Τo Σύνταγμα του 1975 και οι τρεις αναθεωρήσεις του

του Στέφανου Νικήτα

Με την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας, τον Ιούλιο του 1974, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας έθεσε ως πρώτο στόχο της την εδραίωση της Δημοκρατίας και επανέφερε εν μέρει σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, με εξαίρεση τις διατάξεις που αφορούσαν τον βασιλέα.

Στις 7 Ιουνίου 1975 ψηφίστηκε το Σύνταγμα του 1975 με οποίο καθιερώθηκε ως πολίτευμα η προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Το Σύνταγμα αυτό, μολονότι ψηφίσθηκε τελικώς μόνο από μόνο από τους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας η οποία αποτελούσε και την πλειοψηφία της βουλής, ενώ και τα τέσσερα κόμματα της αντιπολίτευσης (Ένωσις Κέντρου - Νέες Δυνάμεις, ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού / ΕΔΑ) απείχαν από την διαδικασία της ψηφοφορίας , συγκέντρωσε σταδιακώς κατά την εφαρμογή του την ευρύτερη δυνατή αποδοχή εκ μέρους των πολιτικών δυνάμεων της χώρας.

Για την εποχή του αποτελούσε ένα από τα αρτιότερα συντάγματα καθώς περιείχε ένα κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις των καιρών και παραχωρούσε σημαντικές εξουσίες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οι οποίες του επέτρεπαν να παρεμβαίνει αποφασιστικώς στη ρύθμιση της πολιτικής ζωής.

Το Σύνταγμα του 1975 ισχύει μέχρι και σήμερα με ορισμένες αλλαγές ύστερα από τις αναθεωρήσεις του 1986, 2001 και 2008.

Αναθεώρηση του 1986: «Πρωθυπουργοκεντρική» λειτουργία του πολιτεύματος

Το Σύνταγμα αναθεωρήθηκε για πρώτη φορά το 1986, αφού είχε προηγηθεί µακρά επιστημονική και πολιτική συζήτηση ως προς το εύρος των προεδρικών αρµοδιοτήτων.

Κατά την πρώτη δεκαετία της ισχύος του Συντάγματος του 1975, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εφοδιάστηκε με ένα σύνολο αρμοδιοτήτων (τις λεγόμενες «υπερεξουσίες» με κορυφαίες εξ αυτών το δικαίωμα παύσεως της κυβερνήσεως και διαλύσεως της Βουλής), οι οποίες, μολονότι ουδέποτε ασκήθηκαν στην πράξη, καθιστούσαν τον ρόλο του κάτι παραπάνω από απλά «ρυθμιστικό» του πολιτεύματος ,έγραφε σε άρθρο του το 2001 στο Βήμα ο Αντώνης Μακρυδημήτρης είναι καθηγητής Διοικητικής Επιστήμης στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και συμπληρώνει.

Με την συνταγματική αναθεώρηση υπήρξε ένα «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ το οποίο προωθούσε το αναθεωρητικό διάβημα και της Νέας Δημοκρατίας που επέμεναν να μην γίνει η αναθεώρηση. Αφορμή βεβαίως στάθηκε η «πατροκτονία» του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή από τον τότε Πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου. (σ.σ Η Ελλάδα στη Δεκαετία του '80 -Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό: Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1986- Χριστίνα Ακριβοπούλου).

Η αναθεώρηση επικεντρώθηκε στο κεφάλαιο του Συντάγματος που αφορά τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κατάργησε τις « βασιλικές αρμοδιότητες» (κύρωση των νόμων,χορήγηση αμνηστίας,Συμβούλιο Δημοκρατίας) και μετέφερε τις λεγόμενες προεδρικές «υπερεξουσίες» στην κυβέρνηση και στον πρωθυπουργό, στους οποίους και ανέθεσε την αποφασιστική αρμοδιότητα για την προκήρυξη δημοψηφίσματος και κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας.

Τον Μάρτιο του 1986, συμφώνως με το άρθρο 110 του Συντάγματος, ένδεκα άρθρα αναθεωρήθηκαν και ψηφίσθηκε η μεταφορά του κειμένου του Συντάγματος στη δημοτική γλώσσα.

