Ο μάγος του ΟΖ και η νομισματική πολιτική των ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα

Πολλοί από εμάς έχουν δει την παιδική ταινία «Ο μάγος του ΟΖ», η οποία βασίζεται σε ένα παιδικό βιβλίο του 1900 του Αμερικάνου συγγραφέα Frank Baum. Το βιβλίο εξιστορεί την ιστορία της Dorothy, ενός νεαρού κοριτσιού, το οποίο βρίσκεται χαμένο σε μια μακρινή χώρα, μακριά από το σπίτι της. Αυτό που δε γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι η ιστορία αποτελεί μια αλληγορία για τη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ στο τέλος του 19ουαιώνα.

Την περίοδο 1879-1914 το δολάριο ήταν προσκολλημένο στον κανόνα του χρυσού με όλες τις αγκυλώσεις που αυτός δημιουργεί. Κεντρική τράπεζα δεν υπήρχε και μια οικονομική μεγέθυνση που δε συνοδευόταν από ανάλογη αύξηση στη διαθέσιμη ποσότητα χρυσού μπορούσε να οδηγήσει σε αποπληθωρισμό. Το κακό δεν άργησε να συμβεί …

Από το 1880 μέχρι το 1896 το επίπεδο των τιμών στις ΗΠΑ έπεσε κατά περίπου 23%, μια κατάσταση που έμοιαζε πολύ με την κατάσταση που βιώνουμε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Το απροσδόκητο αυτό γεγονός, οδήγησε, όπως και στην Ελλάδα, σε μια μεγάλη ανακατανομή του πλούτου. Η πλειοψηφία των αγροτών στις δυτικές πολιτείες είχαν δάνεια. Οι πιστωτές τους ήταν κυρίως τραπεζίτες της ανατολικής ακτής. Η πτώση των τιμών, όπως και η πτώση του ΑΕΠ στην Ελλάδα, έκανε την αποπληρωμή των δανείων τους πρακτικά αδύνατη. Εφ’ όσον η πτώση των τιμών δε συνοδεύτηκε από το κούρεμα των δανείων, το γεγονός ότι η ονομαστική αξία των δανείων έμεινε σταθερή σήμαινε ότι η πραγματική τους αξία αυξήθηκε.

Η μόνη λύση που θα ανακούφιζε τους αγρότες ήταν ο πληθωρισμός. Μια αύξηση της ποσότητας του χρήματος θα έκανε την αποπληρωμή των δανείων ευκολότερη. Η λύση που προτεινόταν εκείνη την εποχή ήταν η εισαγωγή του διμεταλλικού συστήματος. Οι οπαδοί του πρότειναν τη χρήση και του ασημιού, παράλληλα με τον χρυσό ως βάση για τον καθορισμό της ποσότητας του χρήματος.

Η συζήτηση πάνω από τη χρήση του αργύρου ως αποθεματικό μέταλλο ήταν έντονη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1890. Ένα δημοφιλές σλόγκαν της εποχής ήταν το «Χρωστάμε τα πάντα εκτός από την ψήφο μας»[1]. Εκείνη την εποχή, ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του διμεταλλικού συστήματος ήταν ο William Jennings Bryan, υποψήφιος του Δημοκρατικού κόμματος στις εκλογές του 1896. Κατά τη διάρκεια, ίσως της διασημότερης ομιλίας που εκφωνήθηκε ποτέ από Αμερικάνο πολιτικό,  στο συνέδριο του δημοκρατικού κόμματος στις 09.07.1896 είχε πει «Δεν θα φορέσετε στο μέτωπο των εργαζομένων αυτό το αγκάθινο στεφάνι, δε θα σταυρώσετε την ανθρωπότητα σε ένα χρυσό σταυρό»[2].

Παρά τα στέρεα επιχειρήματά του και την απήχησή του σε μεγάλο τμήμα των ψηφοφόρων, έχασε τις εκλογές του 1896 από τον ρεπουμπλικάνο υποψήφιο, William McKinley και οι ΗΠΑ παρέμειναν στον κανόνα του χρυσού.

Ο Frank Baum, συγγραφέας του Βιβλίου «Ο μάγος του Οζ»[3], ήταν ένας δημοσιογράφος από τις μεσοδυτικές πολιτείες. Όταν ξεκίνησε να γράφει την παιδική του ιστορία, αντιστοίχισε τους πρωταγωνιστές της με τους πρωταγωνιστές της μεγαλύτερης πολιτικής αντιπαράθεσης της εποχής του. Παρά το γεγονός ότι οι ερμηνείες που δίνουν οι διάφοροι σχολιαστές διαφέρουν μεταξύ τους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ιστορία αναδεικνύει τη διαμάχη σχετικά με την νομισματική πολιτική. Μια βασική αντιστοίχιση των χαρακτήρων του βιβλίου με πραγματικά πρόσωπα είναι η παρακάτω

Ντόροθυ :        Παραδοσιακές αμερικάνικες αξίες

Σκιάχτρο :        Οι αγρότες

Τενεκεδένιος άνθρωπος :        Οι βιομηχανικοί εργάτες

Δειλό λιοντάρι :        Ο William Jennings Bryan

Καλή μάγισσα του βορά :        Η βιομηχανία σιδήρου και ατσαλιού – Ο Carnegie

Κακιά μάγισσα της ανατολής :        Το τραπεζικό κατεστημένο των ανατολ. πολιτειών

Κακιά μάγισσα της δύσης :        Η βιομηχανία πετρελαίου – Οι Rockfeller

Σμαραγδένια πολιτεία :        Η Washington

Οζ :        Συντόμευση για μια ουγκιά χρυσού

Μάγος του Οζ :        Ο πρόεδρος William McKinley

Χρυσό μονοπάτι :        Κανόνας του χρυσού

Οι τρείς μάγισσες είχαν συγκεντρώσει όλη τη ρευστότητα στην οικονομία και υπήρχε μεταξύ τους μια ιδιότυπη ισορροπία δυνάμεων. Ο πρόεδρος – μάγος ήταν στην πραγματικότητα αδύναμος και απομονωμένος στη σμαραγδένια πολιτεία και προσπαθούσε να ξεγελάσει τους πάντες, πείθοντάς τους ότι έχει δύναμη – εξουσία. Στο τέλος της ιστορίας, η Ντόροθυ βρίσκει το δρόμο για το σπίτι της, αλλά χωρίς να ακολουθήσει το χρυσό μονοπάτι. Μετά από ένα μακρύ ταξίδι ανακαλύπτει ότι ο μάγος δεν μπορεί να βοηθήσει αυτή και τους φίλους της, αντίθετα ανακαλύπτει τη μαγική δύναμη των ασημένιων παπουτσιών της.

Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι όταν το βιβλίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη τα ασημένια παπούτσια της Ντόροθυ έγιναν ρουμπινένια, μιας και οι παραγωγοί του Χόλυγουντ προτίμησαν να επιδείξουν τις εντυπωσιακές δυνατότητες του Technicolor, παρά να μεταφέρουν πιστά μια αλληγορία για τη νομισματική πολιτική του 19ου αιώνα.

Παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος McKinley επέλεξε να μείνει στον κανόνα του χρυσού, υπήρξε μια σημαντική επέκταση της ποσότητας χρήματος στην κυκλοφορία με την ανακάλυψη χρυσού στο Κλοντάικ το 1998 και την εξόρυξη από ορυχεία στη Νότιο Αφρική. Ως εκ τούτου οι τιμές άρχισαν να ανεβαίνουν και μέσα σε 15 χρόνια είχαν επιστρέψει στο επίπεδο που βρισκόταν το 1880.

[1] We Are Mortgaged. All but Our Votes.

[2] you shall not press down upon the brow of labor this crown of thorns. You shall not crucify mankind upon a cross of gold

[3] The Wonderful Wizard of Oz

Πηγή oikonomica