Εντουάρντο Γκαλεάνο, “Ένας κόσμος ανάποδα” , 4o Μάθημα – “Βασικά μαθήματα ρατσισμού και φαλλοκρατίας (B’ Μέρος)”

ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Επιμέλεια για την ΕΛ.Λ.Α.Σ. : Ν.Π.

Συνεχίζουμε σήμερα με την  παρουσίαση του δεύτερου από τα τρία μέρη του 4ου μαθήματος από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, “Ένας κόσμος ανάποδα” (πατήστε εδώ για να δείτε όλες τις σχετικές αναρτήσεις) που κυκλοφορεί  από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ,  Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998. Oι παρουσίασεις αυτές αντιστοιχούν σε 18 μαθήματα ενταγμένα σε 6 κύκλους.

Κύκλος  - Το σχολείο του κόσμου απ’ την ανάποδη

Σελίδες 67 – 78, Μάθημα 4ο  ,”Βασικά μαθήματα ρατσισμού και φαλλοκρατίας (Β’ Μέρος)“

---

Ο ρατσισμός αναγνωρίζει μόνο ό,τι επιβεβαιώνει τις προκαταλήψεις του. Έχει αποδειχθεί ότι η αφρικανική τέχνη υπήρξε πρωταρχική πηγή έμπνευσης για τους πιο διάσημους ζωγράφους και γλύπτες του εικοστού αιώνα και, μάλιστα, πολλές φορές υπήρξε αντικείμενο ξεδιάντροπης ιδιοποίησης. Δε χωράει αμφιβολία ότι οι μουσικοί ρυθμοί αφρικανικής προελεύσεως έχουν σώσει τον κόσμο από βέβαιο θάνατο λόγω κατάθλιψης ή πλήξης. Τι θα είμαστε χωρίς τη μουσική που ήρθε από την Αφρική και δημιούργησε νέα μαγεία στη Βραζιλία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις ακτές της Καραϊβικής; Παρ’ όλα αυτά, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Άρνολντ Τόινμπι και πολλοί άλλοι αξιόλογοι σύγχρονοι διανοούμενοι θεωρούν προφανή την πολιτιστική στειρότητα των μαύρων.


Στην Αμερικάνικη ήπειρο ο πραγματικός πολιτισμός είναι παιδί πολλών μανάδων. Η πολλαπλή ταυτότητά μας αποκτά τη δημιουργική ζωντάνια της μέσα από τη γόνιμη αντίφαση των μερών που την απαρτίζουν. Έχουμε όμως εκπαιδευτεί έτσι, ώστε να μην το καταλαβαίνουμε. Ο ρατσισμός, με τους ακρωτηριασμούς που επιβάλλει, εμποδίζει την ανθρώπινη μοίρα να ακτινοβολήσει ελεύθερα όλα της τα χρώματα. Η Αμερική πάσχει από ρατσισμό· από το βορρά μέχρι το νότο είναι εντελώς τυφλή. Σχολείο για τους λατινοαμερικάνους της γενιάς μου ήταν το Χόλιγουντ. Οι Ινδιάνοι ήταν κάτι τύποι με βλοσυρό και βαμμένο πρόσωπο, που φορούσαν φτερά και ήταν ζαβλακωμένοι από τους πολλούς γύρους γύρω από τις ταξιδιωτικές άμαξες. Για την Αφρική το μόνο που ξέραμε ήταν όσα μας μάθαινε ο καθηγητής Ταρζάν, επινόημα ενός μυθιστοριογράφου που δεν είχε πάει στην Αφρική ποτέ.