Αφαιρέθηκαν από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κυρίως οι εξής αρμοδιότητες:

-Η αρμοδιότητα διάλυσης της Βουλής πέρασε στην διακριτική ευχέρεια του Πρωθυπουργού.

-Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχασε την δυνατότητα να μπορεί, σε περίπτωση που δεν υπήρχε αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, να δίνει εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης σε οποιοδήποτε πρόσωπο, ακόμα και εκτός Βουλής.

-Του αφαιρέθηκε η δυνατότητα να απευθύνει μόνος του διαγγέλματα προς τον ελληνικό λαό. 
Έχασε την δυνατότητα να εκδίδει μόνος του (χωρίς την προσυπογραφή μέλους της Κυβέρνησης) οργανωτικά διατάγματα για τη διάρθρωση των δημοσίων υπηρεσιών (τροποποίηση άρθρ. 43, με απάλειψη της παρ. 3).

-Έχασε την δυνατότητα να προκηρύσσει μόνος του με Π.Δ. δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα. Η προκήρυξη τέτοιων δημοψηφισμάτων μπορεί πλέον να γίνει μόνο ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης και λήψη απόφασης από την Βουλή, που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία των 151 βουλευτών, δηλ. την κυβερνητική πλειοψηφία (άρθρ. 44 παρ. 2 εδ. Α΄)(32), αναφέρει ο Δικηγόρος Νίκος Νικητόπουλος

Αναθεώρηση του 2001: Διασφάλιση της ακώλυτης συμμετοχής της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Στις 6 Απριλίου 2001 ψηφίσθηκε μια νέα, πολύ πιο εκτεταμένη αυτή τη φορά, αναθεώρηση του Συντάγματος. Παρά την τροποποίηση μεγάλου αριθμού διατάξεων του Συντάγματος, η αναθεώρηση έγινε αποδεκτή, στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων, από τα τέσσερα πέμπτα του συνόλου των βουλευτών, και, επομένως, ο όρος «συναινετική αναθεώρηση» αποδίδει την πολιτική πραγματικότητα.

Το κεντρικότερο χαρακτηριστικό της Αναθεώρησης που εξετάζουμε είναι η καθ’ όλα συμφωνημένη από τα δύο μεγάλα κόμματα προσπάθεια να διαμορφωθεί μια συνταγματική υποδομή που θα διασφαλίζει την ακώλυτη συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωπαική ολοκλήρωση, δηλαδή στην όποια εξέλιξη υπάρξει στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Εισηγητική Έκθεση της πρότασης του ΠΑ.ΣΟ.Κ. για την αναθεώρηση, ό.π. Επανέκδοση Απρίλιος 2000, από το τμήμα εκδόσεων της Βουλής των Ελλήνων.

Προτάσεις του ΠΑΣΟΚ για την αναθεώρηση του Συντάγματος από τον Ε. Βενιζέλο

Επτά ήταν τα βασικά σημεία της αναθεώρησης: 

1. Ατοµικά και Κοινωνικά ∆ικαιώµατα:

( Θεσπίσθηκε δικαίωµα στην πληροφόρηση καθώς και δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας.)

2. Σύνταγµα και ∆ιεθνής Έννοµη Τάξη:

(Με ερµηνευτική δήλωση στο σχετικό άρθρο ορίσθηκε ότι το άρθρο 28 αποτελεί θεµέλιο για τη συµµετοχή της χώρας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.)

3. Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας – Κυβέρνηση:

(Στο Σύνταγµα προβλεπόταν, µεταξύ των προσόντων εκλογιµότητας του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας, ότι έπρεπε να έχει Ελληνική καταγωγή από πατέρα. Η ανισότητα αυτή έναντι του γυναικείου φύλου έπαυσε να υφίσταται, εφόσον προστέθηκε, στο αναθεωρηθέν κείµενο της σχετικής διάταξης, ότι ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας µπορεί να έλκει την Ελληνική καταγωγή του και από µητέρα.).

Ο θεσµός της ποινικής ευθύνης των Υπουργών αναµορφώθηκε πλήρως, µε σηµεία αιχµής της:

-Την απαγόρευση της θέσπισης ιδιώνυµων υπουργικών αδικηµάτων. 

