Μοναχικός Καπιταλισμός και Άγιος ο Θεός

Ελ Γκρέκο: «Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό»

Τι κοινό μπορεί να έχει το ήθος του μοναχικού βίου με τη "χριστιανική ηθική" της επιχειρηματικότητας;

της Ανδριανής Στράνη

Όταν άξαφνα στη στροφή πετάχτηκε μπροστά τους η πινακίδα που έδειχνε κατά το Μοναστήρι, ήτανε σίγουρο ότι θ` αλλάζανε πορεία γιατί στον τόπο δέσποζε η ιστορική μονή της Παναγιάς. Ψηλά, σε θέση μοναχική –μοναδική κυριαρχούσε στη Νήσο ποικιλοτρόπως. Παρ` ότι απομεσήμερο κι απόδειπνο είχε ακόμα ανοιχτή τη βαριά εξωτερική θύρα. Τα φρένα ακούστηκαν στο αμμοχάλικο και η παρέα με βιάση προχώρησε στον εσωτερικό προαύλιο χώρο. Ο μοναχός καθισμένος σε πέτρινο πεζούλι έκανε τον απολογισμό της ημέρας στο κομποσκοίνι επαναλαμβάνοντας την καρδιακή προσευχή. Δεν θα το έλεγες πως ήταν ολομόναχος, λαϊκοί στην υπηρεσία της Μονής πηγαινοέρχονταν για τα απαραίτητα. Πίσω από την πόρτα στα αριστερά το βεστιάριο της σεμνότητας. Στον εγκάρδιο χαιρετισμό της παρέας απάντησε τυπικά ο ευτραφής πιστός και βιάστηκε να προσφέρει στις κυρίες της παρέας μακριά μπέρτα ευπρέπειας. Απορίας άξιον γιατί η εμφάνιση της Σοφίας ήταν σεμνή αλλά όχι σεμνότυφη. Εκείνη έκανε να απολογηθεί για το παντελόνι και την φαρδιά πουκαμίσα που την κάλυπτε ολόκληρη. Όμως τα παντελόνια δεν είναι γυναικείο ένδυμα, επιχειρηματολόγησε ο ευσεβής λαϊκός. Στο Άγιο Όρος δεν θα μπαίνατε καθόλου, πρόσθεσε από κοντά διερχόμενη πιστή με καθωσπρέπει εμφάνιση και σκέψη τακτοποιημένη σε φουσκωμένο κεφάλι κομμωτηρίου.

Το Άγιο Όρος είναι άλλο κράτος, παρενέβη ο μοναχός, αφού η κουβέντα περί του επιτρεπτού της αμφίεσης διέκοψε το ‘’Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό’’στον 33ο κόμπο. Μάλλον είχε πολύ δρόμο μπροστά του ακόμη για το ανέβασμα στην Κλίμακα του Ιωάννη του Σιναΐτη. Προς το παρόν καθόταν στο πεζούλι. Αλλά τι άκουγε σήμερα η Σοφία! Το Άγιο Όρος Κράτος; Το Περιβόλι της Παναγιάς που αγιάζει και μεριμνά για τον πεπτωκότα άνθρωπο Άβατο Κράτος και Εξουσία; Οργανωμένο και αυτοδιοικούμενο προσφάτως ‘’ανακαλύφθηκε’’ και προτείνεται ως μοντέλο μάνατζμεντ στον σύγχρονο καπιταλισμό. Μοναστικός Καπιταλισμός και Άγιος ο Θεός, σκέφθηκε η Σοφία και αναστέναξε για την ελαφρότητα και την απρέπεια λαϊκών και μοναχών.

Αφού πέταξε από πάνω της την μπέρτα και την προσβολή ενημέρωσε την παρέα της πως θα τους περίμενε στην εξωτερική αυλή της Μονής. Έμεινε συλλογισμένη στο πέτρινο πεζούλι του κήπου και χάζευε στο βάθος άλλον μοναχό με κομποσκοίνι στο ένα χέρι και στο άλλο βιβλίο. Δεν ήταν συναξάρι Αγίου αλλά είχε τον τίτλο ‘’Ο Μοναχός ως Ηγούμενος και Ηγέτης’’. Η φίλη της Πίστη δεχόμενη την μπέρτα της ευπρέπειας ακολούθησε την παρέα και ‘’τρύπωσε’’ στο Καθολικό της Μονής για την ιερή ξενάγηση. Μόνο δυο μέρες διακοπές είχε ακόμη η Σοφία στο Νησί. Μετά επιστροφή στο άγχος και την ένταση της επιχείρησης που της έτρωγαν τα σωθικά. Μικρομεσαίο στέλεχος γνωστής πολυεθνικής εταιρείας εργαζόταν σκληρά επί δωδεκάωρο για τον άρτον τον επιούσιον. Δεν είχε φιλοδοξίες και ψευδαισθήσεις, ήξερε καλά την Αγορά από την καλή και απ` την ανάποδη.

‘’Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με’’, έδειχνε να ψελλίζει ο μοναχός και η Σοφία που από παιδί ακόμα τιμούσε το όνομά της ποθούσε από την προσευχή κάτι βαθύτερο. Δεν το είχε βρει ακόμη. Περίμενε. Ωστόσο το βλέμμα της είχε καρφωθεί στον περίεργο τίτλο του βιβλίου που ο μοναχός απορημένος διάβαζε. Στο μυαλό της ήρθε ο θόρυβος για το Αθωνικό μάνατζμεντ που πωλούσε τρελά τελευταία και ακουγόταν στα ΜΜΕ. Προβληματίστηκε. Δίχως να το επιθυμεί η σκέψη της γύρισε πίσω στη δουλειά, λίγο πριν τη δεκαήμερη άδεια, όταν προσπαθούσαν να την πείσουν ότι έπρεπε να επιστρέψει όσο γινόταν γρηγορότερα για το καλό της εταιρείας. Δυο φορές σε μία μέρα τις έστειλαν τις μετρήσεις των αποτελεσμάτων για το πόσο αποτελεσματική και ανταγωνιστική ήταν. Άναβαν μέχρι και λαμπάκια στον υπολογιστή της αν είχε τακτοποιήσει σε χρόνο ανθρωπίνως αδύνατο όλα εκείνα που της ζητούσε ο Διευθυντής – Ηγέτης.

Ήταν νέα και έπρεπε να φτάνει τους στόχους της εταιρείας αδιαμαρτύρητα. Κάθε μέρα κουβαλούσε στην τσάντα της τις δίδυμες αρετές, την υπομονή και την υπακοή. Ωστόσο δεν ήταν Μοναχή και δεν γνώριζε αν ο Ηγέτης – Μάνατζερ της εταιρείας ήταν Μοναχός – Ηγούμενος. Θα ήταν μία περίπτωση μελέτης ο Ηγέτης της εταιρείας μετά τις μετρήσεις των αποτελεσμάτων που τους ανέβαζαν στην κορυφή να βάλει φωτιά στην εταιρεία και να πάει να φτιάξει μια άλλη πιο πέρα! Στ ` αλήθεια σε ποιόν θα ήθελε να μοιάσει το αφεντικό της στον Όσιο Μάξιμο τον Καυσοκαλύβη ή μήπως στον ηγούμενο Εφραίμ της ιστορικής Μονής; Ποιος ξέρει; Πάντως την τελευταία φορά που καθυστέρησε 10 λεπτά μετά το διάλειμμα ο Ηγέτης – Ηγούμενος της εταιρείας επεσήμανε τη χασούρα απ` τον χαμένο χρόνο και για να γίνει κατανοητό της το μετέφρασε σε συγκεκριμένο ποσό που έχασε η πολυεθνική.

Με συνειδητή λοιπόν άγνοια και διάθεση να φωτίσει τη σκοτεινή πλευρά του ‘’επιχειρείν’’ αλλά και να φωτιστεί η ίδια ως ανερχόμενο στέλεχος μελετούσε ‘’Στρατηγική των επιχειρήσεων. Ελληνική και Διεθνής εμπειρία’’ (Βασίλη Μ. Παπαδάκη). Διάβαζε για τον θαυμαστό κόσμο των επιχειρήσεων και σιωπούσε γνωρίζοντας ότι αυτό δεν είναι χρυσός. Οι σπουδές της ήταν υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων αλλά το θεωρητικό υπόβαθρο χωρίς την κλινική εμπειρία, όπως έλεγε, ένας φίλος της γιατρός αστειευόμενος , ήταν αδύναμο να την στηρίξει όταν έπεφτε σε αντιφάσεις. Οι Αξίες της όπως και η ευφυΐα της την έφερναν αντιμέτωπη με στρατηγικές που δεν συμφωνούσε αλλά έπρεπε να τις ονομάζει ‘’καλές πρακτικές’’. Ήταν αυτές που κάποτε, λέγεται ότι οι μοναχοί βάφτιζαν το κρέας ψάρι προς χάριν της γαστέρας.

Τότε θυμήθηκε τα ‘’Λόγια’’ του Γέροντα Παΐσιου: «Ο σκοπός των Μονών είναι πνευματικός και δεν πρέπει να υπάρχει το κοσμικό στοιχείο αλλά δυστυχώς το εμπορικό πνεύμα μπαίνει σιγά σιγά στο μεδούλι του μοναχισμού. Είχε έρθει ένας καλόγερος στο καλύβι και έπλεκα κομποσκοίνι. ‘’Εσύ, μου λέει, τα κομποσκοίνια τα δίνεις ευλογία. Εγώ αυτό το τριαντάρι κομποσκοίνι μπορώ να το πουλήσω και πεντακόσιες δραχμές.’’ Βρε δεν ντρέπεσαι, του λέω ,δεν καταλαβαίνεις ότι έχεις εμπορικό πνεύμα; Από το 1950 είμαι καλόγερος και πρώτη φορά είδα τέτοια αντιμετώπιση» (Γέροντος Παΐσιου Αγιορείτου, «Λόγοι»,τ.Β). Η Σοφία στα παραπάνω λόγια διέκρινε έναν υπαρκτό μοναχισμό και έναν ανύπαρκτο. Με αγωνία προσπαθούσε να καταλάβει ποιος από τους δυο μοναχούς θα αποτελούσε παράδειγμα προς μίμηση για το λεγόμενο Αθωνικό μάνατζμεντ που είχε γίνει της μόδας στον κόσμο του ‘’επιχειρείν’’.

Άφησε για λίγο τον Παΐσιο και έπιασε τον πιο κοντινό της Πρύτανη Δημήτρη Μπουραντάπου ήταν σχετικός με τις σπουδές της. Διάβαζε και ξαναδιάβαζε το ‘’Μάνατζμεντ’’ και το ‘’Επιτυχημένος Ηγέτης και Μάνατζερ, Πρακτικές, μέθοδοι, εργαλεία για εξαιρετικά αποτελέσματα μέσω της Ομάδας’’, σχετικά με τη διαμόρφωση κουλτούρας εξαιρετικών επιδόσεων, το χτίσιμο της ομάδας για συνεχείς ‘’νίκες’’, τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις επιβίωσης και επιτυχίας της επιχείρησης…

Σε όλα τα εγχειρίδια μάνατζμεντ συναντούσε παντού την Αγία Τριάδα της Επιχειρηματικότητας: Ανταγωνιστικότητα , Αποτελεσματικότητα, Αποδοτικότητα. Ο επιτυχημένος Ηγέτης- μάνατζερ διαμορφώνει κουλτούρα εξαιρετικών επιδόσεων και ‘’αξιοποιεί ‘’ τον κάθε εργαζόμενο με στόχο την ανάπτυξη και το κέρδος της επιχείρησης. Ο σωστός άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Τα ερωτήματα της Σοφίας πολλά για την αξιοποίηση – χρησιμοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, για τη σύνδεση απόδοσης – αμοιβής, για τις οικονομικές θεωρίες , τα bonus των goldenboys και για την επιχειρησιακή ηθική σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά…

Όταν προλάβαινε ‘’έκλεβε’’ χρόνο για ενημέρωση στη σύγχρονη έρευνα και βιβλιογραφία σχετικά με την διεθνή και την ελληνική επιχειρηματική ηθική. (Γ.Κ.Μπήτρου και Α.Δ. Καραγιάννη, Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Επιχειρηματικής Ηθικής: Μερικές ενδείξεις από την Ελλάδα, περ.Επιστήμη και Κοινωνία, τ.19, 2008 ). Διάβαζε για τις μεταβλητές, τους δείκτες της επιχειρηματικής ηθικής και τους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης. Στο τέλος κατάλαβε ότι όπως η μικρο – ηθική της ελληνικής ιδιόκτητης επιχείρησης(τιμιότητα, ακεραιότητα, υπευθυνότητα ) δεν είχε σχέση με την μακρο-ηθική των πολυεθνικών εταιρειών αντίστοιχα και το Ήθος του Μοναχικού βίου δεν είχε σχέση με την ‘’χριστιανική ηθική’’ της επιχειρηματικότητας.

Άραγε τι συμβαίνει όμως όταν στον ίδιο Μοναχισμό έχουμε δυο διαφορετικές αξίες χρήσης και τιμής κομποσχοινίων, του Γέροντα Παΐσιου και του άλλου που κερδοσκοπεί; Ποιος από τους δυο μοναχούς εκφράζει το πνεύμα του κοινοβιακού μοναχισμού που μπορεί δυνητικά να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο στην ηθική της Αγοράς; Η εμπλοκή ή μη του Μοναχισμού στο πνεύμα του εμπορίου είναι η καταλληλότερη να δώσει την απάντηση. Από τον κήπο της Μονής η Σοφία αγναντεύοντας το Ιόνιο αναρωτήθηκε εάν η οργάνωση και διοίκηση μιας επιχείρησης είναι δυνατόν να επηρεαστεί από την ιδιάζουσα μοναχική άσκηση, την ησυχία, την παρθενία και την ακτημοσύνη.

Αλλά ακόμη κι αν ο Ηγέτης – Μάνατζερ μπορεί να ‘’δανειστεί’’ κατά περίπτωση ηθικές αρχές, αξίες και κανόνες του κοινοβιακού μοναχισμού (Μέγας Βασίλειος, Constitutionesasceticae / Ασκητικαί Διατάξεις, Προς τους εν κοινοβίω και κατά μόνας ασκούντας,P.G 31,σ.1.321 – 1.428) πάντοτε και σε κάθε περίπτωση εμμένει εντός των ‘’κανόνων’’ της αγοράς και στοχεύει όχι στον ‘’καινό’’ άνθρωπο αλλά στη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη της επιχείρησης με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα (ευ επιχειρείν).

Σε τελευταία ανάλυση το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η συσχέτιση /αντιστοιχία του Ηγέτη –Ηγούμενου και της Επιχείρησης- Μονήςείναι θεολογικά και ηθικά νόμιμη.(Ακούγεται ότι το Άγιο Όρος θεωρείται ένα από τα πιο ισχυρά brandnames παγκοσμίως! ) Μήπως η παραπάνω συσχέτιση αποτελεί άστοχο συγκριτισμό ή εξυπηρετεί τον επικερδή συγκρητισμό της εποχής; Εξάλλου απ` ότι φαίνεται στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποιημένη οικονομία η σύγχυση ορθολογικού και ανορθολογικού, οικονομίας και θρησκείας αποτελεί την καλύτερη συνταγή για το μεγάλο ‘’φαγοπότι ‘’των πολυεθνικών.

Για τα παραπάνω η Σοφία ανέμενε με αγωνία την άποψη των είκοσι Αγίων Ηγουμένων της Αθωνικής Πολιτείας. Δεν ήθελε να βρεθεί προ εκπλήξεων όταν κατά την επιστροφή της στην Αθήνα, ο Ηγέτης της Εταιρείας εφαρμόζοντας την ‘’εταιρική κουλτούρα της οικογένειας’’ την καλούσε σε ένα δεκάλεπτο γεύμα μαζί με τα άλλα στελέχη για να τρώνε όλοι μαζί ως οικογένεια και καταργώντας την ιεραρχία(!) εφάρμοζε το ‘’RotationlearningModel’’ (Περιοδική αλλαγή στις διάφορες θέσεις εργασίας ).

Μήπως η επιχειρησιακή ηθική στις σύγχρονες μεταμοντέρνες κοινωνίες, μετά το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων και την επιστροφή της θρησκείας, έχει επαναπροσδιοριστεί αφήνοντας πίσω το πνεύμα του νομπελίστα οικονομολόγου MiltonFriedman που υποστήριζε ότι η μοναδική ευθύνη της επιχείρησης είναι η αύξηση του κέρδους της χωρίς ηθικό χρέος απέναντι στην κοινωνία. (TheNewYorkTimesMagazine, Σεπτ.1970). Στο σημείο αυτό η Σοφία θυμήθηκε τον αγαπημένο της από τα φοιτητικά χρόνια MaxWeber για το ‘’Πνεύμα του καπιταλισμού’’ όχι μόνο στον Προτεσταντισμό αλλά και στην Ορθοδοξία καθώς στην εποχή μας φαίνεται σαφώς η επίδραση της θρησκείας στην διαμόρφωση της επιχειρηματικής ηθικής (Gay 2002, CornwallandNaughton 2003 βλ.βιβλιογραφία Μπήτρου και Καραγιάννη ).

Η Σοφία απορροφημένη στις σκέψεις της στον Κήπο του Παραδείσου σήκωσε τα μάτια της προς τον μοναχό με το κομποσκοίνι. Είχε εξαφανιστεί. Στην αναζήτησή του της αποκαλύφθηκε σε κοντινό κελί προσευχόμενος στο φως του δειλινού. Και ο μοναχικός βίος τι επιχειρεί; Σκέφθηκε. Μήπως είναι απράγμων; Είναι αντι- πολιτεία άυλων όντων δίχως έγνοια για τη ζωή; Ή μήπως είναι πολυπράγμων πνευματική βιομέριμνα βαδίζουσα την οδό της τελειότητας; Άραγε ο ενάρετος βίος της μοναχικής μαρτυρίας με την υπακοή , την παρθενία, τη σωφροσύνη και την ακτημοσύνη δύναται να επηρεάσει το ‘’αγοραίον’’ της ‘’ενάρετης οικονομίας’’ ;

Στην επιστροφή, εγκαταλείποντας το μοναστήρι η συζήτηση ‘’άναψε’’ για τα καλά στο αμάξι με την παρέα να επιχειρεί λόγο και αντίλογο περί της εφαρμογής του Αθωνικού Μάνατζμεντ. Το θέμα αποδείχθηκε προσοδοφόρο για τον διάλογο Πίστης και Σοφίας. Στο κατέβασμα μπουχός σηκώθηκε στο χωματόδρομο και η Μονή χάθηκε από τα μάτια τους. Στη στιγμή εμφανίστηκαν μπροστά τους τα Φώτα της Πόλης και ο Κόσμος της Σάρκας. Αυτό το ερέθισμα προκάλεσε τη Σοφία.

Μήπως τελικά ο εκκοσμικευμένος μοναχισμός είναι μια πρόκληση για τον Ηγούμενο που θέλει να γίνει Ceo όπως αντίστοιχα και ο Μοναστικός Καπιταλισμός αποτελεί πρόκληση για τον Ηγέτη – Μάνατζερ που θέλει να γίνει Άγιος;

Ο κοινός πόθος και το κοινό μυστικό: Πίστη και Πίστωση, Κέρδος και Άγιος ο Θεός.

Πηγή huffingtonpost.gr