη ευμάρεια των κατοίκων τους, δεν παύουν να αποτελούν περιοχή ανταγωνισμού και επέκτασης των αγορών. Ειδικά οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων προσπαθούν απεγνωσμένα να εξασφαλίσουν την οικονομική, πολιτική αλλά και εθνική εξασφάλιση μέσω της αβέβαιης ένταξης στους δυτικούς θεσμούς. Αρκεί όμως ένας ποδοσφαιρικός αγώνας, όπως αποδείχθηκε, για να ξυπνήσει πάθη και να θέσει σε κίνδυνο πολύχρονες διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς.
Παρά ταύτα, η γεωπολιτική σημασία των Βαλκανίων είναι αναμφισβήτητη ως συνορεύουσα ζώνη μεταξύ Ανατολικής Μεσογείου και των πεδιάδων της Ουκρανίας. Τυχόν μη ανάσχεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, θα επαναφέρει τα Βαλκάνια στο σημείο τριβής Δύσεως-Ρωσίας. Τα Βαλκάνια όμως διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και στην εξασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας της ΕΕ. Ο πρωταρχικής σημασίας «νότιος διάδρομος», για τη μείωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία διέρχεται από το χώρο αυτό. Παράλληλα όμως αποτελούν και το διάδρομο μετακίνησης ανθρώπινων ψυχών προς την Ευρώπη με όλα τα προβλήματα και τριβές που αυτή η κίνηση επιφέρει. Η χώρα μας, παρά την οικονομική κρίση που την μαστίζει, διαθέτει μεγαλύτερο ΑΕΠ από τους γείτονες της και αρκετά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Βέβαια βρίσκεται σε αντιπαράθεση με γειτονικά βαλκανικά κράτη για σωρεία λόγων ενώ η αντίπαλος Τουρκία προσπαθεί –με όχημα τις μουσουλμανικές κοινότητες και τις επενδύσεις- να διεισδύσει στην περιοχή, περικυκλώνοντας την Ελλάδα και αναβιώνοντας το Οθωμανικό μεγαλείο. 
Όσο πιεστικά και δυσεπίλυτα και αν εμφανίζονται τα προβλήματα μας με Αλβανία και Σκόπια, έναντι αυτών των χωρών διαθέτουμε συντριπτικό πλεόνασμα ισχύος. Ο παράγοντας χρόνος είναι αβέβαιο υπέρ ποίου λειτουργεί, καθόσον συχνά απρόβλεπτες καταστάσεις ανατρέπουν τους σχεδιασμούς. Όμως μια σταθερή στρατηγική έναντι των βαλκανικών χωρών μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει. Η πολιτική αυτή δεν επιτρέπεται να χαρακτηρίζεται από υποχωρήσεις σε θέματα ζωτικών συμφερόντων μας αλλά δεν πρέπει να δημιουργεί και αισθήματα ανασφάλειας στους γείτονες που θα τους ωθήσει (απρόθυμα) στην αγκαλιά της Άγκυρας. Η συντριπτική μας υπεροχή επιτρέπει την εκδήλωση σταθερής πολιτικής, χωρίς να παγιδευόμαστε σε επιθετικές «κορώνες» και προχωρώντας παράλληλα σε συνεχή ανοίγματα και φιλικές προσεγγίσεις προς τους γειτονικούς λαούς. Παρά τις μακροχρόνιες αντιπαλότητες και συγκρούσεις, η χερσόνησος των Βαλκανίων αποτελούσε το «στρατηγικό βάθος» της χώρας μας. Η ιστορία (ειδικά η λησμονημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία) δείχνει το δρόμο, αρκεί να πιστέψουμε τις δυνατότητες, την υπεροχή μας και να «σοβαρευθούμε».
* Υποστράτηγος εα, Διευθυντής Μελετών του ΕΛΙΣΜΕ


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου