Τα… Βατερλό του ΔΝΤ και οι εσωτερικές τριβές

sofokleous10

Λίγοι οργανισμοί προκαλούν τόσο έντονα συναισθήματα όσο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ειδικά εάν αναλογιστεί κανείς ότι ελάχιστοι από όσους το μισούν γνωρίζουν ακριβώς τη δράση και το σκοπό του. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 έβγαλε το ΔΝΤ από την αφάνεια και το όνειδος προηγούμενων φιάσκων, ενώ η δημοσιονομική του εξασφάλισε αναβαθμισμένο διεθνή ρόλο.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ιδρύθηκε το 1944, όταν εκπρόσωποι 45 χωρών από όλο τον κόσμο συναντήθηκαν στο Bretton Woods για να θέσουν τις βάσεις μιας νέας οικονομικής τάξης, ελπίζοντας να αποτρέψουν την επανάληψη μιας κρίσης τόσο σοβαρής όσο εκείνη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ‘30. Στόχος του ΔΝΤ είναι να προ- ωθήσει τη νομισματική συνεργασία σε διεθνές επίπεδο, να διευκολύνει την ισορροπημένη ανάπτυξη και το παγκόσμιο εμπόριο, να διασφαλίσει τη σταθερότητα των ισοτιμιών και να παράσχει πόρους στα μέλη του που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το ισοζύγιο πληρωμών.

Στην πράξη, όμως, η δράση του Ταμείου έχει προκαλέσει σοβαρότατες επικρίσεις. Με έδρα την Ουάσιγκτον και δομή που δίνει στις οικονομικά ισχυρότερες χώρες μεγαλύτερη επιρροή στις αποφάσεις του, το ΔΝΤ κατηγορείται ότι επιβάλλει τα συμφέροντα του Λευκού Οίκου και των δυτικών επιχειρηματικών κολοσσών ανά τον πλανήτη. Επιπλέον, πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν ότι η εμπλοκή του Ταμείου στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου συνοδεύτηκε στις περισσότερες περιπτώσεις από δραματική αύξηση της φτώχειας και των ασθενειών.

Τα αμέτρητα… παρατράγουδα

Έχει βέβαια ο οργανισμός αυτός και το δικό του Βατερλό, που ήρθε με την εμπλοκή του στην Αργεντινή. Από το 1999 έως το 2001 η χώρα συνήψε μια σειρά από συμφωνίες «διάσωσης» με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Κατά προσφιλή του τακτική το Ταμείο επέβαλε μέτρα λιτότητας, όπως περικοπή των δημοσίων δαπανών και αύξηση των φόρων, που κλιμάκωσαν την κρίση και τον πανικό. «Σαν τους γιατρούς του Μεσαίωνα που επέμεναν να προκαλούν αιμορραγία στους ασθενείς τους και επαναλάμβαναν τη διαδικασία αυτή, όταν η απώλεια αίματος επιδείνωνε την κατάστασή τους, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ διέταξαν λιτότητα και περισσότερη λιτότητα, μέχρι το τέλος», έγραφε το 2002 ο Νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman.

 Οι εσφαλμένοι χειρισμοί έφεραν στην Αργεντινή βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, μαζικές πτωχεύσεις, απογείωση της ανεργίας και, τελικά, τη χρεοκοπία. Αυτό θεωρείται το μεγαλύτερο φιάσκο του ΔΝΤ· αλλά δεν είναι το μοναδικό. Οι αναλύσεις που σε τακτά χρονικά διαστήματα δημοσιεύει ο οργανισμός είναι γνωστές για τις κοινοτοπίες και συχνά για την αστοχία τους. Προς τα τέλη του 2007 το Ταμείο παρείχε ψήφο εμπιστοσύνης στην οικονομική πολιτική της ιρλανδικής κυβέρνησης και προέβλεπε διατηρήσιμη ανάπτυξη για μια χώρα, που τελικά αποδείχτηκε το πρώτο κομμάτι του ντόμινο στην κρίση που σήμερα πλήττει την περιφέρεια της Ευρωζώνης.

Θέλοντας να δείξει ότι έχει διδαχτεί από τα λάθη του παρελθόντος, ο οργανισμός ανέλαβε κεντρικό ρόλο στη διεθνή προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008. Με τα δάνεια που χορήγησε σε χώρες της αναδυόμενης Ευρώπης, επιχείρησε να δημιουργήσει ανάχωμα απέναντι στο ντόμινο που απειλούσε την περιοχή με μια νέα ασιατική κρίση. Όμως, παρά τις διαβεβαιώσεις για το αντίθετο, οι αξιωματούχοι από την Ουάσιγκτον κατέφτασαν και πάλι στις χώρες αυτές με τη γνωστή συνταγή λιτότητας στις βαλίτσες τους. Το σχέδιο πέτυχε στην περίπτωση της Ουγγαρίας, η οποία ανέκτησε την εμπιστοσύνη των διεθνών αγορών. Αλλά δεν είχε τα ίδια αποτελέσματα στη Ρουμανία, μια χώρα που βυθίστηκε στην πολιτική κρίση εξαιτίας των σκληρών όρων που έθεσε το ΔΝΤ για τη χρηματοδότησή της.

Και οι αποτυχίες του ΔΝΤ δεν σταματούν εδώ. Η ανάμειξή του στην Ελλάδα έχει ως αποτέλεσμα την εμβάθυνση της ύφεσης και το στραγγαλισμό του κοινωνικού κράτος. Φυσικά η ίδια συνταγή εφαρμόζεται και στην Πορτογαλία, με τα γνωστά αποτελέσματα. Μόνο στην Ιρλανδία δούλεψε το μοντέλο του ΔΝΤ και αυτό διότι ο πρόβλημα της χώρας ήταν κατά βάση τραπεζικό και όχι δημοσιονομικό.

Οι κατηγορίες και τα «μαχαιρώματα»

Πάντως οι αποτυχημένες πρακτικές έχουν προκαλέσει εσωτερικές τριβές στο εσωτερικό του Ταμείου. Λίγες ημέρες πριν ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του ΔΝΤ, ο Πίτερ Ντόιλ, παραιτήθηκε κατηγορώντας το Ταμείο για «ανικανότητα»... αλλά και για «καταστροφικούς διορισμούς» των επικεφαλής του Ταμείου, συμπεριλαμβανόμενου και αυτού της Κριστίν Λαγκάρντ. Οι κατηγορίες του υψηλόβαθμου οικονομολόγου ο οποίος δεν δίστασε να δηλώσει την ντροπή του που δούλεψε στο ΔΝΤ επί 20 χρόνια, είναι πολύ σημαντικές καθώς κάνουν λόγο για ανικανότητα του διεθνούς οργανισμού της Ουάσιγκτον στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης εφόσον καθυστέρησε πολύ να προειδοποιήσει έγκαιρα.

Υπεύθυνος μάλιστα του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, που χειρίζεται τα προγράμματα διάσωσης της Ελλάδας της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας, ο Ντοίλ ανέφερε στην επιστολή παραίτησης του ότι η καθυστέρηση του ΔΝΤ να προειδοποιήσει για το επείγον της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης είναι «αποτυχία πρώτης γραμμής». Ο Ντόιλ αναφέρεται επικριτικά και στην διαδικασία επιλογής των επικεφαλείς του Ταμείου, παλαιό σημείο τριβής μεταξύ Δύσης-που εθιμοτυπικά ορίζει τον Γενικό Διευθυντή- και άλλων κρατών-μελών, λέγοντας ότι οι επιλογές διευθυντών δείχνουν ότι οι αποτυχίες στην εποπτεία της κρίσης γίνονται ολοένα και χειρότερες. Αξιοσημείωτο είναι πάντως ότι η παραίτηση ενός κορυφαίου οικονομολόγου του ΔΝΤ, υπεύθυνου για την Ευρώπη όπου μαίνεται η χειρότερη κρίση εδώ και δεκαετίες, ο οποίος  καταδικάζει αποτυχίες και ανικανότητες του διεθνούς θεσμού που εξουσιάζει σήμερα ευρωπαϊκές χώρες, αποσιωπήθηκε.

