Το Διάγραμμα Αιτίου - Αποτελέσματος ή διάγραμμα Ishikawa* ή διάγραμμα Fishbone (διάγραμμα ψαροκόκαλου)

Το διάγραμμα Αιτίου-Αποτελέσματος ή διάγραμμα Ishikawa ή fishbone διάγραμμα  είναι ένα εργαλείο ανάλυσης (ένα από τα εργαλεία της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας),  που παρέχει ένα συστηματικό τρόπο αναγνώρισης των επιδράσεων καθώς και των αιτιών που συνεισφέρουν στις παραπάνω επιδράσεις.

Ο σχεδιασμός του διαγράμματος μοιάζει με τον σκελετό ενός ψαριού. Για το λογο αυτό αναφέρεται στην βιβλιογραφία ως fishbone διάγραμμα.

Κύριος σκοπός του διαγράμματος αυτού είναι να βοηθήσει στην κατηγοριοποίηση των πιθανών αιτιών ενός προβλήματος σε τακτοποιημένη μορφή και να ανακαλύψει τις ρίζες του προβλήματος.

Πολλοί χρησιμοποιούν το διάγραμμα όταν: 

• Χρειάζονται να μελετήσουν ένα πρόβλημα/θέμα και θέλουν να βρουν τις ρίζες του προβλήματος.
• Θέλουν να μελετήσουν όλες τις πιθανές αιτίες που κάνουν μια διαδικασία να έχει δυσκολίες, προβλήματα, κτλ
• Χρειάζονται να βρουν περιοχές για συλλογή πληροφοριών.
• Θέλουν να μελετήσουν γιατί μια διαδικασία δεν λειτουργεί αποτελεσματικά η δεν παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Πως θα δομήσετε ένα Fishbone διάγραμμα - Βασικά βήματα

1. Σχεδιάστε ένα fishbone diagram....
2. Βάλτε σε μια λίστα τα προβλήματα/θέματα που πρέπει να εξεταστούν στο κεφάλι του ψαριού.
3. Ονοματίστε κάθε κόκαλο του ψαριού. Οι κύριες κατηγορίες που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι:
Τα 4 M’s: Μέθοδοι (Methods), Μηχανισμοί (Machines), Υλικά (Materials) , Ανθρώπινο δυναμικό (Manpower)
Τα 4 P’s: Μέρος (Place), διαδικασία (Procedure), Άνθρωποι  (People), Πολιτικές (Policies)
Τα 4 S’s: Περιβάλλον (Surroundings), Προμηθευτές (Suppliers) , Συστήματα ( Systems) , Δεξιότητες (Skills)
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε από τις παραπάνω κατηγορίες, να συνδυάσετε κατηγορίες ή ακόμα και να δημιουργήσετε την δική σας κατηγορία. Οι παραπάνω κατηγορίες σας βοηθούν να οργανώσετε την δική σας ιδέα.
4. Χρησιμοποιήστε οποιαδήποτε τεχνική δημιουργίας ιδεών για να αναγνωρίσετε τους παράγοντες μέσα σε κάθε κατηγορία που μπορεί να έχουν επίδραση στο πρόβλημα ή θέμα που εξετάζεται. Η ομάδα πρέπει να ρωτήσει «Ποιοι είναι η μηχανισμοί που επηρεάζουν την….."
5. Επαναλαμβάνετε την διαδικασία αυτή με κάθε παράγοντα για να δημιουργήστε υποπαράγοντες. Συνεχίστε ερωτώντας  "Γιατί συμβαίνει αυτό?" και βάλτε επιπρόσθετα κομμάτια σε κάθε παράγοντα και  κατά συνέπεια σε κάθε υποπαράγοντα .
6. Συνεχίστε έως ότου δεν μπορείτε να πάρετε περισσότερη χρήσιμη πληροφόρηση καθώς ρωτάτε «Γιατί συμβαίνει αυτό?"
7. Αναλύστε τα αποτελέσματα του fishbone όταν η ομάδα συμφωνήσει ότι σημαντικές λεπτομέρειες έχουν καταγραφεί για κάθε κύρια κατηγορία. Κάντε το κοιτάζοντας τα θέματα που εμφανίζονται σε περισσότερες από μια κύρια κατηγορία. Αυτές είναι οι πιο πιθανές αιτίες.
8. Για τα θέματα που έχουν αναγνωριστεί ως οι πιο πιθανές αιτίες, η ομάδα θα πρέπει ομόφωνα να καταγράψει σε λίστα τα θέματα αυτά σε σειρά προτεραιότητας με πρώτο θέμα την πιο πιθανή αιτία 

