Το φιλόδοξο όραμα της Ευρώπης συναντά εμπόδια

Σοφοκλέους 10

Μόλις έναν χρόνο αφότου οι Ευρωπαίοι ηγέτες έθεσαν ένα φιλόδοξο όραμα για το μέλλον της ευρωζώνης η πρόοδος έχει μείνει στάσιμη και οι πιέσεις συσσωρεύονται για την κρίσιμη αυτή στιγμή στην ιστορία της Ένωσης.

Η ιδέα για έναν χάρτη πορείας που θα καθορίζει τα βήματα προς την κατεύθυνση της βαθύτερης ολοκλήρωσης της ευρωζώνης, ήρθε περίπου στις αρχές του 2012, όταν η κρίση του χρέους ήταν στο αποκορύφωμά της και υπήρχαν εύλογες ανησυχίες ότι η Ελλάδα θα αναγκαζόταν να βγει από τη νομισματική ένωση, ή ότι το όλο ευρωπαϊκό σχέδιο θα μπορούσε να καταρρεύσει.  

Με την παγκόσμια οικονομική συζήτηση να κυριαρχείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και, ολοένα και περισσότερο, από την Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να χάσει την επιρροή της, εάν δεν καταφέρει να μιλήσει με μία φωνή.  

Οι ηγέτες των κρατών ζήτησαν από τον Herman Van Rompuy, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, να συντάξει μία λεπτομερή έκθεση για το τι χρειάζεται ώστε να ενισχυθεί το ενιαίο νόμισμα και να αναμορφωθεί η νομισματική ένωση.  

Το σχέδιο περιλάμβανε συνεργασία με τρεις κορυφαίες φιγούρες της καταπολέμησης της κρίσης –τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και τον τότε πρόεδρο του eurogroup Ζαν Κλοντ Γιούνκερ- για τη δημιουργία ενός εγγράφου που θα υποβαλλόταν στους ηγέτες τον Ιούνιο του 2012. 

Στο επίκεντρο βρίσκονταν τέσσερα «δομικά στοιχεία» τα οποία μαζί θα συμπλήρωναν την απόλυτη νομισματική ένωση: μία «τραπεζική ένωση» για την ενίσχυση του τραπεζικού τομέα, μία «δημοσιονομική ένωση» για την βελτίωση του συντονισμού των προϋπολογισμών, μία «οικονομική ένωση» για την περαιτέρω ολοκλήρωση και τέλος, μία «πολιτική ένωση» που θα προσδίδει δημοκρατικό χαρακτήρα σε ολόκληρο το σχέδιο.

Τον Ιούνιο, ο Van Rompuy παρουσίασε μία προκαταρκτική έκθεση στους Ευρωπαίους ηγέτες, με το μεγαλειώδη τίτλο «Προς μία πραγματική Οικονομική και Νομισματική Ένωση». Αυτοί του έδωσαν το πράσινο φως να αναπτύξει περαιτέρω τις ιδέες του, κάτι που χρειάστηκε όλο το υπόλοιπο του 2012.

Η, σε μεγάλο βαθμό αδιαμφισβήτητη, υποστήριξη των ηγετών της ΕΕ για το σχέδιο, έδωσε στον Ντράγκι την ευκαιρία που χρειαζόταν για να δώσει την γνωστή του πλέον υπόσχεση, μόλις έναν μήνα αργότερα, ότι θα έκανε «ό,τι χρειαστεί» για να σώσει το ευρώ. 

Δύο μήνες αργότερα, επανέλαβε ότι ήταν στο χέρι των ηγετών της ΕΕ να καθορίσουν την πορεία τους, και ότι η ΕΚΤ θα δρούσε μόνο ως προσωρινή γέφυρα βοηθείας.

Μεταπηδώντας στο παρόν, βρίσκουμε την ΕΚΤ να εξακολουθεί να κρατά το φρούριο. Το πρόγραμμα OMT αγοράς ομολόγων -το οποίο ακόμα δεν έχει χρησιμοποιηθεί- έχει αποτρέψει τις κερδοσκοπικές επιθέσεις στο νομισματικό μπλοκ, αλλά το όραμα μίας πιο ολοκληρωμένης ευρωζώνης έχει μείνει απόλυτα ανεκπλήρωτο.  

«Το όραμα αυτό έχει συναντήσει τα φυσικά εμπόδια της υφιστάμενης δομής διακυβέρνησης» δήλωσε ο Andrew Bosomworth, ένας ανώτερος διαχειριστής χαρτοφυλακίου στην Pimco, το μεγαλύτερο fund ομολόγων στον κόσμο.

«Ακολουθούμε ένα σχέδιο συγκράτησης και η ΕΚΤ είναι αυτή που συγκρατεί τα πράγματα». 

ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΒΟΥΛΗΣΕΩΝ 

Ενώ η σχετική πρόσφατη ηρεμία στις αγορές –με τις αποδόσεις των ομολόγων της ευρωζώνης χαμηλότερες και το ευρώ σταθερό- έχει αφαιρέσει μεγάλο κομμάτι της πίεσης από τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν το σχέδιο, ο Ντράγκι δεν έχει ξεχάσει τους μακροπρόθεσμους στόχους.

Σε ομιλία του σε φοιτητές στο Χάρβαρντ την περασμένη εβδομάδα, μίλησε για την επιδίωξη μίας «τελειότερης ένωσης» στην Ευρώπη, και τόνισε πως η πολιτική βούληση των Ευρωπαίων ηγετών είχε βοηθήσει στο να κρατηθεί μαζί η ευρωζώνη, ενάντια στις προσδοκίες ορισμένων hedge funds, που πόνταραν στο ότι η ένωση θα κατέρρεε και έχασαν χρήματα.  

«Είχαν υποτιμήσει το βάθος της δέσμευσης των Ευρωπαίων στο ευρώ», δήλωσε ο Ντράγκι, προσθέτοντας ότι μία «ρεαλιστική εστίαση την αποτελεσματικότητα της πολιτικής» θα πρέπει να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη για την περαιτέρω ολοκλήρωση.

Στο πλαίσιο αυτό, οι απόψεις του Ντράγκι συγκλίνουν με αυτές του Van Rompuy. Η σχέση που σφυρηλατήθηκε μεταξύ των δύο στους μήνες αφότου ανέλαβε ο Ντράγκι την προεδρία της ΕΚΤ το Νοέμβριο του 2011, είναι βαθιά. Και οι δύο έχουν ολοκληρωμένη αντίληψη της οικονομίας και κατανόησαν ενστικτωδώς τι χρειαζόταν ώστε να καθησυχαστούν οι χρηματοπιστωτικές αγορές για το μέλλον του ευρώ.  

«Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι και οι δύο έχουν εκπαιδευτεί από Ιησουΐτες», δήλωσε σύμβουλος του Van Rompuy. 

Μία από τις αρχές των Ιησουιτών είναι η ρεαλιστική προσέγγιση στην επίλυση των προβλημάτων και μία προθυμία για μάθηση από την εμπειρία. Μία από τις αγαπημένες φράσεις του Van Rompuy είναι η ρήση του Τζων Μέυναρντ Κέυνς: «Όταν αλλάζουν τα δεδομένα, εγώ αλλάζω το μυαλό μου. Εσείς τι κάνετε;» 

Αυτή η πνευματική ευελιξία και η προθυμία να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες μπορεί να έχουν συμβάλει στο να ξεπεραστούν οι χειρότερες στιγμές της κρίσης του χρέους, όταν η αυστηρή προσκόλληση σε μία μόνο πορεία θα μπορούσε να είχε αποδειχθεί καταστροφική.  

Τώρα όμως που η χειρότερη φάση της κρίσης φαίνεται να έχει περάσει, το πρόβλημα εντοπίζεται στην προθυμία των ηγετών της ΕΕ να διατηρήσουν την σωστή κατεύθυνση.

Η Τραπεζική Ένωση ήταν η κορυφαία προτεραιότητα στον «οδικό χάρτη». Αν και το βήμα αυτό έχει ήδη εγκριθεί από τους αρχηγούς κρατών –και παρατηρείται αργή αλλά σταθερή πρόοδος προς την κατεύθυνση αυτή- δεν υπάρχει σχεδόν καμία αναφορά πλέον ως προς τα βήματα που υποτίθεται ότι θα ακολουθήσουν: τη δημοσιονομική, την οικονομική και την πολιτική ένωση.  

Ακόμη και το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα για την τραπεζική ένωση έχει υποχωρήσει, και το πεδίο εφαρμογής του σταδιακά μειώνεται. Φαίνεται να έχει ριζώσει η απροθυμία για την οποία έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει οι Μπαρόζο, Van Rompuy και άλλοι. 

Ορισμένοι θεωρούν ότι αυτό δεν προκαλεί καμία έκπληξη, δεδομένου ότι η πίεση δεν είναι η ίδια με την αντίστοιχη του 2011 ή του 2012.

«Ήταν πολύ σημαντικό το γεγονός ότι παρουσίασαν το όραμά τους διότι αυτό δημιούργησε την αίσθηση ότι ήταν έτοιμοι να κάνουν πρόοδο», δήλωσε ο Γιάννης Εμμανουηλίδης, ένας ανώτερος αναλυτής στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ένα think tank των Βρυξελλών.  

«Αλλά, πολλοί άνθρωποι θα έλεγαν ότι η τραπεζική ένωση είναι αρκετή για να χειριστεί την κατάσταση προς το παρόν. Όσον αφορά τα βήματα που θα ακολουθήσουν μετά, δεν εντοπίζω κάποια τέτοια δυναμική προς το παρόν».

ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Αυτή η κωλυσιεργία σημαίνει ότι η ΕΚΤ έχει μείνει ουσιαστικά μόνη να συγκρατεί το ευρώ. 

Αυτό προκαλεί απογοήτευση μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής της ΕΚΤ, οι οποίοι ανησυχούν για την έλλειψη ανταγωνιστικότητας καθώς και για το χρέος σε μεγάλες χώρες της ευρωζώνης, όπως η Γαλλία και η Ιταλία. Είναι ιδιαίτερα ανήσυχοι για το γεγονός ότι η Γαλλία εμπορεύεται με βάση την αξιοπιστία της Γερμανίας, καθώς ο σφιχτός άξονας Παρισιού-Βερολίνου δεσμεύει τις δύο οικονομίες.  

Μόνο μία αποφασιστική δέσμευση για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις –και ο βαθύς δημοσιονομικός και οικονομικός συντονισμός που οραματίστηκε στον «οδικό χάρτη»- θα βοηθήσουν στο να κλείσει το κεφάλαιο της κρίσης και να αποφευχθούν παρόμοια προβλήματα στο μέλλον.  

Τι θα πρέπει να γίνει; Η προστασία των κρατών μελών από την ΕΚΤ έχει οδηγήσει σε χαλάρωση της προθυμίας τους να βάλουν τα σπίτια τους σε τάξη. Αν η κεντρική τράπεζα αφαιρούσε το δίχτυ προστασίας, η πίεση της αγοράς θα μπορούσε να επιστρέψει άμεσα και να βυθίσει το μπλοκ πίσω στην κρίση.  

Η ΕΚΤ δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι ότι πρόκειται να λάβει αυτά τα δραστικά μέτρα. Αλλά, οι αξιωματούχοι βλέπουν την στιγμή που η ΕΚΤ θα ασκήσει πίεση στα κράτη μέλη, να καταφθάνει σύντομα.

Η στιγμή αυτή είναι η αναθεώρηση των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών, την οποία θα αναλάβει το επόμενο έτος η ΕΚΤ, ως η νέα εποπτική αρχή του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης.  

Ο Έλεγχος Διασφάλισης Ποιότητας Περιουσιακών Στοιχείων αναμένεται να αποτελέσει μία αυστηρή άσκηση, σε αντίθεση με τα προηγούμενα τεστ αντοχής. Σε έναν βαθμό, θα κριθεί και η φήμη της ΕΚΤ. Ένας σκληρός έλεγχος θα συνεπάγεται σοβαρότητα.