Αίσθηση προκάλεσαν και οι δηλώσεις του κ. Παναγιώτη Ρουμελιώτη, πρώην εκπροσώπου της Ελλάδος στο ΔΝΤ και σήμερα μη εκτελεστικού αντιπροέδρου στην Τράπεζα Πειραιώς. Ο κ. Ρουμελιώτης ανέφερε ούτε λίγο ούτε πολύ ότι το ΔΝΤ γνώρισε εξ αρχής ότι το πρόγραμμα στην Ελλάδα δεν θα πετύχαινε. «Γνωρίζαμε στο Ταμείο από την αρχή πως αυτό το πρόγραμμα ήταν αδύνατο να εφαρμοσθεί, καθώς δεν είχαμε ούτε ένα επιτυχές παράδειγμα», επεσήγμανε ο κ. Ρουμελιώτης. Πιο απλά πάρθηκαν μέτρα και η ελληνική κοινωνία βυθίστηκε σε βαθιά ύφεση δίχως αποτέλεσμα. Η συνταγή ήταν καταδικασμένη εξ αρχής να αποτύχει. Παράλληλα ο κ. Ρουμελιώτης επισημαίνει ότι καθώς η Ελλάδα είναι στην Ευρωζώνη, δεν μπορεί να υποτιμήσει το νόμισμα της για να βοηθήσει να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της όπως ενθαρρύνονται να κάνουν άλλες χώρες που εντάσσονται σε προγράμματα του ΔΝΤ. Την ίδια ώρα σημείωσε ότι η τρόικα υποτίμησε τις αρνητικές επιδράσεις που θα είχε το φάρμακο της στην ελληνική οικονομία, ενώ καταρρίπτει και τους συνήθεις χαρακτηρισμούς που διατυπώνουν τα στελέχη της τρόικας, περί καθυστέρησης εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Οι παρεμβάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου

Ασιατική κρίση (1997-1998: ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ) Την ώρα που το ντόμινο της ασιατικής κρίσης απειλεί να φτάσει μέχρι την Ιαπωνία, το ΔΝΤ δίνει δάνεια 55 δισ. δολαρίων στην Κορέα, 17 δισ. στην Ταϊλάνδη και 23 δισ. στην Ινδονησία. Είναι η μεγαλύτερη μέχρι στιγμής διάσωση του ΔΝΤ και συνοδεύεται από το πρόγραμμα που έμεινε γνωστό ως SAP (structural adjustment policies), μέσω του οποίου επιβάλλονται μέτρα λιτότητας όπως η περικοπή των κρατικών δαπανών, η αύξηση των επιτοκίων, η αναδιάρθρωση του χρηματοοικονομικού συστήματος, η ανάκληση αποφάσεων για την προστασία του εμπορίου και η ρευστοποίηση αφερέγγυων επιχειρήσεων. Τα προγράμματα προκαλούν σημαντική υποτίμηση των νομισμάτων, κύμα χρεοκοπιών, δραματική απώλεια θέσεων εργασίας και αύξηση των τιμών στα είδη καθημερινής κρίσης, πυροδοτώντας κοινωνική αναταραχή και βίαιες εκδηλώσεις.

Αργεντινή (1999-2001: ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ) Στα τέλη του 2000 και υπό την απειλή χρεοκοπίας, εξασφαλίζει δάνειο 40 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ. Η διαχείριση της κρίσης εκ μέρους του οργανισμού θεωρείται αποτυχημένη, κυρίως γιατί επέβαλε τους ίδιους όρους λιτότητας που είχαν χρησιμοποιηθεί και κατά την ασιατική κρίση του ’97. Το 2001 η χώρα δεν αποφεύγει τη χρεοκοπία και το τραπεζικό της σύστημα καταρρέει. Ακολουθούν τρία χρόνια επώδυνης οικονομικής συρρίκνωσης και πολιτικής κρίσης. Με την αποπληρωμή μεγάλου μέρους των δανείων, το 2006, η Αργεντινή κάνει το πρώτο βήμα για την ανάκτηση της οικονομικής της ανεξαρτησίας.

Τουρκία (κατ΄ επανάληψη) Αποτελεί τακτικό «πελάτη» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, καθώς έχει λάβει κατ’ επανάληψη δάνεια. Μερικά παραδείγματα αποτελούν τα 4 δισ. δολάρια του 1999, τα 7,5 δισ. δολάρια του 2000 και το 3ετές πρόγραμμα των 10 δισ. δολαρίων που συμφωνήθηκε το 2004. Το ΔΝΤ θεωρεί ότι η εμπλοκή του στην οικονομία της Τουρκίας έχει στεφθεί από επιτυχία, όμως, εξαιτίας των αυστηρών όρων που θέτει, αποτελεί «κόκκινο πανί» για τους Τούρκους, με αποτέλεσμα οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του οργανισμού να αποτελούν συχνό φαινόμενο. Έτσι, ο Erdogan απέφευγε με κάθε τρόπο κατά τη διάρκεια της τελευταίας οικονομικής κρίσης να προσφύγει στο ΔΝΤ, γνωρίζοντας ότι οι απαιτήσεις του οργανισμού για μειώσεις κρατικών δαπανών και αναδιάρθρωση προϋπολογισμού θα στοίχιζαν πολιτικά και μάλιστα σε μία εποχή που η χώρα διένυε προεκλογική περίοδο.

Ισλανδία (2008: ΕΚΒΙΑΣΜΟΣ) Ήταν η πρώτη βιομηχανική χώρα που χρειάστηκε τη διάσωση του ΔΝΤ από τη συμφωνία της Βρετανίας το 1976. Υπό την απειλή χρεοκοπίας, η Ισλανδία πήρε δάνειο 2,4 δισ. δολαρίων. Ο οργανισμός, όμως, καθυστερεί την εκταμίευση των δόσεων σε μια εκβιαστική κίνηση που στοχεύει να πιέσει τη χώρα να αποζημιώσει τη Βρετανία και την Ολλανδία για τα χρήματα που έχασαν οι πολίτες τους στις ισλανδικές τράπεζες. Παράλληλα, επιβάλλει σκληρούς όρους, όπως μείωση κατά 10% των δαπανών όλων των υπουργείων και αύξηση των επιτοκίων.

Ουκρανία (2008: ΚΡΙΣΗ) Εν μέσω προβλημάτων ρευστότητας λόγω της κρίσης του 2008, πήρε δάνειο 16,5 δισ. δολαρίων. Όμως, οι απαιτήσεις του ΔΝΤ για περικοπές δαπανών, πωλήσεις τραπεζών και ενίσχυση του χρηματοοικονομικού συστήματος ενέτειναν την πολιτική κρίση της χώρας. Βλέποντας ότι οι όροι του δεν ακολουθούνται, το ΔΝΤ πάγωσε τη συνεργασία του.

Ουγγαρία (2008) Η αύξηση των επιτοκίων, η κατάργηση του 13ου μισθού στο δημόσιο, η μείωση της 13ης σύνταξης και η περικοπή των δαπανών των υπουργείων ήταν μερικοί από τους όρους που έθεσε το ΔΝΤ για το δάνειο των 25 δισ. δολαρίων.

Λευκορωσία (2008: ΥΠΟΤΙΜΗΣΗ) Για το ασυνήθιστα μεγάλο (για τα δεδομένα της χώρας) δάνειο των 2,5 δισ. δολαρίων, συμφώνησε να προχωρήσει στην υποτίμηση του νομίσματος κατά 20% και να παγώσει τους μισθούς.

Λετονία (2008: ΑΔΙΕΞΟΔΟ) ΔΝΤ και ΕΕ αποφάσισαν να στηρίξουν από κοινού τη χώρα κατά την κρίση του 2008, με ένα δάνειο 1,7 δισ. δολαρίων. Ενώ οι κινήσεις περικοπής δαπανών ικανοποίησαν τους Ευρωπαίους, το ΔΝΤ θεώρησε ότι η Λετονία δεν επιδεικνύει επαρκή πολιτική βούληση, με αποτέλεσμα να επιβάλει αυστηρότερους όρους. Το ρήγμα ανάμεσα σε ΔΝΤ και ΕΕ προκάλεσε καθυστερήσεις στην εκταμίευση των δόσεων.