Πηγή businesstools.gr

Για καλύτερη ακόμα κατανόηση του εν λόγω εργαλείου διαγράμματος ακολουθεί απόσπασμα από τις σημειώσεις παραδόσεων του Καθηγητή του Παν.Πειραιά με θέμα τον "Στατιστικό Έλεγχο ποιότητας" Δημ. Αντζουλάκου, από την πηγή mathbooksgr

Το Διάγραμμα Αιτίου - Αποτελέσματος

Το διάγραμμα αιτίου - αποτελέσματος χρησιμοποιείται για να ανιχνεύσει πιθανές αιτίες ενός συ-
γκεκριμένου προβλήματος. Αποτελεί μια απεικόνιση των ποικίλων στοιχείων ενός συστήματος (αί-
τια) τα οποία συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός προβλήματος (αποτέλεσμα). Το διάγραμμα αιτί-
ου - αποτελέσματος αναφέρεται και σαν διάγραμμα Ishikawa (από τον Kaoru Ishikawa που το ει-
σήγαγε το 1943) ή και σαν διάγραμμα Fishbone (διάγραμμα ψαροκόκαλου). Tο αποτέλεσμα απει-
κονίζεται σαν το κεφάλι μιας ραχοκοκαλιάς ψαριού και οι πρωταρχικοί παράγοντες (αίτια) απεικο-
νίζονται στα άκρα των πλευρών της.

Σχήμα 1.11. Βασική μορφή ενός διαγράμματος αιτίου - αποτελέσματος.

Τα πρωταρχικά αίτια είναι συνήθως οι άνθρωποι (χειριστές μηχανημάτων), τα υλικά (πρώτες ύλες), το περιβάλλον, η μέθοδος και οι μηχανές.
 

Σχήμα 1.12. Πρωταρχικά αίτια σε ένα διάγραμμα αιτίου-αποτελέσματος.

  Ανάλογα με τη φύση του προβλήματος μπορούν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν και άλλα αίτια.
 Τα αίτια μπορούν να αναπτυχθούν σε περισσότερα επίπεδα (υπο - αίτια). Τα βασικά βήματα για
την κατασκευή και χρήση του διαγράμματος αιτίου – αποτελέσματος είναι τα ακόλουθα:
1. Προσδιορισμός του προβλήματος ή του αποτελέσματος το οποίο πρέπει να αναλυθεί
2. Σύνθεση ομάδας για την αντιμετώπιση του προβλήματος
3. Σχεδίαση της κεντρικής γραμμής και του περιγράμματος του αποτελέσματος
4. Κατασκευή του σκελετού του διαγράμματος μέσω του προσδιορισμού (αναγνώρισης) των πρω-
ταρχικών αιτιών και σύνδεσή τους με την κεντρική γραμμή
5. Αναγνώριση και καταγραφή των υπο - αιτιών για κάθε κύρια κατηγορία αιτιών
6. Διάταξη των υπο - αιτιών ανάλογα με το ποιες φαίνονται να επηρεάζουν περισσότερο το απο-
τέλεσμα
7. Ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του προβλήματος

Το ακόλουθο διάγραμμα αιτίας - αποτελέσματος αναφέρεται σε μια διεργασία παραγωγής σοκολάτας όπου το πρόβλημα είναι οι χτυπημένες (θραυσμένες) σοκολάτες που φτάνουν στον καταναλωτή.
 

Σχήμα 1.13. Διάγραμμα αιτίου - αποτελέσματος θραυσμένων σοκολατών

 ενώ το ακόλουθο διάγραμμα αιτίας-αποτελέσματος αναφέρεται στο πρόβλημα των αναποτελεσματικών συναντήσεων των στελεχών μιας επιχείρησης

Σχήμα 1.14. Διάγραμμα αιτίου-αποτελέσματος αναποτελεσματικών συναντήσεων

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
*Ο Dr. Kaoru Ishikawa, Ιάπωνας Quality Control Στατιστικός, εφεύρε το fishbone Διάγραμμα. Για το λόγο αυτό αναφέρεται στην βιβλιογραφία και ως Ishikawa Διάγραμμα.