Ο πολιτισμός μη ευρωπαϊκής προέλευσης δεν είναι πολιτισμός αλλά μια απλοϊκή αφέλεια, που όμως είναι πάρα πολύ χρήσιμη διότι αποδεικνύει την ανικανότητα των κατώτερων φυλών, προσελκύει τουρίστες και δίνει μια νότα παράδοσης στις σχολικές και τις εθνικές γιορτές. Εντούτοις στην πραγματικότητα οι ινδιάνικες ρίζες ή οι αφρικανικές ρίζες και, σε ορισμένες χώρες, και οι δύο μαζί ανθίζουν με την ίδια δύναμη που ανθίζουν και οι ευρωπαϊκές ρίζες στους κήπους ενός πολιτισμικού μωσαϊκού. Οφθαλμοφανείς οι έξοχοι καρποί τους στις καλές τέχνες αλλά και στις τέχνες που υποτιμητικά καλούνται χειροτεχνίες, στους πολιτισμούς που ανάγονται σε φολκλόρ και στις θρησκείες που παραγνωρίζονται σαν δεισιδαιμονίες. Αυτές οι ρίζες, άγνωστες αλλά καθόλου απλοϊκές, τρέφουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, παρότι πολύ συχνά ο άνθρωπος δεν το γνωρίζει ή προτιμάει να μην το ξέρει. Αυτές οι ρίζες είναι ζωντανές μέσα στις γλώσσες, που κάθε μέρα αποκαλύπτουν τι είμαστε μέσω όσων λέμε και όσων αποσιωπούμε, υπάρχουν στον τρόπο με τον οποίο τρώμε και μαγειρεύουμε αυτό που τρώμε, στις μελωδίες που μας κάνουν να χορεύουμε, στα παιχνίδια που παίζουμε και στις χίλιες δύο τελετουργίες, μυστικές ή όχι, που μας βοηθάνε να ζούμε.

Δικαιοσύνη

Το 1997, ένα επίσημο αυτοκίνητο κυκλοφορούσε με κανονική ταχύτητα σε μια λεωφόρο του Σάο Πάουλο. Στο καινούργιο και ακριβό αυτοκίνητο επέβαιναν τρεις άντρες. Σε μια διασταύρωση τους σταμάτησε ένας αστυνομικός. Ο αστυνομικός τους κατέβασε από το αυτοκίνητο και επί μια ώρα περίπου τους είχε γυρισμένους με την πλάτη και τα χέρια ψηλά και τους ρώταγε ξανά και ξανά από πού είχαν κλέψει το αυτοκίνητο.

Οι τρεις άντρες ήταν μαύροι. Ένας από  αυτούς, ο Εντιβάλντο Μπρίτο, ήταν ο Γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης της πολιτείας του Σάο Πάουλο. Οι άλλοι ήταν υπάλληλοι της Γραμματείας. Για τον Μπρίτο, αυτό δεν ήταν κάτι καινούργιο. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, του είχε συμβεί πέντε φορές.

Ο αστυνόμος που τους σταμάτησε ήταν κι αυτός μαύρος.

Για πολλούς αιώνες οι θεότητες, που προέρχονταν από τις παλιές θρησκείες της Αμερικής ή από τα παράλια της Αφρικής ήταν απαγορευμένες.

Σήμερα πια δε ζουν στην παρανομία· μολονότι κάποιοι εξακολουθούν να τις περιφρονούν, συχνά τους αποδίδουν τιμές πολλοί λευκοί και μιγάδες, που πιστεύουν σ’ αυτές ή τουλάχιστον τις αποδέχονται, και τους ζητούν χάρες. Στα υψίπεδα των Άνδεων, τώρα πια, δε γέρνουν μόνο οι ιθαγενείς  το ποτήρι τους για να πιει η Πατσαμάμα, η θεά της γης, την πρώτη γουλιά που θα πέσει. Στα νησιά της Καραϊβικής και στα παράλια του Ατλαντικού της Νοτίου Αμερικής δεν προσφέρουν πια λουλούδια και γλυκίσματα στην Ιεμανγία, τη θεά της θάλασσας, μόνο οι μαύροι.
Έχει παρέλθει πλέον η εποχή που οι θεοί των Ινδιάνων και των μαύρων δεν είχαν άλλη λύση παρά να μεταμφιέζονται σε χριστιανούς αγίους για να μπορέσουν να υπάρξουν. Τώρα πλέον δε διώκονται ούτε καταδικάζονται,  απλώς ο επίσημος πολιτισμός τους περιφρονεί. Οι αποξενωμένες κοινωνίες μας, που επί αιώνες, που επί αιώνες ασκούνται στο χλευασμό, δεν μπορούν εύκολα να δεχτούν ότι οι αμερικανικής προέλευσης θρησκείες, καθώς και οι θρησκείες που ήρθαν από την Αφρική με τα καράβια των δουλεμπόρων, αξίζουν τον ίδιο σεβασμό με τις κυρίαρχες χριστιανικές θρησκείες. Ίσως όχι μεγαλύτερο, αλλά ούτε κατά διάνοια μικρότερο. Θρησκείες; Θρησκείες αυτές οι προλήψεις; Αυτή η παγανιστική εξύψωση της φύσης, αυτή η επικίνδυνη αποθέωση του ανθρώπινου πάθους; Είναι κάπως γραφικές, επιφανειακά μέχρι και συμπαθητικές, κατά βάθος όμως είναι απλές εκφράσεις αμάθειας και καθυστέρησης.

