Πώς λειτουργεί ο θεσμός των ΤΕΑ

Από την έντυπη έκδοση της Ναυτεμπορικής

Tου Μιχάλη Ανθρωπέλου

Επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, πρόεδρος Επενδυτικής Επιτροπής στο Επαγγελματικό Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Προσωπικού Εταιριών Πετρελαιοειδών και στο ΤΕΑ του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.

Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι το ασφαλιστικό/συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας μας είναι σε εξαιρετικά δυσμενή κατάσταση. Η εξάρτηση της βιωσιμότητάς του από την ενίσχυση μέσω του κρατικού προϋπολογισμού είναι όχι μόνο έντονη, αλλά και τείνει αυξανόμενη, προκαλώντας αν μη τι άλλο αβεβαιότητα στη νέα γενιά για το ύψος των συντάξεων που θα λάβει.

Αναπόφευκτα η αναζήτηση εναλλακτικών ή συμπληρωματικών επιλογών συνταξιοδοτικής ασφάλισης είναι πιο επείγουσα από ποτέ. Μια ενδεδειγμένη και διεθνώς αναγνωρισμένη λύση, που τα τελευταία χρόνια βρίσκει γόνιμο έδαφος και στην Ελλάδα, είναι τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ), γνωστά και ως δεύτερος πυλώνας κοινωνικής ασφάλισης. Πρόκειται για αυτοδιαχειριζόμενα, μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, που στόχο έχουν την παροχή στα μέλη τους επικουρικής ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής κάλυψης. Το δικαίωμα της (προαιρετικής) συμμετοχής σε ένα ΤΕΑ καθορίζεται από το καταστατικό του.

Τα συνήθη παραδείγματα είναι Ταμεία που δημιουργούνται από μεγάλες εταιρείες, που συνδράμουν μαζί με τους εργαζόμενους στις εισφορές και τα Ταμεία ελεύθερων επαγγελματιών, όπως αυτά των οικονομολόγων, των ιατρών και των ορκωτών λογιστών. Η νομοθεσία που διέπει τα ΤΕΑ έχει ως κύρια μέριμνα την προστασία των εισφορών, η οποία και διασφαλίζεται μέσα από την αυστηρή, πολλαπλή και διαρκή εποπτεία που επιβάλλεται. Πιο συγκεκριμένα, τα ΤΕΑ τελούν υπό την εποπτεία του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων μέσω της Διεύθυνσης Επαγγελματικής Ασφάλισης, ενώ ελέγχονται για την αναλογιστική βιωσιμότητά τους από την Εθνική Αναλογιστική Αρχή (στην οποία υποχρεούνται να υποβάλλουν περιοδικά σχετικές μελέτες).

Από την άλλη μεριά, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς θέτει κανόνες και ασκεί έλεγχο στον τρόπο που επενδύονται οι εισφορές των μελών. Πώς όμως λειτουργούν οι επενδύσεις ενός ΤΕΑ και πώς διασφαλίζεται η συνετή διαχείριση του χαρτοφυλακίου του; Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο, το κάθε ΤΕΑ επιλέγει τη σύνθεση της επενδυτικής του επιτροπής, που αποτελείται από ανεξάρτητα με το ΤΕΑ μέλη, τα προσόντα των οποίων ελέγχονται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Η επενδυτική επιτροπή σχεδιάζει την επενδυτική πολιτική του Ταμείου, καθορίζει τη δομή του επενδυτικού χαρτοφυλακίου αναφοράς (benchmark) και θέτει τα όρια του αναλαμβανόμενου κινδύνου. Η διαχείριση ανατίθεται στη συνέχεια σε επαγγελματίες διαχειριστές επενδύσεων. Πέρα από τους κανόνες συνετής διαχείρισης που θέτει το ίδιο το ΤΕΑ, περιορισμούς αναφορικά με τις επενδυτικές επιλογές που έχει ο διαχειριστής θέτει και η σχετική νομοθεσία (βλέπε μεταξύ άλλων την πρόσφατη οδηγία 2016/2341 της Ε.Ε. για τη λειτουργία των ΤΕΑ).

Επενδυτικές στρατηγικές

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά που διέπουν διεθνώς τις επιτυχημένες επενδυτικές στρατηγικές των ΤΕΑ είναι: (1) Η συντηρητική επενδυτική φιλοσοφία: Επιλέγονται επενδύσεις με χαμηλό ρίσκο και γίνεται εκτενής χρήση εργαλείων αντιστάθμισης κινδύνων. (2) Ο μακροπρόθεσμος επενδυτικός ορίζοντας: Η στόχευση για καλές αποδόσεις τίθεται στο απώτερο μέλλον και συνταιριάζεται με τον ορίζοντα των υποχρεώσεων. (3) Η ευρεία διασκόρπιση επενδυτικών τοποθετήσεων: Ελαχιστοποίηση της εξάρτησης των αποδόσεων του Ταμείου από την κερδοφορία μιας εταιρείας ή ενός φορέα. (4) Διαρκής έλεγχος και μέτρηση τόσο των αποδόσεων όσο και των κινδύνων. 

Η νομοθεσία που διέπει τα ΤΕΑ έχει ως κύρια μέριμνα την προστασία των εισφορών, η οποία και διασφαλίζεται μέσα από την αυστηρή, πολλαπλή και διαρκή εποπτεία που επιβάλλεται.

Ο μύθος, που κακόβουλα έχει καλλιεργηθεί στην Ελλάδα, ότι τα ΤΕΑ παίζουν τον ρόλο του ευκαιριακού κερδοσκόπου, που ποντάρει τα λεφτά των ασφαλισμένων στα χρηματιστήρια, όπως ένας τζογαδόρος στο καζίνο, είναι πέρα για πέρα λανθασμένος. Η αλήθεια είναι εκ διαμέτρου αντίθετη. 

Ένα ΤΕΑ χρησιμοποιεί τα εργαλεία των αγορών χρήματος και κεφαλαίου για να διασφαλίσει και να προστατεύσει τις εισφορές των μελών του, με απώτερο στόχο να παρέχει την επικουρική ασφάλιση που έχει αναλάβει. 

Φοροελαφρύνσεις

Πέρα όμως από τον πλήρως θωρακισμένο τρόπο λειτουργίας των επενδύσεων, ένα ιδιαιτέρως σημαντικό όφελος της συμμετοχής σε ένα ΤΕΑ είναι φορολογικής φύσης. Πιο συγκεκριμένα, με βάση τον νόμο 4172/2013, οι εισφορές στο ΤΕΑ εκπίπτουν από το εισόδημα ως έξοδα, ενώ η επιλογή παροχής εφάπαξ παραμένει αφορολόγητη. 

Στα επιπλέον οφέλη περιλαμβάνεται και η πλήρης διαφάνεια, καθώς πάλι η νομοθεσία επιβάλλει την καθημερινή ενημέρωση των μελών αναφορικά με την ακριβή σύνθεση και πορεία του επενδυτικού χαρτοφυλακίου του ΤΕΑ. Θα πρέπει ακόμα να συνυπολογιστεί ότι ο ιδιωτικός χαρακτήρας ενός ΤΕΑ μηδενίζει τον κίνδυνο η περιουσία του (αλλά και οι υποχρεώσεις του) να συμψηφιστεί καταναγκαστικά με άλλα (ενδεχομένως μη υγιή) Ταμεία του Δημοσίου ή μη. Η χώρα μας είναι ουραγός στην Ε.Ε. όσον αναφορά τη χρήση του σημαντικού αυτού πυλώνα κοινωνικής ασφάλισης, καθώς λειτουργούν μόλις 17 ΤΕΑ, την ίδια στιγμή που στην Ε.Ε. ο αντίστοιχος αριθμός είναι πάνω από 140.000 (ενώ στην Κύπρο πάνω από 2.000). Ωστόσο, η αναγκαιότητα του θεσμού των ΤΕΑ ως εναλλακτική επιλογή συνταξιοδοτικού προγράμματος στο υπάρχον προβληματικό περιβάλλον του κρατικού ασφαλιστικού φορέα, το υφιστάμενο στιβαρό νομοθετικό πλαίσιο που τον διέπει, αλλά και τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρει τα τελευταία χρόνια ο θεσμός αυτός σε εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες, κάνουν τη στήριξη και την ανάπτυξη των ΤΕΑ στη χώρα μας μια άμεση προτεραιότητα.  

Ναυτεμπορική