Αν ο έλεγχος αποκαλύψει τεράστιες τρύπες σε ορισμένες τράπεζες, η πίεση θα μεταφερθεί στις χώρες προέλευσής τους για να προχωρήσουν εμπρός, όχι μόνο στην κατεύθυνση της τραπεζικής ένωσης, αλλά και όσον αφορά τα δημοσιονομικά βήματα που θα τους επιτρέψουν να συντονίσουν πιο αποτελεσματικά τη δημοσιονομική πολιτική.  

«Ο Ντράγκι και η Μέρκελ κοιτάζουν ο ένας τον άλλο, περιμένοντας ποιος θα υποχωρήσει πρώτος», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ, περιγράφοντας μία κατάσταση στην οποία ο πρόεδρος της ΕΚΤ θέλει να δράσουν τα κράτη μέλη, ενώ η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, ως η πιο ισχυρή ηγέτης, προχωρά με χαρακτηριστική επιφυλακτικότητα. 

«Αν η ΕΚΤ αποφασίσει να είναι ιδιαίτερα σκληρή στον έλεγχο των στοιχείων ενεργητικού, αυτό θα αποτελέσει κλήση αφύπνισης προς τα κράτη μέλη».

Για τον Ντράγκι, έναν ανεξάρτητο κεντρικό τραπεζίτη, πρόκειται για πρόκληση, δεδομένου ότι δε μπορεί να μεταπηδήσει εύκολα στην πλατφόρμα που προορίζεται μόνο για τους πολιτικούς. Το δικό του παιχνίδι παίζεται στο ταμπλό της νομισματικής πολιτικής.  

Τα πράγματα περιπλέκονται και για τον Van Rompuy, από το γεγονός ότι η θητεία του ως προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου λήγει σε έναν χρόνο. Το αρχικό σχέδιο αναμενόταν να διαρκέσει 10 χρόνια μέχρι την ολοκλήρωσή του, αλλά αν ο διάδοχος του Van Rompuy έχει άλλη άποψη, τότε μπορεί να διακοπεί ακαριαία.  

Η έκθεση που συντάχθηκε από τους τέσσερις προέδρους βρίσκει σύμφωνο τον Ντράγκι, σύμφωνα με βοηθούς του. Μία σταθερή νομισματική πολιτική απαιτεί μία σταθερή δημοσιονομική πολιτική και μία ευρύτερη οικονομική ενότητα, λένε.

Εν τέλει, οι χώρες θα πρέπει να αποφασίσουν αν είναι έτοιμες να θυσιάσουν ορισμένη από την κυριαρχία τους στο βωμό του ευρωπαϊκού σχεδίου, ώστε να έρθει σταδιακά το μακροπρόθεσμο όραμα στο επίκεντρο.

Η κρίσιμη στιγμή μπορεί να πλησιάζει υπό τη μορφή της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης, η οποία θα μπορούσε να επιτρέψει στους ηγέτες της ευρωζώνης να κάνουν το άλμα της ολοκλήρωσης προς τα εμπρός –ή να αναγνωρίσουν ότι έχουν προχωρήσει ήδη όσο μακριά όσο διατίθενται.   

Οι Ευρωπαϊκές εκλογές τον ερχόμενο Μάιο θα δώσουν τον τόνο για την επόμενη φάση της συζήτησης σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Συνέλευση, ενδεχομένως την άνοιξη του 2015, θα μπορούσε να επιτρέψει αλλαγές στη Συνθήκη της ΕΕ, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για βαθύτερη ολοκλήρωση.  

«Το ερώτημα τότε θα είναι το εξής: θα κάνουν απλά μικροαλλαγές στην Συνθήκη, ή θα προχωρήσουν σε μία πραγματικά σημαντική αλλαγή που θα επιτρέψει την πραγματοποίηση της έκθεσης των τεσσάρων προέδρων;» διερωτάται ο Bosomworth της Pimco. 

«Η ιστορία μας έχει διδάξει ότι καμία άλλη παρόμοια νομισματική ένωση δεν έχει επιβιώσει. Είτε κατέρρευσαν, είτε εξελίχθηκαν σε πολιτική και δημοσιονομική ένωση», δήλωσε.