Η εκλογή Trump και οι ελληνικές ανησυχίες

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθεί να προκαλεί συζητήσεις και αναλύσεις για τα αίτια της απρόσμενης νίκης του Donald Trump, αλλά ακόμη περισσότερα ερωτηματικά για την αμερικανική πολιτική της ερχόμενης τετραετίας. Οι ανησυχίες περιστρέφονται κυρίως γύρω από την υλοποίηση των αντιφατικών και συχνά «εμπρηστικών» προεκλογικών δηλώσεων του Trump. Φυσικά οι αντιδράσεις κυμαίνονται από έκδηλη απογοήτευση μέχρι και έκφραση συγκρατημένης ικανοποίησης με την αμηχανία όμως να κυριαρχεί στο χώρο των διεθνών σχέσεων.

Αναμφισβήτητα ο προκλητικός επιχειρηματίας-πολιτικός κατόρθωσε να κινητοποιήσει ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος που αισθάνεται απογοητευμένο με την αυξανόμενη οικονομική ανισότητα και την «υφαρπαγή» του πολιτικού συστήματος από τις θεσμοθετημένες και καλά οργανωμένες ομάδες συμφερόντων, όπως αναλύει και ο Francis Fukuyama σε πρόσφατο άρθρο του στο Foreign Policy. Περιέργως μάλιστα, κατάφερε να προσελκύσει τους ψηφοφόρους εκείνους οι οποίοι αισθάνονται ζημιωμένοι από τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης μέσα στην ίδια την χώρα από την οποία το φαινόμενο αυτό προήλθε και η οποία, ως οντότητα, εμφανίζεται ευνοημένη (μέχρι στιγμής).

Οποιαδήποτε πρόβλεψη για την επιτυχία ή αποτυχία της νέας Προεδρίας είναι παρακινδυνευμένη και φυσικά εξαρτάται και από την οπτική (συμφέροντα) από την οποία έκαστος την αντιμετωπίζει. Φυσικά οι ΗΠΑ, όπως όλες οι μεγάλες δυνάμεις, διαθέτουν τις δυνατότητες επανάκαμψης και διόρθωσης σφαλμάτων που μπορεί να προκύψουν από λανθασμένες επιλογές και πολιτικές. Η δυνατότητα αυτή περιορίζεται για τις μικρότερες χώρες και ειδικά για τις ευάλωτες και απειλούμενες (για διαφόρους λόγους και αιτίες).

Οι εντονότερες ανησυχίες έχουν δημιουργηθεί στους συμμάχους και φίλους των ΗΠΑ παγκοσμίως καθόσον οι αμφιλεγόμενες προεκλογικές δηλώσεις του Trump, έχουν δώσει το στίγμα της πρόθεσης μιας αμερικανικής αποστασιοποίησης από το διεθνές σύστημα. Μια ανάλογη πρόθεση έρχεται φυσικά σε κραυγαλέα αντίθεση με το διακηρυγμένο -από τον ίδιο- στόχο της διατήρησης της αμερικάνικης ηγεμονίας. Ατελείωτη η συζήτηση και χρονικά επαναλαμβανόμενη, για την ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής των συμμάχων των ΗΠΑ στην αμερικανική «ομπρέλα» προστασίας που απολαμβάνουν εδώ και δεκαετίες.  Προστασία, αφενός κοστοβόρα για τον πάροχο αλλά συνάμα και ανταποδοτική καθόσον μεταφράζεται σε πολιτική επιρροή, στρατιωτική παρουσία και σημαντική οικονομική διείσδυση ποικιλοτρόπως.

Οποιαδήποτε όμως αμερικανική αναδίπλωση, έστω και περιορισμένη, θα δημιουργήσει τοπικά κενά στο ήδη ευαίσθητο διεθνές περιβάλλον με τους πολυάριθμους πλέον νέους διεκδικητές περιφερειακής ηγεμονίας. Συγχρόνως θα αναζωπυρωθούν τα διλήμματα ανασφάλειας και αναγκαστικά θα στρέψουν τις χώρες στην αναζήτηση νέων «αξόνων» και «προστατριών» δυνάμεων αλλά και στην αρχή της «αυτοβοήθειας». Ενδεχομένως όμως όλες αυτές οι προεκλογικές δηλώσεις, πλέον της εσωτερικής στόχευσης, να αποτελούν και ένα μέρος πίεσης προς τους φίλους και συμμάχους για να αυξήσουν την ενεργό συμμετοχή τους στα θέματα άμυνας και ασφάλειας. Σε κάθε περίπτωση, κομβικής σημασίας παράγοντας θα είναι η εξέλιξη των αμερικανορωσικών σχέσεων. Είναι πιθανόν ότι η επαναπροσέγγιση αυτών των δύο δυνάμεων θα είναι προς όφελος της σταθερότητας του πλανήτη αλλά και της πατρίδος μας. Ιστορικά αποδεικνύεται ότι σε εποχές έντασης των σχέσεων Ανατολής – Δύσεως, ο ρόλος της γείτονος Τουρκίας (ανεξαρτήτως καθεστώτος και μορφής) αναβαθμίζεται. Μια ισορροπημένη σχέση Ρωσίας και ΗΠΑ μάλλον θα περιορίσει τις δυνατότητες ελιγμών της Τουρκίας αλλά και τις φιλοδοξίες ανάδειξης της σε περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή.

Όλα αυτά βεβαίως είναι εκτιμήσεις οι οποίες μπορεί να ανατραπούν από τους σχεδιασμούς των μεγάλων δυνάμεων ή και να επηρεαστούν ριζικά από τυχαία γεγονότα που επιφέρουν ταχύτατους αναπροσανατολισμούς στόχων και συμμαχιών. Αναγκαία η κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος, η ορθή τοποθέτηση σε «συμμαχίες» και «άξονες» αλλά η προσμέτρηση του βάρους της κάθε χώρας εξαρτάται βασικά και από την ισχύ της. Η έννοια της ισχύος είναι πολυεπίπεδη και αναφέρεται σε ποικιλία, μετρήσιμων και μη, παραγόντων (οικονομία, δημογραφία, ένοπλες δυνάμεις, κοινωνία, ηγεσία κλπ).  Κορωνίδα της ισχύος, ακόμη και σήμερα και μάλλον με αυξητικές τάσεις, εμφανίζεται η στρατιωτική ισχύς καθώς τα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού φαίνεται να υποχωρούν. Αδιαμφισβήτητα όμως η στρατιωτική ισχύς στηρίζεται σημαντικά (και) στην οικονομική ισχύ. Σημαντικότατος και ο ρόλος των διεθνών σχέσεων αλλά στη δική μας περίπτωση μάλλον υφίστανται σημαντικοί περιορισμοί χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα ελιγμών. Όλες όμως οι μορφές ισχύος εκπηγάζουν από ανθρώπους (πολίτες, ψηφοφόροι) και διαμορφώνονται κατάλληλα από εκλεγμένες  πολιτικές ηγεσίες που και αυτές με τη σειρά τους επηρεάζονται από τις «ελίτ» του κάθε τόπου. Στην τελευταία πρόταση παρουσιάζεται και το βασικό πρόβλημα της χώρας μας με την αδυναμία χάραξης και εφαρμογής σταθερής στρατηγικής απόκτησης ισχύος ως αποτέλεσμα της δομικής δυσλειτουργίας των θεσμών και της υποχώρησης των αξιών με σημαντική τη συνυπευθυνότητα και των τριών μερών (πολίτες, ηγεσίες, ελίτ).

Αντί λοιπόν να πανηγυρίζουμε, να μελαγχολούμε ή να παραμένουμε αμήχανοι με την εκλογή του Donald Trump ας επικεντρώσουμε τις προσπάθειες μας στην ανοικοδόμηση του «οίκου», μας αποφεύγοντας να αναζητούμε εξωτερικούς σωτήρες ή «σκοτεινές» δυνάμεις που απεργάζονται την εξαφάνιση μας.

* Υποστράτηγος εα, Διευθυντής Μελετών του ΕΛΙΣΜΕ