Πορφύριος: Ο «Μόμπυ Ντικ» των Βυζαντινών

COMMONS WIKIMEDIA

του Ιωάννη Παγουλάτου

Το δημοφιλές μυθιστόρημα «Μόμπυ Ντικ», περιγράφει την επική σύγκρουση του καπετάνιου Έιχαμπ και μιας τεράστιας φάλαινας, η οποία έχει ως όνομα τον τίτλο του βιβλίου. Ο Αμερικανός Χέρμαν Μέλβιλ, συγγραφέας του έργου, βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν το 1820, κάπου στον Ειρηνικό Ωκεανό.Πηγή έμπνευσης όμως για το «Μόμπυ Ντικ», θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και ένα σχετικά άγνωστο περιστατικό από την ιστορία του Βυζαντίου.

Το πρώτο μισό του 6ου μ.Χ αιώνα, όταν βασίλευε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄, μια ιδιαίτερα επιθετική φάλαινα είχε αποδειχθεί μεγάλος πονοκέφαλος για τους ναυτικούς και τους κατοίκους πολλών παραθαλάσσιων πόλεων. Ο λαός την είχε ονομάσει Πορφύριο ή Πορφυρίωνα, άγνωστο γιατί. Αρχικά, η εμφάνιση του κήτους ήταν κάτι σαν αξιοθέατο. Καθώς όμως περνούσε ο καιρός, η κατάσταση άλλαξε προς το χειρότερο.

Για πενήντα χρόνια ο Πορφύριος λυμαινόταν την Προποντίδα, τον Βόσπορο και τον Εύξεινο Πόντο, προκαλώντας μεγάλα προβλήματα στη ναυσιπλοΐα, το θαλάσσιο εμπόριο και την αλιεία των Βυζαντινών. Η παρουσία του όμως δεν ήταν συνεχής, καθώς το φοβερό κήτος συχνά εξαφανιζόταν για πολλούς μήνες και επανερχόταν δριμύτερο, όταν οι ναυτικοί νόμιζαν πως είχαν ησυχάσει οριστικά από αυτό. Ο Πορφύριος συνήθιζε να επιτίθεται σε όποιο πλοίο συναντούσε, προκαλώντας του μεγάλες ζημιές ή βυθίζοντάς το. Την ίδια κατάληξη είχαν και όσες δύσμοιρες ψαρόβαρκες τύχαινε να βρεθούν κοντά του. Και μόνο η θέα του Πορφύριου ήταν αρκετή για να τρομοκρατήσει τόσο τα πληρώματα και τους επιβάτες των διάφορων σκαφών, όσο και τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών. Πολλά πλοία που τον συναντούσαν αναγκάζονταν να παρεκκλίνουν σημαντικά από την πορεία τους για να τον αποφύγουν, με αποτέλεσμα να φθάνουν στον προορισμό τους με μεγάλη καθυστέρηση.

Καθώς ο Πορφύριος βύθιζε ολοένα και περισσότερα πλοία, η υπόθεση έφθασε, όπως ήταν φυσικό, και στα αυτιά του Ιουστινιανού. Ο αυτοκράτορας και η σύζυγός του, Θεοδώρα, είχαν εξάλλου προσωπική εμπειρία από τα προβλήματα που μπορούσε να προκαλέσει η, περιβόητη πια, φάλαινα. Οι αυλικοί τους φοβούνταν να ταξιδέψουν δια θαλάσσης από την Ευρωπαϊκή στην Ασιατική ακτή της Προποντίδας, εκεί όπου είχε χτιστεί το όμορφο και πολυτελές θερινό ανάκτορο του βασιλικού ζεύγους. Στον χώρο αυτό, ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα, συνήθιζαν να παραθέτουν συμπόσια και δεξιώσεις, καλώντας την υψηλή αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης. Πολλές φορές όμως, η ευχάριστη ατμόσφαιρα των εορταστικών εκείνων εκδηλώσεων χανόταν απότομα, καθώς οι συνδαιτυμόνες, έβλεπαν τρομοκρατημένοι από τα μπαλκόνια του ανακτόρου τον Πορφύριο, να αναδύεται απειλητικός στην επιφάνεια της θάλασσας.

Ούτε όμως ο Ιουστινιανός ούτε η Θεοδώρα μπορούσαν να κάνουν κάτι για να απαλλαγούν από το ενοχλητικό κήτος. Λέγεται μάλιστα, ότι όταν η κατάσταση έφθασε στο απροχώρητο, την εξόντωση του Πορφύριου ανέλαβε ο περίφημος στρατηγός Βελισάριος. Ο έμπειρος και ικανότατος Βυζαντινός διοικητής, προσάρμοσε στο κατάστρωμα κάποιου πολεμικού πλοίου έναν καταπέλτη σε σχήμα τόξου, ο οποίος εκτόξευε μεγάλα βέλη, σαν καμάκια. Με αυτήν την επινόηση, ο Βελισάριος είχε ουσιαστικά κατασκευάσει μια μορφή φαλαινοθηρικού. Για πολλούς μήνες ο Βυζαντινός στρατηγός σάρωνε τις θάλασσες, αναζητώντας το επικίνδυνο κήτος, το οποίο έμοιαζε άφαντο. Όταν τελικά κυνηγός και θήραμα συναντήθηκαν, τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά για τον πρώτο. Κανένα από τα βλήματα που εκτόξευσε ο καταπέλτης του Βελισάριου δεν πέτυχε τον Πορφύριο, ο οποίος κατάφερε να καταδυθεί και να διαφύγει σώος και αβλαβής. Αυτή ήταν η πρώτη αλλά και η τελευταία φορά που ήρθαν αντιμέτωποι ο στρατηγός με την φάλαινα.