-Την πρόβλεψη της σύστασης ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης, αλλιώς, την απόρριψη της πρότασης άσκησης δίωξης ως προδήλως αβάσιµης. 

-Την άσκηση ή µη ποινικής δίωξης µετά την εισαγωγή στην Ολοµέλεια της Βουλής του πορίσµατος της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής και απόφαση της Ολοµέλειας. 

-Τον ορισµό, ως χρονικού ορίου για την άσκηση της διωκτικής αρµοδιότητας της Βουλής, το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει µετά την τέλεση του αδικήµατος.  
Τη θέσπιση της δυνατότητας της Βουλής να ανακαλεί οποτεδήποτε την απόφασή της. 

-Τον λεπτοµερή προσδιορισµό του τρόπου συγκρότησης του Ειδικού ∆ικαστηρίου, του ∆ικαστικού Συµβουλίου και των καθηκόντων του Εισαγγελέα µε παράλληλη κατάργηση της Επιτροπής των κατηγόρων βουλευτών, ως θεσµού, για την υποστήριξη της κατηγορίας ενώπιον του δικαστηρίου η οποία προβλεπόταν στον Κανονισµό της Βουλής. 

-Την ταυτόχρονη παραποµπή των τυχόν συµµετόχων ενώπιον του Ειδικού ∆ικαστηρίου σε περίπτωση παραποµπής προσώπου που είναι ή διατέλεσε µέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός. 

Ημερίδα του Ινστιτούτου «Κωνσταντίνος Καραμανλής» με θέμα «Η αναθεώρηση του Συντάγματος»

4. Εκλογικό σώµα – Νοµική θέση των Βουλευτών.

5. Οργάνωση και Λειτουργία της Βουλής:

(Με προσθήκη νέας ρύθµισης, ο αναθεωρητικός νοµοθέτης κατέστησε συνταγµατικό δικαίωµα των κοµµάτων, την οικονοµική ενίσχυσή τους από το κράτος για τις εκλογικές και λειτουργικές τους δαπάνες.)

6. Οργάνωση και λειτουργία της ∆ικαιοσύνης.

7. ∆ηµόσια ∆ιοίκηση – Τοπική Αυτοδιοίκηση – Ανεξάρτητες ∆ιοικητικές Αρχές:

(Με ερµηνευτική δήλωση στο άρθρο 101, ο αναθεωρητικός νοµοθέτης θεσπίζει υποχρέωση για τον κοινό νοµοθέτη και τη διοίκηση, όταν δρουν κανονιστικά, να λαµβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών περιοχών. Εξ άλλου, µε ρητή διάταξη ανατίθεται η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων σε αµφότερους τους βαθµούς τοπικής αυτοδιοίκησης, θεσπίζεται τεκµήριο αρµοδιότητας υπέρ των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, καθορίζονται, µε νόµο, το εύρος και οι κατηγορίες των τοπικών υποθέσεων όπως και η κατανοµή τους στους επί µέρους βαθµούς.) (σ.σ Πηγή: Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΜΕΡΟΣ Δ') - ΟΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1975)

Ψηφοφορία στη Βουλή: 4/06/2001

Η Συνταγματική αναθεώρηση του 2008

Το Σύνταγμα του 1975 αναθεωρήθηκε για τρίτη φορά το 2008 σε περιορισμένο αριθμό διατάξεών του.

Μεταξύ των διατάξεων που έγιναν δεκτές, είναι η κατάργηση του επαγγελματικού ασυμβιβάστου, που είχε θεσπισθεί με την αναθεώρηση του 2001, η προσθήκη των νησιωτικών και ορεινών περιοχών της χώρας στη μέριμνα του κοινού νομοθέτη και της Διοίκησης όταν πρόκειται για τη θέσπιση αναπτυξιακών μέτρων, η πρόβλεψη της δυνατότητας της Βουλής να υποβάλλει, υπό προϋποθέσεις, προτάσεις τροποποίησης επί μέρους κονδυλίων του προϋπολογισμού, αλλά και η πρόβλεψη ειδικότερης διαδικασίας ως προς την παρακολούθηση από τη Βουλή της εκτέλεσης του προϋπολογισμού.

Πηγή huffingtonpost