Υπάρχει μια μακρά παράδοση που ταυτίζει τους σκουρόχρωμους ανθρώπους και τα σύμβολα της ταυτότητάς τους με την αμάθεια και την καθυστέρηση. Για να ανοίξει ο δρόμος της προόδου στη Δομινικανή Δημοκρατία, ο αρχιστράτηγος Λεονίντας Τρουχίγιο διέταξε, το 1937, να σφαγιασθούν είκοσι πέντε χιλιάδες μαύροι της Αϊτής. Ο αρχιστράτηγος, μιγάς με γιαγιά μαύρη από την Αϊτή, άσπριζε το πρόσωπό του με σκόνη από ρύζι και ήθελε να ξασπρίσει ολόκληρη τη χώρα. Η κυβέρνηση της Δομινικανής Δημοκρατίας πλήρωσε ως αποζημίωση στην κυβέρνηση της Αϊτής είκοσι εννέα δολάρια τον κάθε νεκρό. Μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις ο Τρουχίγιο παραδέχτηκε την ύπαρξη δεκαοκτώ χιλιάδων νεκρών, που σήμαινε ένα σύνολο των 522.000 δολαρίων.

Εν τω μεταξύ, σε μια άλλη χώρα μακριά, ο Αδόλφος Χίτλερ έκανε στείρωση στους τσιγγάνους και στους μιγάδες, παιδιά των μαύρων στρατιωτών από τη Σενεγάλη που είχαν έρθει στη Γερμανία πριν πολλά χρόνια, φορώντας τη Γαλλική στολή.

Το ναζιστικό σχέδιο για την καθαρότητα της άριας φυλής άρχισε με στείρωση των ανθρώπων με κληρονομικές ασθένειες και των εγκληματιών και συνεχίστηκε με τους Εβραίους.

Ο πρώτος νόμος της ευγονικής ψηφίστηκε το 1901 στην πολιτεία της Ιντιάνα της Βορείου Αμερικής. Τρεις δεκαετίες αργότερα είχαν γίνει τριάντα οι πολιτείες της Βορείου Αμερικής όπου ο νόμος επέτρεπε να γίνεται στείρωση σε νοητικά καθυστερημένα άτομα, σε επικίνδυνους δολοφόνους και βιαστές αλλά και στα μέλη κάποιων εντελώς συγκεχυμένων κατηγοριών, όπως για παράδειγμα σε «κοινωνικά διεστραμμένα άτομα», σε «εθισμένους στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά» και σε «ασθενείς και έκφυλους». Η πλειοψηφία των ανθρώπων που υποβλήθηκαν σε στείρωση ήταν, ασφαλώς, μαύροι. Στην Ευρώπη, η Γερμανία δεν ήταν η μονή χώρα που είχε νόμους εμπνευσμένους από τη λογική της κοινωνικής υγιεινής και της φυλετικής καθαρότητας. Υπήρξαν κι άλλες. Για παράδειγμα, πρόσφατα, επίσημες πηγές της Σουηδίας αναγνώρισαν ότι περισσότερα από εξήντα χιλιάδες άτομα είχαν υποστεί στείρωση κατ’ εντολήν ενός νόμου της δεκαετίας του τριάντα, ο οποίος μέχρι το 1976 δεν είχε ανακληθεί.

