Νέα Πολιτική
του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Στις 16 Ιανουαρίου, η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency) ανακοίνωσε ότι το Ιράν έχει πλήρως συμμορφωθεί με τους όρους που προέβλεπε η Συμφωνία του Ιουλίου. Η συμφωνία (Joint Comprehensive Plan of Action, Βιέννη, 14 Ιουλίου 2016) που επετεύχθη μετά από μακροχρόνιες συνομιλίες, εντάσεις και πισωγυρίσματα, προέβλεπε σειρά μέτρων για την εξασφάλιση του ειρηνικού προσανατολισμού του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης. Η ανακοίνωση χαιρετήθηκε με ικανοποίηση από τις περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ. Ο Λευκός Οίκος ανέφερε μάλιστα ότι μετά την επιβεβαίωση της υλοποίησης των ιρανικών δεσμεύσεων απομακρύνεται ο κίνδυνος ενός ιρανικού πυρηνικού εξοπλισμού καθώς οι χρόνοι παραγωγής των αναγκαίων πυρηνικών υλικών (άρα και προειδοποίησης) αυξάνονται σημαντικά. Συγκεκριμένα, ο χρόνος των 3 μηνών που απαιτείτο αρχικά για την παραγωγή των ραδιενεργών υλικών για κατασκευή πυρηνικών όπλων, μετά την απενεργοποίηση των αντίστοιχων συσκευών, έχει αυξηθεί σε 12 και πλέον μήνες.
Τα διαδοχικά στάδια της επίτευξης και εν συνεχεία ολοκλήρωσης της συμφωνίας έχουν ήδη πυροδοτήσει σειρά εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Επί του παρόντος οι εξελίξεις πυροδοτούνται περισσότερο από τις προσδοκίες και τους υπολογισμούς των συνεπειών από την μερική επανένταξη του Ιράν στις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές παρά από γεγονότα. Η διαφαινόμενη, και με μικρή ταχύτητα, πραγματοποιούμενη επιστροφή του Ιράν στην «κανονικότητα» των διεθνών σχέσεων αναπόφευκτα επηρεάζει τις σχέσεις των χωρών και τον πατροπαράδοτο ανταγωνισμό Σουνιτών Αράβων και Σιιτών Ιρανών. Δύο διαφορετικοί γειτονικοί πολιτισμοί (Άραβες-Ιρανοί) που ασπάστηκαν την ίδια θρησκεία, νομοτελειακά επέλεξαν δύο διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα (Σουνιτικό-σιιτικό) διατηρώντας ζωντανές τις πατροπαράδοτες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς ισχύος και επιρροής.
Η συμφωνία επετεύχθη σε μια περίοδο αστάθειας και αναταραχής στη Μέση Ανατολή με πλήθος συγκρούσεων να λαμβάνουν χώρα σε πολλές περιοχές. Πίσω από τη βασική «βιτρίνα» του ανταγωνισμού Αράβων-Σουνιτών και Ιρανών-Σιιτών κρύβονται δεκάδες μικρότερες διαιρέσεις, τοπικά, φυλετικά, ατομικά συμφέροντα αλλά και επεμβάσεις εξωτερικών δυνάμεων. Πολλές δε φορές αδυνατούμε να κατανοήσουμε τις συμπεριφορές και κρυφές επιδιώξεις των εμπλεκομένων. Η σύγχυση επιτείνεται από το δυτικό ορθολογισμό και την αδυναμία μας να κατανοήσουμε την κουλτούρα των κατοίκων της περιοχής. Σήμερα όμως το γεγονός της ενίσχυσης του Ιράν, μέσω της σταδιακής άρσης των οικονομικών μέτρων αποκλεισμού του, αναγνωρίζεται ευρέως. Ο φόβος της ενίσχυσης της Τεχεράνης φαίνεται και από τις αντιδράσεις της Σαουδικής Αραβίας που προσπαθεί με διάφορα προσχήματα να συγκεντρώσει γύρω της τα σουνιτικά κράτη και να δομήσει μια «αντισιιτική συμμαχία». Στο πλαίσιο της οικονομικής αποδυνάμωσης (και) του Ιράν εντάσσεται και η κατακόρυφη πτώση των τιμών των υδρογονανθράκων που βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο.