Ο Πορφύριος πέθανε τελικά άδοξα, όχι από ενέργειες των Βυζαντινών αρχών αλλά από κάποιο δικό του λάθος. Μια μέρα που η θάλασσα ήταν πολύ ήρεμη, ένα μεγάλο κοπάδι δελφινιών συγκεντρώθηκε κοντά στο στόμιο του Εύξεινου Πόντου. Ο Πορφύριος τα πλησίασε με απειλητικές διαθέσεις, πιστεύοντας ότι είχε μπροστά του μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για ένα πλουσιοπάροχο γεύμα. Μόλις αντιλήφθηκε την παρουσία της φάλαινας, το κοπάδι σκόρπισε πανικόβλητο προς κάθε κατεύθυνση. Τα περισσότερα δελφίνια κατέφυγαν στις εκβολές του ποταμού Σαγγάριου, ο οποίος χύνεται στον Εύξεινο Πόντο. Ο Πορφύριος τα ακολούθησε, έχοντας καταφέρει να αρπάξει μερικά από αυτά, αλλά χωρίς να το καταλάβει βρέθηκε πολύ κοντά στην ξηρά. Εκεί, κόλλησε σε ένα παχύ στρώμα λάσπης, από το οποίο δεν μπορούσε να απεγκλωβιστεί, παρά τις επίμονες και απελπισμένες προσπάθειές του. Όταν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής έμαθαν πως ο Πορφύριος είχε εξοκείλει στα ρηχά των εκβολών του Σαγγάριου, έσπευσαν να τον αποτελειώσουν, χτυπώντας τον με τσεκούρια σε όλο του το σώμα. Παρόλα αυτά δεν κατάφεραν να τον σκοτώσουν αλλά τον τράβηξαν με σχοινιά έξω, στην ξηρά. Τότε μπόρεσαν να μετρήσουν και το συνολικό μήκος του κήτους, το οποίο έφθανε τα 15 περίπου μέτρα. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι ο Πορφύριος δεν ήταν τελικά αρσενική φάλαινα αλλά θηλυκή. Το σώμα του τεμαχίστηκε και το κρέας του μοιράστηκε στους χωρικούς που διέμεναν κοντά στις εκβολές του Σαγγάριου. Κάποιοι το μαγείρεψαν και το έφαγαν την ίδια κιόλας μέρα, ενώ άλλοι το πάστωσαν και το διατήρησαν ως απόθεμα.

Κρίνοντας από το μέγεθος αλλά και την συμπεριφορά του, ο Πορφύριος ήταν μάλλον μια φάλαινα φυσητήρας. Η παρουσία του είδους αυτού στην Μεσόγειο είναι κάτι σπάνιο αλλά όχι απίθανο. Όταν νιώθει ότι κινδυνεύει, η φάλαινα φυσητήρας δεν υποχωρεί αλλά αντεπιτίθεται, προσπαθώντας να εξουδετερώσει δυναμικά την απειλή. Στο παρελθόν έχουν καταγραφεί ιστορίες πλοίων τα οποία καταστράφηκαν, όταν συγκρούστηκαν με κήτη του συγκεκριμένου είδους. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του Αμερικανικού φαλαινοθηρικού «Έσσεξ», που βυθίστηκε το 1820 στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό, ύστερα από επίθεση μιας φάλαινας φυσητήρα. Το συγκεκριμένο περιστατικό εξάλλου, ενέπνευσε στον Χέρμαν Μέλβιλ το περίφημο μυθιστόρημα «Μόμπυ Ντικ», για το οποίο έγινε λόγος στην αρχή. Τι προκάλεσε όμως την επιθετική συμπεριφορά του Πορφύριου; Στο θέμα αυτό μόνο εικασίες μπορεί να γίνουν, καθώς οι πηγές δεν αναφέρουν κάτι σχετικό. Το πιο πιθανό είναι ότι ο Πορφύριος, σε κάποια φάση της ζωής του, δέχτηκε την επίθεση ενός πλοίου. Τα μέλη του πληρώματος θα προσπάθησαν να τον σκοτώσουν με βέλη και δόρατα, χωρίς όμως να το καταφέρουν. Από τότε, ο Πορφύριος πίστευε ότι κάθε πλοίο που συναντούσε ήταν κάποιο εχθρικό θαλάσσιο πλάσμα, το οποίο έπρεπε να εξουδετερώσει για να επιβιώσει. Ίσως τελικά, οι επιθέσεις της φάλαινας που ταλαιπώρησε το Βυζάντιο για πενήντα χρόνια, να είχαν μάλλον αμυντικό χαρακτήρα.

Πηγή huffingtonpost