Απόψεις / 4

Κατά την άποψη των ανατολικών χωρών του κόσμου, η μέρα στα δυτικά είναι νύχτα.

Στην Ινδία όσοι πενθούν φορούν λευκά.

Τα παλιά τα χρόνια στην Ευρώπη, το μαύρο, το χρώμα της γόνιμης γης, ήταν το χρώμα της ζωής, και τι λευκό, το χρώμα των οστών, ήταν το χρώμα του θανάτου.

Σύμφωνα με τους σοφούς γέροντες της επαρχίας Τσόκο της Κολομβίας, ο Αδάμ και η Εύα ήταν μαύροι όπως επίσης μαύρα ήταν και τα παιδιά τους, ο Κάιν και ο Άβελ. Όταν ο Κάιν σκότωσε τον αδελφό του με το ρόπαλο, ξέσπασε η οργή του Θεού. Βλέποντας τη μανία του Κυρίου, ο δολοφόνος έχασε το χρώμα του από το φόβο και τις ενοχές, έχασε τόσο πολύ το χρώμα του που παρέμεινε λευκός μέχρι το τέλος των ημερών του. Οι λευκοί είμαστε, όλοι, παιδιά του Κάιν.

Τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 εθεωρείτο φυσιολογικό να μιλούν οι σημαντικότεροι εκπαιδευτικοί της Αμερικής για την αναγκαιότητα αναγέννησης της φυλής, βελτίωσης του είδους και αλλαγής της βιολογικής ποιότητας των παιδιών. Ανοίγοντας το έκτο Παναμερικανικό Συνέδριο για το Παιδί το 1930, ο Περουβιανός διδάκτωρ Αουγκούστο Λεγκία έδωσε έμφαση στην εθνική βελτίωση, απηχώντας τις απόψεις της Εθνικής Διάσκεψης για το Παιδί του Περού, η οποία είχε κρούσει τον κώδωνα κινδύνου για την «καθυστερημένη, εκφυλισμένη και εγκληματική παιδική ηλικία». Έξι χρόνια νωρίτερα, στο Παναμερικανικό Συνέδριο για το Παιδί, το οποίο είχε γίνει στη Χιλή , πολλές ήταν οι φωνές που απαιτούσαν «να επιλέγονται οι άποροι ώστε να αποφεύγονται τα μη καθαρά παιδιά», ενώ η εφημερίδα της Αργεντινής Lanación, στην πρώτη σελίδα, έγραφε για την αναγκαιότητα της «επαγρύπνησης για το μέλλον της φυλής» και η εφημερίδα της Χιλής ElMercurioπροειδοποιούσε ότι η ινδιάνικη κληρονομιά «με τις συνήθειες και την αφέλειά της, θα δυσκολέψει την υιοθέτηση ορισμένων σύγχρονων εθίμων και αντιλήψεων».

Ένας από τους πρωταγωνιστές αυτού του Συνεδρίου στη Χιλή, ο σοσιαλιστής γιατρός Χοσέ Ινχενιέρος, το 1905 είχε γράψει ότι οι μαύροι, αυτά τα «αχρεία κατακάθια», δικαιολογημένα ήταν σκλάβοι εξαιτίας μιας «καθαρά βιολογικής πραγματικότητας». Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν ήταν δυνατόν να ισχύουν για «αυτά τα πιθηκοειδή, που εμφανίζουν μεγαλύτερη συγγένεια με τους ανθρωποειδής πιθήκους παρά με τους πολιτισμένους λευκούς». Σύμφωνα με τον Ινχενιέρος, αυτόν τον παιδαγωγό της νεολαίας, «τα ρεμάλια με το ανθρώπινο κρέας» δεν θα έπρεπε να φιλοδοξούν να πάρουν υπηκοότητα, «επειδή από νομικής απόψεως δε θα έπρεπε να θεωρούνται άνθρωποι». Μερικά χρόνια νωρίτερα, ένας άλλος γιατρός, ο Ρεϊμούντο Νίνα Ροντρίγκες, είχε εκφραστεί με όρους όχι τόσο εκκωφαντικούς: ο πρωτοπόρος της βραζιλιάνικης ανθρωπολογίας είχε αποδείξει ότι «μελετώντας τις κατώτερες φυλές η επιστήμη βρήκε εμφανή παραδείγματα της οργανικής και εγκεφαλικής τους ανικανότητας».

