Ο μεγάλος Μογγόλος και η Μογγολική Αυτοκρατορία*

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

Οι Μογγόλοι εμφανίστηκαν αιφνιδίως στο προσκήνιο της Ιστορίας προκαλώντας τον τρόμο ταυτόχρονα με το δέος. Τρόμο γιατί το πέρασμά τους άφηνε μόνο νεκρούς και δέος γιατί μέσα σε μιαν εικοσιπενταετία κατάφεραν να δημιουργήσουν τη μεγαλύτερη – με συνεχόμενα εδάφη – αυτοκρατορία που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Η κεραυνοβόλος δράση τους ξεκίνησε στις αρχές τού 13ου αιώνα και το αποτέλεσμά της ήταν να αλλάξει εκ θεμελίων το πρόσωπο της Ασίας και της μισής Ευρώπης. Οι Μογγόλοι προέρχονταν από την περιοχή όπου περιορίζεται η σημερινή Μογγολία, στην Κεντρική και Βορειοανατολική Ασία. Φτάνοντας στο απόγειο της δύναμής της, η Μογγολική Αυτοκρατορία εκτινόταν από την Κορέα μέχρι την Ουγγαρία και από τη Σιβηρία μέχρι την Ινδία – πράγμα πρωτόγνωρο στην παγκόσμια Ιστορία των κατακτήσεων – καλύπτοντας περίπου το 16% της επιφάνειας της γης! 

Η Μογγολική Αυτοκρατορία 

Ο κατακτητικός πόλεμος των Μογγόλων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λόγω της έκτασής του και των μεγεθών του ως ένας Παγκόσμιος Πόλεμος του 13ου αιώνα – ένας πόλεμος που έλαβε χώρα στην Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική. Ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας στην ακμή της έφτασε τα 100 εκατομμύρια, ωστόσο παραμένει εντυπωσιακά μεγάλος και ο αριθμός των νεκρών που άφησε στο φονικό της πέρασμα.

Ταυτόχρονα, έγιναν «παγκοσμίως» γνωστές οι νέες τεχνολογίες, ενώ παρέμεινε ανοιχτός ο δρόμος του μεταξιού, ένας δρόμος που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση. Έτσι, οι εμπορικές συναλλαγές γνώρισαν πρωτόγνωρες μέρες δόξας, κυρίως επί των ημερών της δυναστείας Γιουάν, η οποία ιδρύθηκε από τον Κουμπλάι Χαν και προήγαγε το εμπόριο και τα ταξίδια, οδηγώντας στη «μεγαλύτερη επέκταση του εμπορίου στην ιστορία της Ευρασίας», όπως έχει ειπωθεί. 

Η μαρτυρία του Μάρκο Πόλο 

Την εποχή αυτήν έδρασε ο μυθικός Βενετός περιηγητής Μάρκο Πόλο (1254-1324), ο οποίος κατέγραψε τις εντυπώσεις του στο «Livres des merveilles du monde» («Βιβλία των θαυμάτων του κόσμου»). Πρόκειται για ένα βιβλίο - οδοιπορικό του 13ου αιώνα που γράφτηκε από τον Ρουστιτσέλο ντα Πίζα κατόπιν αφηγήσεων του Μάρκο Πόλο. Σε αυτό, ο μεγάλος περιηγητής διηγείται τα ταξίδια του στην Ασία, την Περσία, την Κίνα και την Ινδονησία μεταξύ του 1271 και του 1291 παραθέτοντας πολύτιμες πληροφορίες για τον τότε κόσμο. Από αυτές τις διηγήσεις μαθαίνουμε ότι ο Μάρκο Πόλο βρέθηκε στην αυλή του Μογγόλου ηγέτη Κουμπλάι Χαν. Το βιβλίο αυτό υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές κατά τον 14ο αιώνα. Μάλιστα, λέγεται ότι το 1492, όταν ο άλλος τολμηρός θαλασσοπόρος Χριστόφορος Κολόμβος επιχειρούσε τα δικά του ταξίδια, είχε μαζί του ένα αντίγραφο του βιβλίου του Μάρκο Πόλο ελπίζοντας να αποκαταστήσει τις εμπορικές σχέσεις με τη μογγολική αυλή, αγνοώντας όμως προφανώς ότι η αυτοκρατορία αυτή είχε καταρρεύσει έναν περίπου αιώνα πριν. Είναι χαρακτηριστικό, δε, το γεγονός ότι η κατάρρευσή της προκάλεσε τη διακοπή των επικοινωνιών, κυρίως διότι οι μουσουλμάνοι απέκλειαν τη χρήση της χερσαίας διαδρομής από την Ευρώπη προς την Ανατολή. 

