Το μεταναστευτικό πρόβλημα της Κίνας

Νέα Πολιτική

του Στάθη Καραπάνου*

Το κινεζικό ημερολόγιο είναι σεληνιακό και η αρχή κάθε νέου έτους ορίζεται από την ημέρα της δεύτερης νέας σελήνης μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Η κινεζική Πρωτοχρονιά δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα της μεγαλύτερης αργίας στην Κίνα, αλλιώς αποκαλούμενο Ανοιξιάτικο Φεστιβάλ, το οποίο διαρκεί δεκαπέντε ημέρες. Είναι η καλύτερη, ίσως η μοναδική, ευκαιρία για όσους Κινέζους έχουν μετοικίσει στις συνωστισμένες μεγαλουπόλεις της παράκτιας Κίνας να επισκεφθούν τις οικογένειές τους, στις περισσότερες των περιπτώσεων διανύοντας χιλιάδες χιλιόμετρα. Κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια αυτής της εορταστικής περιόδου, λαμβάνει χώρα ένα κοινωνικό τελετουργικό, το οποίο αποτελεί, διαδοχικά, το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα θηλαστικών που έχει γνωρίσει ποτέ ο πλανήτης γη. Υπολογίζεται πως το 2015, 170 εκατομμύρια περίπου Κινέζοι έσπευσαν να μπουν σε ένα τρένο ή ένα αεροπλάνο, με προορισμό τον τόπο καταγωγής τους τις τελευταίες μέρες του Φεβρουαρίου.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε αγροτικές οικογένειες στις επαρχιακές περιοχές της Κίνας και κάποια στιγμή αποφάσισαν ή αναγκάστηκαν να γίνουν εργατικοί μετανάστες σε κάποια αναπτυσσόμενη μεγαλούπολη για έναν καλύτερο μισθό. Το 1978, μόλις πριν αρχίσουν οι ραγδαίες μεταρρυθμίσεις που άλλαξαν τα οικονομικο-κοινωνικά δεδομένα στην Κίνα, λιγότερο από το 20 τις εκατό του κινεζικού πληθυσμού ζούσε στις πόλεις. Σήμερα, το 55 τις εκατό της πολυπληθέστερης χώρας στον κόσμο ζει σε αστικές περιοχές.

Κάτι παρόμοιο με το φαινόμενο αστικοποίησης που έζησε και η Ελλάδα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι τεράστιες διαφορές όμως δεν υφίστανται μόνο στους αριθμούς και στις αποστάσεις. Τα 275 εκατομμύρια των Κινέζων που μετακινήθηκαν από την επαρχία στις πόλεις, το εν τρίτον περίπου του εργατικού δυναμικού της χώρας, δεν χαίρουν των ίδιων δικαιωμάτων με όσους έχουν γεννηθεί στις πόλεις. Το αυστηρό σύστημα καταγραφής νοικοκυριών της Κίνας, γνωστό ως «hukou», καθιστά σχεδόν αδύνατη την πρόσβαση στους μηχανισμούς αστικής κοινωνικής πρόνοιας -κυρίως υγεία και εκπαίδευση- για τους μετανάστες της υπαίθρου. Συνεπώς, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, μόνο το 20 τις εκατό αυτών των μεταναστών καταφέρνει να εγκατασταθεί στην πόλη με ολόκληρο τον οικογενειακό πυρήνα. Το υπόλοιπο 80 τις εκατό αναγκάζεται να αφήσει τα παιδιά με τους παππούδες ή ακόμη και εντελώς μόνα τους στην επαρχία, καταλήγοντας να τα βλέπει μία ή δύο φορές το χρόνο. Πολίτες β’ κατηγορίας, αντιμετωπίζοντας συνθήκες ίσως πιο κοντινές σε αυτές που ίσχυαν στη Νότιο Αφρική την περίοδο του απαρτχάιντ.

Εξαιτίας αυτών των διακρίσεων, αλλά και ως συνέπεια άλλων οικονομικών παραγόντων, το κύμα των μεταναστευτικών ροών προς τις κινεζικές ρυπασμένες μεγαλουπόλεις έχει αρχίσει να αναστρέφεται. Ολοένα και περισσότεροι Κινέζοι επιλέγουν ή αναγκάζονται –και πάλι- να γυρίσουν στην επαρχία, ακόμη και άνεργοι. Πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν πως η Κίνα έχει φτάσει στο επονομαζόμενο σημείο καμπής του Λιούις, μια θεωρία που ανέπτυξε ο βραβευμένος με Νόμπελ Άρθουρ Λιούις, με την οποία εξηγεί το σημείο εκείνο όπου η παροχή φθηνού εργατικού σε μια εκβιομηχανισμένη οικονομία φτάνει στο τέλος της. Τα τελευταία χρόνια, οι μισθοί στην Κίνα έχουν υποστεί έντονες αυξήσεις, πράγμα το οποίο ωθεί ολοένα και περισσότερους επενδυτές να μετακινήσουν την παραγωγή τους σε άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής, χώρες με φθηνότερο εργατικό δυναμικό.

Το τέλος αυτών των μεταναστευτικών ροών μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις για την κινεζική οικονομία, αφού το οικονομικό «θαύμα» της Κίνας στηρίχθηκε κυρίως στο συγκριτικό πλεονέκτημα του φθηνού εργατικού της δυναμικού. Η άμεση απάντηση που η κινεζική κυβέρνηση προσπαθεί να δώσει σε αυτές τις καθοριστικές αλλαγές που παρατηρούνται είναι να ενθαρρύνει την μετακίνηση εργατών σε μικρότερες πόλεις. Σε βάθος χρόνου, στόχος της είναι να αλλάξει ολόκληρο το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, το οποίο έως τώρα βασιζόταν στις εξαγωγές προϊόντων που το φθηνό εργατικό δυναμικό τροφοδοτούσε, προς την κατεύθυνση ενός μοντέλου που θα στηρίζεται στην βιομηχανική καινοτομία, την παροχή υπηρεσιών και την εσωτερική κατανάλωση. Εάν η Κίνα δεν καταφέρει να πετύχει αυτόν τον δύσκολο στόχο, τότε δεν τίθεται μόνο σε κίνδυνο ολόκληρο το οικονομικό της οικοδόμημα, αλλά και η ίδια η παραμονή του Κομμουνιστικού Κόμματος στην εξουσία.  

 * Σινολόγος, βοηθός ερευνητή στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Νάπολης «L’Orientale»