Η πλειοψηφία των διανοουμένων της αμερικανικής ηπείρου είχε την πεποίθηση ότι οι κατώτερες φυλές θα εμπόδιζαν το δρόμο της προόδου. Το ίδιο πίστευαν σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις: στο Νότο των Ηνωμένων Πολιτειών απαγορεύονταν οι μικτοί γάμοι και οι μαύροι δεν επιτρεπόταν να μπαίνουν στα σχολεία, τις δημόσιες τουαλέτες ή τα νεκροταφεία, που προορίζονταν αποκλειστικά για λευκούς.
Οι μαύροι της Κόστα Ρίκα δεν μπορούσαν να μπουν χωρίς τη σχετική άδεια στην πρωτεύουσα Σαν Χοσέ· κανένας μαύρος δεν επιτρεπόταν να περάσει τα σύνορα του Ελ Σαλβαδόρ· οι Ινδιάνοι δεν επιτρεπόταν να περπατούν στα πεζοδρόμια της Μεξικανικής πόλης Σαν Κριστομπάλ ντε λας Κάσας.

Πως αποδεικνύεται ότι οι Ινδιάνοι είναι κατώτεροι

(Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των κατακτητών του δέκατου έκτου και του δεκάτου έβδομου αιώνα)

Γιατί αυτοκτονούν οι Ινδιάνοι στα νησιά της Θάλασσας της Καραϊβικής; Επειδή είναι τεμπέληδες και αρνούνται να εργαστούν.

Γιατί κυκλοφορούν ολόγυμνοι, επιδεικνύοντας το σώμα τους όπως το πρόσωπό τους; Επειδή οι άγριοι δε νιώθουν ντροπή.

Γιατί αδιαφορούν για το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, τα μοιράζονται όλα και δε λαχταρούν να αποκτήσουν πλούτη; Επειδή έχουν μεγαλύτερη συγγένεια με τον πίθηκο παρά με τον άνθρωπο.

Γιατί πλένονται με ύποπτη συχνότητα; Επειδή είναι σαν τους αιρετικούς οπαδούς του Μωάμεθ, που τους καίμε στην πυρά της Ιερής Εξέτασης.

Γιατί πιστεύουν στα όνειρα και υπακούουν στη διαίσθησή τους; Επειδή τους επηρεάζει ο Σατανάς ή από καθαρή βλακεία.

Γιατί επιτρέπουν την ομοφυλοφιλία και δε δίνουν σημασία στην παρθενία; Επειδή είναι ένας συρφετός που ζει στον προθάλαμο της κόλασης.

Γιατί ποτέ δε δέρνουν τα παιδιά τους και τα αφήνουν να τριγυρίζουν ελεύθερα; Επειδή είναι ανίκανοι να τα τιμωρήσουν ή να τα νουθετήσουν.

Γιατί τρώνε όποτε πεινούν και όχι όταν είναι η ώρα του φαγητού; Επειδή είναι ανίκανοι να ελέγξουν τα ένστικτά τους.

Γιατί λατρεύουν τη φύση, που θεωρούν ότι τους γέννησε και πιστεύουν ότι είναι ιερή; Επειδή δεν είναι ικανοί να έχουν μια αληθινή θρησκεία και το μόνο που μπορούν να λατρέψουν τα είδωλα.