Το φαινόμενο Τζένγκις Χαν 

Ο Τεμουζίν ή Τζένγκις Χαν, όπως έγινε ευρύτερα γνωστός, υπήρξε αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες πολιτικές και στρατιωτικές ιδιοφυΐες που ανέδειξε η ανθρωπότητα, καταφέρνοντας να δημιουργήσει μιαν αχανή αυτοκρατορία και να ενώσει μια σειρά ανόμοιων εθνοτήτων υπό την ηγεσία του. Με τα κατορθώματά του, ο Μογγόλος στρατηλάτης αναδείχτηκε σε μιαν από τις ελάχιστες προσωπικότητες που το πέρασμά τους επηρέασε την Ιστορία της ανθρωπότητας. Η δράση του ξεκίνησε σε ηλικία μόλις είκοσι ετών, όταν κατόρθωσε να ηγηθεί μιας μεγάλης στρατιάς, με την οποία καθυπόταξε και ένωσε τις ανεξάρτητες φυλές της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ωστόσο, η όλη του δράση συνδέθηκε με ποταμούς αίματος, το οποίο χύθηκε με πρωτοφανή ευκολία και ανήκουστη βαρβαρότητα. Ο μεγάλος αυτός στρατηλάτης συνέδεσε το όνομά του με πρακτικές φρίκης και τρόμου που όμοιές τους δεν βρίσκει κανείς στην Ιστορία… 

Θηριωδίες

Ο Τεμουζίν ανακηρύχθηκε «χαν» όταν δημιούργησε έναν στρατό που ανερχόταν στις 20 χιλιάδες άντρες. Οι άντρες αυτοί υπάκουαν τυφλά στις διαταγές του. Διαλύοντας τις παραδοσιακές συμμαχίες των μογγολικών φυλών, τις ένωσε εκ νέου κάτω από τις προσταγές του. Αποδεκατίζοντας τον στρατό των Τατάρων, ο Τεμουζίν διέταξε κατόπιν τη θανάτωση κάθε άρρενος που ξεπερνούσε το ένα μέτρο ύψος. Μνημείο κτηνώδους βαρβαρότητας ήταν και η συνήθειά του να βράζει ζωντανούς τους αρχηγούς των αντιπάλων του. 

Το 1215, στην κατάληψη του Πεκίνου, ο στρατός του Τεμουζίν, επιδεικνύοντας πρωτοφανή αγριότητα και θηριωδία, επιδόθηκε σε μιαν άνευ προηγουμένου λεηλασία και σφαγή, κατά την οποία σκοτώθηκε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πρωτεύουσας των Γιεν. 

Τα στρατεύματα του Τζένγκις Χαν, εκτός από τις επιδρομές στην Κίνα, επιχειρούσαν και δυτικά κατά των μουσουλμανικών βασιλείων και επιδίδονταν σε ανηλεείς μαζικές σφαγές των κατακτημένων πληθυσμών. 

Οι θηριώδεις μογγολικές ορδές σάρωσαν την Κεντρική Ασία σκορπώντας τον μαζικό θάνατο των λαών που κατακτούσαν και αφήνοντας πίσω τους ένα ατελείωτο ποτάμι αίματος, λεηλατημένων τόπων και εικόνων αποτροπιασμού και ανείπωτης φρίκης. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του αφανισμού της Σαμαρκάνδης, μιας από τις πλέον πολυάνθρωπες πόλεις του κόσμου εκείνη την εποχή. Μια από τις φριχτότερες τακτικές των Μογγόλων ήταν ότι χρησιμοποιούσαν τους αιχμαλώτους ως ανθρώπινη ασπίδα, ενώ σχημάτιζαν πυραμίδες από ανθρώπινα κρανία και οστά έξω από τις πόλεις που πολιορκούσε ο στρατός τους, ως υπενθύμιση του μέλλοντος που κοντοζύγωνε για τους πληθυσμούς τους.

Το πέρασμα των Μογγόλων κατακτητών αποδεκάτισε στην κυριολεξία τους πληθυσμούς της Ασίας. Ωστόσο, εκεί που ο Τζένγκις Χαν ξεπέρασε και τον ίδιο του τον εαυτό, ήταν όταν το Βασίλειο των Ζία, συμμαχώντας με την ακόμα ανθηρή δυναστεία των Γιν, αψήφησε τη δύναμή του και εξεγέρθηκε εναντίον του. Η εκδικητική του μανία ξεπέρασε κάθε φαντασία. Το 1226, η εκστρατεία εναντίον τους καταλήγει σε γενοκτονία του πληθυσμού. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 600.000 με 2,5 εκατομμύρια νεκρούς που σφαγιάστηκαν από τις ορδές του Τζένγκις Χαν, ενώ ούτε τα ζώα δεν γλίτωσαν από τη θηριωδία του… 

Ο μεταρρυθμιστής σφαγέας 

Ο Τζένγκις Χαν, ο θεμελιωτής της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε δίχως αμφιβολία ένα ιδιότυπο κράμα μεγαλοφυούς εγκληματικής φύσης με ιδιαίτερες πολιτικές, διοικητικές και στρατιωτικές ικανότητες. Αν, μάλιστα, παραβλέψει κανείς το απίστευτο μέγεθος των θηριωδιών του, μπορεί να πει ότι επρόκειτο για έναν μεταρρυθμιστή που μετέτρεψε τη μογγολική επικράτεια σε ένα – σχετικά – ευνομούμενο κράτος, λαμβάνοντας υπόψη ως παραμέτρους τις πολιτισμικές του καταβολές, την ανομοιογένεια των λαών και την εγκληματική του προσωπικότητα… 

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, οι κατακτήσεις των Μογγόλων κόστισαν περίπου 60 εκατομμύρια ζωές. 

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1874 στις 23-07-2015