Πακιστάν (2008: ΑΔΙΕΞΟΔΟ) Εξασφάλισε δάνειο 7,6 δισ. δολαρίων. Ως αντάλλαγμα αναγκάστηκε να αναστείλει τις επιδοτήσεις σε ενέργεια, πετρέλαιο και λιπάσματα, να μειώσει τις κρατικές δαπάνες, να αυξήσει τους φόρους και τα επιτόκια.

Σερβία (2009: ΑΝΕΡΓΙΑ) Χρειάστηκε δάνειο 3 δισ. ευρώ για να ξεπεράσει την κρίση του 2008. Για να το εξασφαλίσει συμφώνησε σε σκληρούς όρους, όπως η απώλεια του 1/5 των 70.000 θέσεων εργασίας του δημοσίου τομέα και το πάγωμα των μισθών.

Ρουμανία (2009: ΚΡΙΣΗ) Οι όροι λιτότητας που επέβαλε το ΔΝΤ για το δάνειο των 20 δισ. ευρώ, το 2009, έριξαν την κυβέρνηση της Ρουμανίας, προκαλώντας την αναστολή της εκταμίευσης των δόσεων. Η ροή της χρηματοδότησης φαίνεται να αποκαθίσταται, καθώς η νέα κυβέρνηση ενέκρινε μέτρα όπως η σύνδεση των συντάξεων με τον πληθωρισμό, έναντι του μέσου όρου των μισθών.

Σρι Λάνκα (2009: ΑΝΕΡΓΙΑ) Αν και οι διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών είχαν πολλά σκαμπανεβάσματα, το ΔΝΤ συμφώνησε να δώσει δάνειο 2,5 δισ. δολαρίων στη Σρι Λάνκα για να αντιμετωπίσει την τελευταία οικονομική κρίση και να ανοικοδομήσει τη χώρα μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.

Μεξικό (1995: ΦΤΩΧΕΙΑ 50%) Το ΔΝΤ συνεργάστηκε με το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ για το δάνειο των 30 δισ. δολαρίων που έδωσε το 1995. Ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων που επέβαλε, ο αριθμός των Μεξικανών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας ξεπέρασε το 50% και ο κατώτατος μισθός μειώθηκε κατά 20%.

Ρωσία (κατ΄ επανάληψη) Το ιστορικό του ΔΝΤ στη Ρωσία δεν είναι το καλύτερο. Η χώρα έλαβε δάνεια τουλάχιστον 20 δισ. δολαρίων από το 1992 έως το 1996 και άλλα 41,5 δισ. δολάρια το 2008, όμως, δεν προχώρησε ποτέ στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Λανθασμένες οικονομικές πολιτικές και κακοδιαχείριση (αφού αρκετά δισ. από τα δάνεια εκλάπησαν), οδήγησαν στη χρεοκοπία.

Βραζιλία (1998, 2002: ΑΝΕΡΓΙΑ) Έλαβε 41,5 δισ. δολάρια το 1998 και άλλα 30 δισ. δολάρια το 2002. Το ΔΝΤ ζήτησε από τη Βραζιλία να εμφανίσει πλεονασματικό προϋπολογισμό, κάτι που σήμαινε χρόνια περικοπών στις δαπάνες και τις θέσεις εργασίας του δημοσίου.

Βρετανία (1976) Η κατάρρευση της στερλίνας έναντι του δολαρίου το 1976 έριξε τη Βρετανία σε μία οικονομική και πολιτική κίνηση. Η κυβέρνηση των Εργατικών προχώρησε στην ταπεινωτική κίνηση της προσφυγής στο ΔΝΤ (που μέχρι τότε βοηθούσε οικονομικά μόνο χώρες του τρίτου κόσμου) και ζήτησε δάνειο 2,3 δισ. στερλινών. Το τίμημα ήταν βαρύ, καθώς το ΔΝΤ απαίτησε από το Λονδίνο επώδυνες περικοπές κρατικών δαπανών.