Πως αποδεικνύεται ότι οι μαύροι είναι κατώτεροι

 (Σύμφωνα με τους στοχαστές του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα)

Βολταίρος, αντικληρικιστής συγγραφέας, υπερασπιστής της ανεκτικότητας και της λογικής: Οι μαύροι είναι κατώτεροι από τους Ευρωπαίους αλλά ανώτεροι από τους πιθήκους.

Κάρολος Λινναίος, θεμελιωτής της συστηματικής βοτανικής και ζωολογίας: Ο μαύρος είναι ένα όν περιπλανώμενο, οκνηρό, ανέμελο, νωθρό, με ακόλαστα έθιμα.

Ντέιβιντ Χιουμ, ειδήμονας της ανθρώπινης νοημοσύνης: Ο μαύρος μπορεί να αναπτύξει κάποιες χαρακτηριστικές ανθρώπινες ικανότητες όπως ο παπαγάλος καταφέρνει να πει ορισμένες λέξεις.

Ετιέν Σερές, ειδικός της ανατομίας: Οι μαύροι είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν πρωτόγονοι, επειδή η απόσταση μεταξύ του ομφαλού και του πέους τους είναι μικρή.

Σερ Φράνσις Γκάλτον, πατέρας της ευγονικής, της επιστημονικής μεθόδου για την παρεμπόδιση της εξάπλωσης των ανίκανων: Όπως οι κροκόδειλοι δε θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν γαζέλες, έτσι και οι μαύροι δε θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν μέλη της μεσαίας τάξης.

Λουί Αγκαζίζ, διαπρεπής φυσιοδίφης: Ο εγκέφαλος ενός ενήλικου μαύρου αντιστοιχεί με τον εγκέφαλο ενός λευκού εμβρύου εφτά μηνών· η ανάπτυξη του εγκεφάλου σταματάει επειδή το κρανίο των μαύρων κλείνει πολύ νωρίτερα από το κρανίο των λευκών.

Στη Λατινική Αμερική δεν υπήρχαν οι νόμοι της ευγονικής, ενδεχομένως επειδή το έργο τους αναλάμβαναν, εκείνη την εποχή, η πείνα και η αστυνομία. Σήμερα εξακολουθούν να πεθαίνουν σαν τις μύγες, από την πείνα ή από ιάσιμες ασθένειες, τα παιδιά των ιθαγενών της Γουατεμάλας, της Βολιβίας ή του Περού. Οκτώ στα δέκα παιδιά του δρόμου, που σκοτώνονται από τις συμμορίες θανάτου στις πόλεις της Βραζιλίας, είναι μαύρα. Ο τελευταίος νόμος της ευγονικής της Βορείου Αμερικής ανακλήθηκε στη Βιρτζίνια το 1972, ωστόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες η θνησιμότητα των μαύρων βρεφών είναι διπλάσια από την θνησιμότητα των λευκών και τέσσερις στους δέκα ενήλικες που εκτελούνται στην ηλεκτρική καρέκλα, στην αγχόνη, στο εκτελεστικό απόσπασμα ή με θανάσιμη ένεση ή χάπι, είναι επίσης μαύροι.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, πολλοί μαύροι της Βορείου Αμερικής σκοτώθηκαν στα ευρωπαϊκά πεδία μαχών. Εν τω μεταξύ ο Ερυθρός Σταυρός των Ηνωμένων Πολιτειών απαγόρευε στις τράπεζες αίματος να δέχονται αίμα μαύρων, μην τυχόν και γίνει από μετάγγιση, η ανάμιξη που απαγορευόταν στο κρεβάτι. Ο πανικός της μόλυνσης, όπως τον εξέφρασε ο Ουίλιαμ Φόκνερ σε ορισμένα λογοτεχνικά αριστουργήματά του και Κου-Κλουξ-Κλαν με τις φρικαλεότητες των κουκουλοφόρων της, είναι ένα φάντασμα που δεν έχει ακόμα εξαφανιστεί από τους εφιάλτες της Βορείου Αμερικής. Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει τις κατακτήσεις των κινημάτων για πολιτικά δικαιώματα, που τον τελευταίο καιρό έχουν κάνει θεαματικά βήματα κατά των ρατσιστικών συνηθειών του έθνους. Η κατάσταση των μαύρων έχει βελτιωθεί πολύ. Παρ’ όλα αυτά οι μαύροι αντιμετωπίζουν διπλάσια ανεργία από τους λευκούς και θα τους δει κανείς πιο συχνά στις φυλακές παρά στα πανεπιστήμια. Ένας στους τέσσερις μαύρους της Βορείου Αμερικής έχει περάσει από τη φυλακή ή ζει μέσα στη φυλακή. Στην Ουάσιγκτον, την πρωτεύουσα, τρεις στους τέσσερις μαύρους έχουν συλληφθεί τουλάχιστον μια φορά. Στο Λος Άντζελες η αστυνομία σταματάει συστηματικά τους μαύρους που οδηγούν ακριβά αυτοκίνητα και τους εξευτελίζει κανονικά. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις τους δέρνει, όπως συνέβη στην περίπτωση του ξυλοδαρμού του Ρόντι Κινγκ που αποτέλεσε, το 1991, την αφορμή για μια μαζική έκρηξη αγανάκτησης που τράνταξε συθέμελα την πόλη. Το 1995 ο Τζέιμς Τσικ, πρέσβης της Βορείου Αμερικής στην Αργεντινή, απέρριψε τον εθνικό νόμο για τις ευρεσιτεχνίες, ένα δειλό λάκτισμα ανεξαρτησίας της Αργεντινής, λέγοντας: «Δεν είναι κατάλληλος ούτε για το Μπουρούντι», κι αυτό δεν προκάλεσε τη φρίκη κανενός, ούτε στην Αργεντινή ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε στο Μπουρούντι. Μια και το’ φερε η κουβέντα, εκείνη την εποχή το Μπουρούντι είχε πόλεμο. Το ίδιο και η Γιουγκοσλαβία. Σύμφωνα με τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων στο Μπουρούντι συμπλέκονταν φυλές ενώ στη Γιουγκοσλαβία έθνη, εθνικότητες ή θρησκευτικές ομάδες.

Πριν από διακόσια χρόνια ο Γερμανός επιστήμονας Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, που είχε την ικανότητα να διακρίνει την πραγματικότητα στη Λατινική Αμερική, έγραψε ότι «η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει ένας άνθρωπος καθαρίζεται από το πόσο λευκό είναι το δέρμα του». Αυτή η φράση συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας να περιγράφει αρκετά καλά, όχι μόνο τη Λατινική Αμερική αλλά ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο, από το Βορρά μέχρι το Νότο, παρά τις αναμφισβήτητες αλλαγές που έχουν συμβεί και παρότι η Βολιβία πρόσφατα είχε Ινδιάνο αντιπρόεδρο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν να επιδείξουν κάποιους μαύρους στρατηγούς φορτωμένους παράσημα, κάποιους μαύρους διαπρεπείς πολιτικούς και κάποιους μαύρους που θριαμβεύουν στο χώρο του εμπορίου.

Στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα οι ελάχιστοι λατινοαμερικάνοι μιγάδες που είχαν πλουτίσει, μπορούσαν να αγοράσουν πιστοποιητικά λευκότητας από το ισπανικό στέμμα ή cartasdebranquidão από το πορτογαλέζικο στέμμα. Αλλάζοντας χρώμα στο δέρμα τους αποκτούσαν αυτοστιγμεί τα δικαιώματα που αντιστοιχούσαν σ’ αυτή την κοινωνική αλαγή. Αλλά και τους επόμενους αιώνες το χρήμα δεν έπαψε να μπορεί να κάνει παρόμοιες αλχημείες. Και κατ’ εξαίρεση το ταλέντο: ο Βραζιλιάνος Ματσάντου ντε Ασίς, ο καλύτερος συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής το δέκατο ένατο αιώνα, ήταν μιγάς και, σύμφωνα με όσα έλεγε ο συμπατριώτης του Ζουακίμ Ναμπούκου, οι λογοτεχνικές του ικανότητες τον είχαν μετατρέψει σε λευκό. Σε γενικές γραμμές, όμως, θα μπορούσε άφοβα να πει κανείς ότι στην αμερικανική ήπειρο η ονομαζόμενη φυλετική δημοκρατία μάλλον θυμίζει κοινωνική πυραμίδα· η πλούσια κορυφή είναι λευκή, ή πιστεύει ότι είναι λευκή.
Στο Καναδά οι αυτόχθονες αντιμετωπίζονται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται οι μαύροι στις Ηνωμένες Πολιτείες: αν και δεν αποτελούν ούτε καν το πέντε τοις εκατό του πληθυσμού, τρεις στους δέκα κρατούμενους είναι Ινδιάνοι και η θνησιμότητα των βρεφών τους είναι διπλάσια από τη θνησιμότητα των λευκών βρεφών. Στ Μεξικό οι μισθοί του αυτόχθονα πληθυσμού μόλις και μετά βίας αγγίζουν το μισό του εθνικού μέσου όρου ενώ το ποσοστό του υποσιτισμού το διπλάσιο. Σπάνια θα συναντήσει κανείς ένα Βραζιλιάνο με μαύρο δέρμα στο πανεπιστήμιο, στα τηλεοπτικά σήριαλ και τις διαφημίσεις. Στις επίσημες στατιστικές της Βραζιλίας υπάρχουν πολύ λιγότεροι μαύροι από ό,τι στην πραγματικότητα και οι πιστοί των αφρικάνικων θρησκειών εμφανίζονται σαν καθολικοί. Στη Δομινικανή Δημοκρατία όπου, καλώς ή κακώς, σχεδόν όλοι έχουν κάποιο μαύρο πρόγονο, καταγράφουν στην ταυτότητα το χρώμα του δέρματος αλλά ποτέ δεν εμφανίζεται η λέξη μαύρος: -Δε βάζω «μαύρος», για να μην τους καταστρέψω για όλη τους τη ζωή – μου εξήγησε ένας δημόσιος υπάλληλος.

Τα σύνορα της Δομινικανής Δημοκρατίας με την Αϊτή, μια χώρα μαύρων, λέγονται Το κακό πέρασμα. Σε όλη τη Λατινική Αμερική οι μικρές αγγελίες των εφημερίδων που ζητούν υπαλλήλους με ευπρεπή εμφάνιση, στην πραγματικότητα ζητούν υπαλλήλους με ανοιχτό δέρμα. Στη Λίμα υπάρχει ένας δικηγόρος μαύρος: οι δικαστές πάντα τον μπερδεύουν με τον κατηγορούμενο. Το 1996 ο δήμαρχος του Σαο Πάουλο επέβαλε, με νομοθετικό διάταγμα και με την ποινή προστίμου, να μπορούν όλοι να χρησιμοποιούν τα ασανσέρ των ιδιωτικών κτιρίων, τα οποία συνήθως ήταν απαγορευμένα για τους φτωχούς ή για τους μαύρους και τους μιγάδες με έντονο χρώμα. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς, παραμονές Χριστουγέννων, η μητρόπολη της Σάλτα, μιας πόλης της Βόρειας Αργεντινής, έμεινε χωρίς φάτνη. Οι άγιες μορφές έφεραν τα χαρακτηριστικά και τα ρούχα των ιθαγενών: οι βοσκοί, οι τρεις μάγοι, η Παρθένος και ο Ιωσήφ, μέχρι  και ο νεογέννητος Χριστούλης ήταν όλοι Ινδιάνοι. Μια τέτοια ιεροσυλία δεν ήταν δυνατόν να διαρκέσει. Μπροστά στο φόβο να εξοργιστεί η τοπική υψηλή κοινωνία, και υπό την απειλή πυρκαγιάς η φάτνη αποσύρθηκε.

*Αυτό το κείμενο αποτελεί απόσπασμα (σελ. 67 – 78) από το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ» του Εντουάρντο Γκαλεάνο και κυκλοφορεί από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998