Με την επαλήθευση της εφαρμογής των μέτρων, οι διάφορες χώρες σταδιακά αίρουν μέρος των οικονομικών κυρώσεων κατά της Τεχεράνης. Παραμένουν όμως σε ισχύ και οι κυρώσεις που αφορούν το πρόγραμμα κατασκευής πυραυλικών φορέων μακρού βεληνεκούς που έχει σε εξέλιξη το Ιράν. Η κατοχή πυραυλικών συστημάτων ικανών να προβάλλουν σε ικανές αποστάσεις, με ακρίβεια και μεγάλο εκρηκτικό φορτίο τις αντίπαλες δυνάμεις αποτελούσαν ανέκαθεν σύμβολο στρατιωτικής ισχύος αλλά και δύναμη αποτροπής. Συγχρόνως οι πυραυλικοί φορείς είναι τα απλούστερα μέσα μεταφοράς των πυρηνικών όπλων (όταν και όποτε αυτά αποκτηθούν) ώστε να οικοδομηθεί μια αξιόπιστη πυρηνική αποτρεπτική δύναμη. Άρα τα μέτρα παρεμπόδισης απόκτησης πυραυλικής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας θα εξακολουθήσουν να είναι σε ισχύ σε αντίθεση με τις αντίστοιχες προσπάθειες εκ μέρους του Ιράν αλλά και γειτονικών χωρών.
Πιθανόν μια σταθερή ισορροπία (διπολική) του σουνιτικού και του σιϊτικού Ισλάμ στην περιοχή να είναι εφικτή και σταθεροποιητική. Δυστυχώς όμως η ύπαρξη αρκετών ανταγωνιστριών δυνάμεων και αντίρροπων συμφερόντων, ειδικά εντός του σουνιτικού στρατοπέδου, καθιστούν τη Μέση Ανατολή μια πολύ-πολική περιφέρεια άρα (σύμφωνα και με τις θεωρίες του Waltz) έντονα υποκείμενη στα αποτελέσματα των ανταγωνισμών και εν δυνάμει ασταθή. Τουλάχιστον τέσσερις ανταγωνιστικές δυνάμεις, στα τέσσερα άκρα της περιοχής (Τουρκία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία και Ιράν), προσδιορίζουν το τετράπλευρο της αστάθειας με ποικίλες ανεξέλεγκτες δυνάμεις και δευτερεύοντες παίκτες να κινούνται στο χώρο αυτό. Αν μάλιστα προσθέσουμε και τις εξωτερικές πιέσεις, τότε το σύστημα καθίσταται εξαιρετικά ασταθές.
Από το ίδιο βήμα, έχω καλωσορίσει την αρχική επίτευξη της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ως ένα μακροχρόνιο σταθεροποιητικό βήμα και μια προσωρινή καθυστέρηση του αναπόφευκτου πυρηνικού ανταγωνισμού των χωρών της περιοχής. Οι συνεχιζόμενοι ανταγωνισμοί, οι καχυποψίες και τα διλήμματα ασφαλείας θα ωθήσουν τις χώρες αυτές να επιδιώξουν την πυρηνική αποτροπή και μέσω αυτής ακόμη και την εξασφάλιση της μακροημέρευσης των καθεστώτων τους. Οποιαδήποτε όμως καθυστέρηση του πυρηνικού ανταγωνισμού κρίνεται ωφέλιμη ευελπιστώντας σε μια σταδιακή «ωρίμανση» των καθεστώτων και αποδυνάμωση των ακραίων ιεραποστολικών τάσεων.
* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου